Morgunblaðið - 28.04.2001, Blaðsíða 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. APRÍL 2001 41
KRISTÓFER Þor-
leifssyni geðlækni á
Kleppspítalanum finnst
það ankannalegt, eins
og hann orðar það í Mbl.
27. apríl, að fráfarandi
formanni Geðhjálpar,
Eydísi Sveinbjarnar-
dóttur, nýorðnum svið-
stjóra hjúkrunar á
geðsviði Landspítalans -
háskólasjúkrahúss, lítist
ekki nógu vel á hann
sem formannskandítat í
Geðhjálp. Eydís er ein-
mitt að láta af störfum
eftir aðeins hálfsárs for-
mennsku vegna skiln-
ings hennar á stöðu og eðli okkar
félags. Eydís fylgist með þróuninni og
gerir sér grein fyrir því, að það fer illa
saman að gegna ábyrgðarstöðu í geð-
heilbrigðisisþjónustunni og veita for-
mennsku í félagi sem hefur það að
markmiði að gæta hagsmuna og tala
máli þeirra tugþúsunda Íslendinga
sem einhvern tíma á lífsleiðinni hafa
þurft eða þurfa á þessari þjónustu að
halda. Geðhjálp þarf að vera sjálf-
stæður, gagnrýninn aðili, veita geð-
heilbrigðisþjónustunni aðhald, vera
eftirlitsaðili, einskonar notendasam-
tök, þar á meðal gagnvart geðlækn-
um. Geðhjálp beitir sér líka fyrir um-
bótum og og styður sérhvert
frumkvæði í baráttunni gegn fordóm-
um og vanþekkingu, fyrir forvörnum
og fræðslu. Sú þróun hefur orðið hér á
landi sem erlendis, að sjúklingar eða
notendur heilbrigðisþjónustunnar
taki sjálfir forystu í sínum hagsmuna-
samtökum. Þetta endurspeglast bæði
í einstökum félögum og heildarsam-
tökum eins og Öryrkjabandalaginu. Í
alþjóðasamtökum fatlaðra eru nú í
gildi reglur sem gera kröfur til aðild-
arfélaga um að meirihluti stjórnar
komi úr hópi sjúklinga eða fatlaðra
eftir atvikum. Hér á landi óx þessi
skilningur snemma hjá einstökum
samtökum, þannig gat enginn gerst
félagi í SÍBS nema hann væri berkla-
sjúklingur og í Blindrafélaginu eru
engir nema blindir og alvarlega sjón-
skertir, auk foreldra blindra barna,
þar til þau verða sjálfráða.
Það liggir í hlutarins
eðli vegna þeirra for-
dóma sem tengst hafa
geðsjúkdómum, að erf-
itt hefur verið að fá ein-
staklinga úr þessum
sjúklingahópi til að stíga
fram og kynna sig sem
slíka og takast á hendur
forystu í félaginu Geð-
hjálp. Þær breytingar
eru hins vegar að verða
með tilkomu hins árang-
ursríka Geðræktarverk-
efnis og sjálfshjálpar-
hópa sem Geðhjálp
hefur einnig veitt húsa-
skjól, að æ fleiri öðlast
kjark og þar með bata til að reifa sinn
geðvanda, einsog hvern annan sjúk-
dóm. Fremstir í flokki hafa farið verk-
efnisstjóri Geðræktar sem hefur sagt
sína reynslusögu um leið og hann
veitir fræðslu um geðsjúkdóma í skól-
um, vinnustöðum og fjölmiðlum og
núverandi varaformaður Geðhjálpar
sem hefur í sjónvarps- og blaðavið-
tölum veitt fólki innsýn í reynslu
manns sem verður fyrir alvarlegum
sjúkdómi, tekst á við hann og kemst
heill til baka. Þeir hafa báðir verið
reiðubúnir að miðla öðrum og öðlast
þannig sjálfir frekari styrk. Ég vil
kalla þessa ungu menn múrbrjóta
gegn þeim vegg fordóma, einangrun-
ar og vanþekkingar sem varnar því að
geðsjúkir njóti fullra mannréttinda.
Sá síðarnefndi gefur nú kost á sér til
formennsku í félaginu og er það fagn-
aðarefni.
