Morgunblaðið - 28.04.2001, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 28. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Fæðubótarefni
Hertar reglur
til umræðu
Konur
Skrifstofu-
störfin taka á
Lesblinda
Tungumálin
eru miserfið
Sálfræði
Fara einkalíf og
vinna vel saman?HEILSA
Hvernig get ég dregið úr togstreitu sem myndast á
milli vinnu og einkalífs?
SVAR Togstreita stafar af því að gerðareru til okkar kröfur úr fleiri en
einni átt sem við viljum bregðast við eða svara.
Gera verður greinarmun á togstreitu til
skemmri eða lengri tíma. Á ákveðnum tíma get-
ur starfið haft forgang fram yfir einkalífið og öf-
ugt. Þegar við, sem dæmi, skiptum um vinnu
viljum við gjarnan tileinka okkur nýja starfið á
sem skemmstum tíma. Álagið sem því getur
fylgt veldur því að við höfum takmarkaðan tíma
til að sinna eigin þörfum og fjölskyldunnar.
Þegar veikindi barna, maka eða annarra ástvina
steðja að viljum við að sama skapi sinna við-
komandi af heilum hug án þess að þurfa á sama
tíma að hafa áhyggjur af starfinu. Þetta er
dæmi um togstreitu til skemmri tíma, aðstæður
sem við ráðum við og ekki er aðkallandi að
bregðast sérstaklega við. Þá reynir á skilning
vinnuveitanda, maka, barna og annarra ástvina
sem og eigið úthald. Ef þú hins vegar stendur
frammi fyrir því að álag sem fylgir starfinu þínu
er farið að hafa neikvæð áhrif og fjölskyldu- og
einkalífið eða að álag vegna aðstæðna í einkalíf-
inu er farið að hafa neikvæð áhrif á frammi-
stöðu þína í starfi er um að ræða togstreitu til
lengri tíma. Álagið er meira en þú ræður við eða
kærir þig um. Ýmsar leiðir eru færar sem geta
stuðlað að því að draga úr togstreitu á milli
vinnu og einkalífs þegar svo er komið.
 Kannaðu hvort og þá með hvaða hætti vinnu-
veitandi þinn getur komið til móts við þarfir
þínar og aðstæður. Ef til vill getur hann gert
þér kleift að draga úr starfshlutfalli þínu, að
minnka yfirvinnu, stytta vinnuvikuna, leyft
þér – innan ákveðinna marka – að ákveða
hvenær dagsins þú hefur störf og lýkur störf-
um eða veitt þér (launalaust) leyfi t.d. þegar
um páska-, jóla- og sumarleyfi er að ræða í
grunnskóla barnanna. Betri skipulagning og
skipting verkefna svo og möguleikinn á að
vinna heima fyrir eru ennfremur kostir sem
skoða má í þessu sambandi. Möguleikarnir
eru margir og henta misvel mismunandi fyr-
irtækjum, starfsemi, einstaklingum sem og
skipulagningu vinnunnar. Leitaðu leiða í
samvinnu við yfirmann þinn sem bæði gera
þér kleift að samhæfa vinnu og einkalíf og
eru fyrirtækinu til hagsbóta.
 Ef þú upplifir ójafnvægi á milli vinnu og
einkalífs er mögulegt að þú sért ekki að ráð-
stafa tímanum þínum í samræmi við eigin
markmið og gildi. Því getur verið gagnlegt
fyrir þig að:

gera upp við þig hvað það er sem skiptir þig
mestu máli í lífinu og skoða hvernig þú ráð-
stafar tímanum þínum í dag

skoða hvernig þú vilt ráðstafa tímanum
þínum – mynda þér skoðun á því í hverju
jafnvægi starfs og einkalífs er fólgið fyrir þig