Þeir tímabundnu örðugleikar sem
Geðhjálp gengur nú í gegnum hafa
orðið enn meiri vegna ábyrgðarlausr-
ar blaðamennsku bæði dagblaða og
ljósvakamiðla og hafa í skjóli hennar
gosið upp leyndir fordómar gegn geð-
sjúkum og félagi okkar. Rót þessara
örðugleika liggur í samkrulli stuðn-
ingsþjónustu sem geðfatlaðir eiga
rétt á af hálfu hins opinbera og félags-
ins sem á að vera hagmsuna- og eft-
irlitsaðili notenda þjónustunnar. Eftir
aðalfund á síðasta ári var sú staða
komin upp að tveir af launuðum
starfsmönnum stuðningsþjónustunn-
ar höfðu fengið sæti í stjórn félagsins.
Það er hálfsannleikur í besta falli hjá
Kristófer að segja Eydísi og félaga
hafa rekið fyrrum framkvæmda-
stjóra. Sannleikurinn er sá, að eftir
frábær störf um árabil í þágu félags-
ins neyddist hann til að segja starfi
sínu lausu vegna ólgu í starfsmanna-
hópnum. Sama rót var að brotthvarfi
forstöðumanns stuðningsþjónustunn-
ar. Nýleg skýrsla sem leiddi í ljós
ýmsilegt ábótavant olli enn frekari
ólgu. Einstaka starfsmenn virðast
hafa tekið hana sem persónulega árás
á sig og sín störf. Það er miður. Gott
starf hefur verið unnið í gegnum árin,
en þegar í ljós kemur eitthvað mis-
jafnt þá er að taka á því. Stjórnin hef-
ur í því sambandi gert tillögu um
sjálfstæða rekstrarstjórn fyrir stuðn-
ingsþjónustuna og eðlilegt væri að
starfsfólk hennar ætti sér fulltrúa
þar. Slíkur aðskilnaður í stað þess
samkrulls sem nú er verður spor í
rétta átt. Hinu má svo ekki gleyma að
það er Félagsþjónustunnar og Svæð-
isskrifstofunnar í Reykjavík að taka
ábyrgð á því að geðfatlaðir eins og
aðrir fái þá þjónustu sem þeir eiga
lögbundinn rétt á.
Þau viðbrögð starfsfólksins, með
geðlækninn í broddi fylkingar, að
gera tilraun til að yfirtaka stjórn Geð-
hjálpar á aðalfundi nýverið, hafa
reynst óheppileg fyrir félagið okkar,
jafnvel þótt ég sé viss um að flestir
hafi komið þar að í góðri trú. Nú ber
okkur öllum að slíðra sverðin, og slá
skjaldborg um Geðhjálp sem öflug
manréttinda- og hagsmunasamtök
þeirra sem takast á við geðsjúkdóma.
Það er hlutverk aðalfundar Geðhjálp-
ar í dag.
Geðhjálp í vanda
Sveinn Rúnar
Hauksson
Geðheilbrigði
Geðhjálp, segir Sveinn
Rúnar Hauksson, þarf
að veita geðheilbrigðis-
þjónustunni aðhald.
Höfundur er læknir og félagi í
Geðhjálp.
SÁ SEM hyggst aka
bifreið þarf að hafa gilt
ökuskírteini. Til að öðl-
ast ökuskírteini þarf
maður að uppfylla
ákveðnar kröfur um
aldur og heilbrigði og
hafa „hlotið kennslu
löggilts ökukennara og
sannað með prófi að
hann hafi næga akst-
urshæfni og nauðsyn-
lega þekkingu á öku-
tækinu og meðferð þess
og umferðarlöggjöf,“
eins og segir í umferð-
arlögum. Á sama hátt
eru gerðar kröfur um
þekkingu á öryggismál-
um til þeirra sem starfa með hættuleg
tæki af ýmsu tagi. Fáum blandast
hugur um nauðsyn lágmarksþekking-
ar á öryggismálum við meðferð og
stjórn hættulegra tækja.
Matvæli eru líkt og bifreiðir órjúf-
anlegur hluti af hversdagslífi okkar.