ásetja þér að grípa til aðgerða

gera þér grein fyrir hvaða hindranir kunna
að verða á leiðinni að settu marki

íhuga hvaða aðgerða þú þarft að grípa til til
að yfirstíga hindranirnar

gera eitthvað í því!
Vinnuveitandi þinn getur ef til vill veitt þér
aukinn sveigjanleika í tilhögun vinnutíma eða
starfshlutfalli. En umfram allt verður þú sjálf
(ur) að ákveða hvernig þú vilt ráðstafa auknum
tíma – viltu t.d. verja honum til vinnu, í heim-
ilisstörf, líkamsrækt eða aðra tómstundaiðju,
með fjölskyldunni eða vinum? Viltu verja mikl-
um tíma í einn þátt tilverunnar eða viltu frekar
sinna þeim öllum eins vel og mögulegt er?
Jafnvægi vinnu og einkalífs
Eftir Lindu Rut
Benediktsdóttur Gera verður greinarmun á
togstreitu til skemmri eða
lengri tíma.
Höfundur er sérfræðingur hjá Fyrirtækja- og
starfsmannarannsóknum Gallup.
Lesendur Morg-
unblaðsins geta
komið spurn-
ingum varðandi
sálfræði-, félags-
leg og vinnutengd
málefni til sérfræðinga á veg-
um persona.is. Senda skal
fyrirspurn í tölvupósti á
persona@persona.is og verður
svarið jafnframt birt á vefsetri
persona.is
ÞÖRF er á nýjum ströngum reglum til að hægt sé að
fylgjast með sölu og notkun á fæðubótarefnum, þ.e.
þeim vítamínum og jurtalyfjum sem um 60 af hundraði
Bandaríkjamanna nota núorðið. Er þetta niðurstaða
nýrrar könnunar sem gerð var á vegum bandarískra yf-
irvalda.
Samkvæmt uppkasti að skýrslu frá bandaríska heil-
brigðismálaráðuneytinu um könnunina vernda núver-
andi reglugerðir neytendur ekki nægilega vel fyrir þeim
hættum sem fylgja fæðubótarefnum. Markaðssetning
þeirra sé ekki háð öryggisprófunarstöðlum matvæla- og
lyfjaeftirlitisins og framleiðendum sé ekki skylt að
greina frá heilsuspillandi áhrifum sem fólk er tekur efn-
in finni fyrir.
Skráning og tilkynningaskylda
Þess í stað reiði eftirlitið sig á að framleiðendur veiti
sjálfviljugir upplýsingar um heilsuspillandi áhrif og
„sjaldan er fyllilega ljóst hvort þörf er á að gera örygg-
isráðstafanir“ vegna fæðubótarefnis. Í niðurstöðum
könnunarinnar er hvatt til að settar verði reglur um að
framleiðendur fæðubótarefna skuli skrá sig og vörur
sínar hjá eftirlitinu og tilkynna því um öll heilsuspillandi
áhrif.
Samkvæmt nýlegri athugun eftirlitsins er áætlað að
því berist fregnir af innan við einu prósenti tilvika
heilsuspillandi áhrifa fæðubótarefna, jafnvel þótt í sum-
um tilvikum sé um að ræða áhrif sem talin eru tengjast
alvarlegum fylgikvillum. Til fæðubótarefna teljast til
dæmis vítamín, steinefni, jurtir og amínósýrur. Tekið er
fram í niðurstöðum könnunarinnar að þessi efni geti ver-
ið heilsubætandi en þeim fylgi einnig áhætta.
Bandaríska matvæla- og lyfjaeftirlitið hefur varað við
efnum á borð við efedrín, sem getur valdið heilaáfalli, og
sumum jurtalyfjum sem eru markaðssett sem svefnlyf
eða megrunarlyf en hafa valdið hjartaáfalli, heilablóðfalli
og jafnvel dauða. Eftirlitið hefur í mörgum tilvikum ekki
getað fundið út hvaða efni eru í vörum sem nefndar hafa
verið í tilkynningum um heilsuspillandi áhrif, því að
merkingar vantar á 77% af þeim vörum sem nefndar
hafa verið í slíkum tilkynningum, samkvæmt niðurstöð-
um könnunarinnar. Í 71% tilvika var ekki einu sinni tek-
ið fram í hvaða borg og ríki varan væri framleidd.
Þörf á nýjum reglum
um fæðubótarefni
Associated Press
Unnið að framleiðslu fæðubótarefnis.
Yfirvöld heilbrigðismála í Bandaríkjunum
Washington. AP.
ENSKAN kann að vera heimstungan
en fá tungumál eru erfiðari lesblind-
um börnum. Þau þurfa nefnilega að
læra rúmlega 1.100 samsetningar
stafa sem notaðir eru til að tjá 40
hljóð í ensku.
Í rannsókn sem nýverið var gerð
opinber í tímaritinu Science er sett
fram sú tilgáta að þessi staðreynd
geti skýrt út hvers vegna lesblindir
reynast vera tvisvar sinnum fleiri í
enskumælandi löndum en í öðrum
þeim þar sem ekki eru töluð svo hljóð-
fræðilega flókin tungumál.
Rannsóknin var gerð á þann veg að
teknar voru heilasneiðmyndir af les-
blindum á Ítalíu og í Frakklandi og
Englandi. Þær myndir voru síðan
bornar saman við lestrargetu viðkom-
andi.
Chris D. Frith, sem starfar við Uni-
versity College í Lundúnum, segir að
rannsóknin hafi sýnt fram á að les-
blindir eigi mun auðveldara með að
lesa ritmál þeirra tungumála þar sem
full eða góð samsvörun er á milli stafa
og hljóða. „Í ensku er að finna fleiri en
eitt þúsund mismunandi ritform til að
tjá hljóðin í málinu,“ segir hann.
Til samanburðar má nefna ítölsku.
Í því tungumáli er að finna 33 að-
greinanleg hljóð sem tjáð eru með að-
eins 25 bókstöfum eða samsetningum
þeirra. Enda er greinilegt að lesblind-
um er lífið ekki jafnerfitt á því mál-
svæði. Vísindamennirnir taka fram að
heldur fátítt sé að lesblinda sé greind
á Ítalíu og svo virðist sem samsvörun
hljóðkerfis og ritmáls geri að verkum
að börn og unglingar nái fljótt að sigr-
ast á þessum vanda.
„Ritháttur ensku og frönsku er
flókinn og þar hafa ráðið mestu sögu-
legir þættir. Ítalskan hefur á hinn
bóginn haldist „hrein“ að þessu leyti,“
segir Eraldo Paulesu sem starfar við
Bicocca-háskólann í Mílanó og er að-
alhöfundur rannsóknarinnar. Nefna
má dæmi úr ensku og frönsku því til
skýringar hvernig mismunandi hljóð
eru tjáð með sömu bókstöfum. Í
ensku má nefna: „mint“ og „pint“ og
„cough“ og „bough“ og „clove“ og
„love“. Í frönsku t.a.m. „au temps“ („á
þeim tíma“) og „autant“ („svo mikið
sem“).
Chris D. Firth nefnir að spænska,
finnska og tékkneska séu einnig
tungumál sem séu þægileg lesblind-
um.
Reuters
Enskan erfið
lesblindum
Washington. Associated Press.