Á sama hátt og bifreiðirnar geta mat-
vælin orðið hættuleg við ranga með-
höndlun. Við meðferð matvæla þarf
að fylgja nokkrum grundvallar-
reglum til að tryggja að þeim sem
þeirra neyta stafi ekki hætta af. Í
þessum grundvallarreglum felast rétt
hitun, rétt kæling, hreinlæti og ýmis
önnur atriði. Svo heppilega vill til að
sé þessum grundvallarreglum fylgt
stuðlar það líka að auknum gæðum
vörunnar.
Sá sem hyggur á rekstur skyndi-
bitastaðar eða hefur störf á slíkum
stað þarf ekki að sitja námskeið um
þessi helstu öryggisatriði, hvað þá að
þreyta próf í þeim fræðum. Þetta á
við um flestar aðrar greinar í mat-
vælaiðnaði. Reyndar er
að finna í reglugerð
ákvæði þess efnis að
starfsfólk í matvælafyr-
irtækjum skuli fá við-
eigandi þjálfun í gæða-
og hollustuháttamálum
í tengslum við innra eft-
irlit. Opinberir aðilar
hafa í því sambandi tek-
ið saman lítið eitt af
fræðsluefni sem dreift
er til starfsfólks í mat-
vælaiðnaði sem það er
hvatt til að kynna sér.
Ljóst er að þekking á
grundvallaratriðum í
meðhöndlun matvæla
er forsenda þess að
hægt sé að framleiða matvæli sem eru
örugg og laus við sjúkdómsvalda.
Reynsla mín og margra annarra sem
hafa fengist við fræðslu á þessu sviði
er sú að auka þarf þekkingu þeirra
sem vinna með matvæli. Dæmi um
spurningar sem starfsmaður á veit-
ingastað þarf að geta svarað eru:
Er nóg að láta sjóða á súpu sem
staðið hefur daglangt við stofuhita?
Hvaða hitastig á að vera í ísskáp
sem hefur að geyma kjötvörur?
Við hvaða hita á að halda pottrétti
heitum?
Getur nokkur orðið veikur af mat
úr eldhúsi þar sem allir nota
hanska?
Í Danmörku og víða í Bandaríkj-
unum er gerð krafa um að starfsfólk í
matvælafyrirtækjum sitji námskeið
um meðferð matvæla innan tiltekins
tíma frá ráðningu. Jafnframt gefa op-
inberir aðilar leiðbeiningar um efnis-
tök á slíkum námskeiðum.
Á síðasta ári samþykkti Alþingi
þær breytingar á lögum um matvæli
að framvegis megi krefjast þess að
starfsfólk í matvælaiðnaði hljóti
ákveðna þjálfun í réttri meðferð mat-
væla þar sem sérstök áhersla er lögð
á innra eftirlit og matvælaöryggi. Í
lögunum var „matvælaráðherrunum“
(umhverfis-, landbúnaðar- og sjávar-
útvegsráðherra) veitt heimild til þess
að gefa út reglur um menntun starfs-
manna í matvælaiðnaði. Til að hrinda
þessari lagabreytingu í framkvæmd
þurfa umræddir ráðherrar að nýta
sér þessa heimild.
Á undanförnum árum hefur mikil
vinna verið lögð í forvarnir gegn mat-
arsjúkdómum. Þar bær hæst miklar
endurbætur á framleiðsluferli kjúk-
linga og opinberu eftirliti með þeirri
framleiðslu. Auk þess hefur aðeins
verið tekið á neytendafræðslu. Þessar
aðgerðir hafa skilað verulegum ár-
angri, en betur má ef duga skal. Efl-
ing á þekkingu stjórnenda og starfs-
manna í matvælaiðnaði á meðferð
matvæla er líkleg til að skila veruleg-
um árangri í baráttunni við matar-
sjúkdóma.
Þekking í matvælaiðnaði
Ásmundur E.
Þorkelsson
Matvæli
Aukin þekking er, að
mati Ásmundar E. Þor-
kelssonar, líkleg til að
skila árangri í baráttunni
við matarsjúkdóma.
Höfundur starfar hjá Heilbrigðis-
eftirliti Suðurnesja.