Morgunblaðið - 28.04.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. APRÍL 2001 33
þess að um lögvernduð starfsréttindi sé að
ræða. Ég ítreka, að sá rammi, sem myndaður
hefur verið utan um menntakerfi okkar, er
orðinn mjög sveigjanlegur enda hefur verið
unnið mikið þróunarstarf til að koma sem
mest og best til móts við einstaka nemendur.
Að því leyti er íslenska menntakerfið í
fremstu röð.“
Dreifmenntun og
fartölvuvæðing
Björn segir að spennandi tímar séu fram-
undan í skólamálum og áhugavert verði að
fylgjast með hvernig upplýsingatæknin nýt-
ist til kennslu og hvaða áhrif hún hafi á þró-
un skólanna sem stofnana. Nýlega kynnti
hann stefnu ráðuneytisins um dreifmenntun
eða rafrænt menntakerfi. „Það er skólastarf,
sem byggist á því að nemandinn geti stundað
nám í skólastofunni eða heima hjá sér og lok-
ið áföngum á þeim tíma, sem honum hentar
og með því að afla sér fræðslu í skólum eftir
eigin höfði. Breytingar eru örar í þessum
efnum og nýlega var til dæmis kynnt að
MIT, hinn heimsfrægi tækniháskóli í Boston,
hefði ákveðið að bjóða allt sitt nám ókeypis á
Netinu og stjórnendur skólans telja það ekki
munu draga úr áhuga á að sækja sjálfan
skólann í Boston þótt skólagjöld þar séu 26
þúsund Bandaríkjadalir á ári.“
Tölvur í framhaldsskólum og á heimilum
eru engin nýjung lengur, en aftur á móti
bendir ýmislegt til þess, að fartölvuvæðing
framhaldsskólanema gangi hraðar fyrir sig
en menn væntu. Þrír þróunarskólar í upplýs-
ingatækni, Fjölbrautaskólinn við Ármúla,
Fjölbrautaskóli Suðurlands á Selfossi og
Menntaskólinn á Akureyri hafa í vetur unnið
að tilraunum með fartölvuvæðinguna og
þykja þær almennt gefa góða raun. Var
reynslan af þessu verkefni meðal annars
kynnt á tæplega 900 manna ráðstefnu
menntamálaráðuneytisins UT2001 í Borgar-
holtsskóla fyrir skömmu. Var sérstaklega
ánægjulegt að sjá þar hve mikinn áhuga
kennarar hafa sýnt fartölvuvæðingunni en
þeir kynntu á ráðstefnunni breytingar á
kennsluháttum með tilkomu fartölvanna.
Skólastjórnendur og kennarar hafa einnig
orðið varir við mikinn áhuga nemenda á
notkun fartölva í námi, sem gjörbreytir öllum
vinnubrögðum þeirra. Fleiri skólar en þessir
þrír hafa einnig farið inn á braut fartölvu-
væðingarinnar og verður fróðlegt að fylgjast
með framvindunni á þessu sviði. Ráðuneytið
mótaði ákveðna stefnu í þessu efni og áhugi á
að fylgja henni eftir er mikill, þótt ýmis ljón
séu í veginum, eins og ávallt þegar tekin eru
upp nýmæli. Leggja þarf áherslu á að þróa
kennsluhugbúnað á íslensku fyrir Netið en
um þessar mundir er ráðuneytið að kanna
sérstaklega hvernig kennsluhugbúnaður er
nýttur í grunnskólum. Þá er ráðuneytið einn-
ig að vinna að því að móta kröfur vegna auk-
innar fjarskiptaþjónustu við skóla í samræmi
við aukna netnoktun og fjarkennslu.“
Mat á gæðum
skólastarfs eflt
Þótt Björn sé þess fullviss að Íslendingar
standi framarlega meðal jafningja hvað varði
umgjörð menntamála, segist hann, eins og
fleiri, spyrja sig þeirrar áleitnu spurningar,
hvort sjálfur tíminn í skólanum sé nægj-
anlega vel nýttur. Hvort gerðar séu nógu
miklar kröfur til nemenda, hvort þeir fái
nógu verðug verkefni og hvort sami andi ríki
í íslenskum skólastofum og menn telja best-
an annars staðar eða kynnast erlendis.
„Við heyrum oft heimkomna Íslendinga
hafa á orði, að börn þeirra hafi kynnst betri
skólum erlendis en hér á landi, þótt hitt
heyrist einnig, að skólarnir hér séu betri en í
útlöndum. Mat af þessu tagi er almennt ein-
staklingsbundið og við verðum að hafa í
huga, að margir Íslendingar, sem dveljast er-
lendis, eru í háskóla- eða rannsóknaumhverfi,
þar sem allir eru mjög með hugann við
menntun og gildi hennar. Setur það að sjálf-
sögðu svip sinn á allt skólastarfið, ekki síður
leikskóla og grunnskóla en framhaldsskóla. Í
slíku umhverfi gerir fólk almennt miklar
kröfur til menntunar og er sjálft mjög virkt í
foreldrastarfi. Víða erlendis er foreldrastarf í
skólum miklu meira en hér og beinlínis sett
sem skilyrði við innritun barns í skóla, að
foreldrar þess séu til þess búnir að leggja
mikið af mörkum til skólastarfsins. Þegar
kemur svo að því að þessir sömu Íslendingar
flytjast heim á ný, eru aðstæðurnar allt aðr-
ar og foreldrarnir sundurleitari hópur en
tíðkast til dæmis í erlendum háskólabæjum,
þar sem allir eru að fást við menntun í einni
eða annarri mynd. Ég segi þetta ekki til að
gera lítið úr gildi samanburðar á milli skóla
eftir löndum, heldur til að minna á, að taka
verður tillit til margra atriða við slíkt mat og
forðast alhæfingar.
Hvarvetna er hugað að mælistikum til að
fylgjast með árangri í skólastarfi. Ákvörð-
unin um að birta niðurstöður á samræmdum
prófum með þeim hætti, að unnt er að bera
saman skóla er viðleitni í þá átt að gefa fólki
kost á að meta skólana eftir samræmdri
mælistiku, þótt hún segi vissulega ekki allt
um innra starf skóla. Mjög erfitt er að meta
kennslustörf á einfaldan hátt, þó svo að þjóð-
ir hafi verið að fikra sig inn á þá braut.
Fréttir frá Bretlandi um þessi mál sýna, að
kröfur um árangursmat á störfum kennara
geta leitt til harðra deilna við þá. Rök hníga
að því, að árangursmat á störf kennara verði,
þegar fram líða stundir, talið meðal óhjá-
kvæmilegra þátta í skólastarfinu til að
tryggja góða kennslu. Skref hafa verið stigin
hjá okkur til að efla mat á gæðum skóla-
starfs, t.d. með því að stofna sérstaka mats-
og eftirlitsdeild innan menntamálaráðuneyt-
isins og hefur hún á fáum árum skilað góðu
starfi. Spurning er hvort koma eigi á fót
sjálfstæðri stofnun til að sinna þessu mik-
ilvæga hlutverki, eins og gert hefur verið
víða um lönd.
Ég tel ekki rétt að huga eingöngu að því
sem kennarinn er að gera, þegar litið er til
árangurs af skólastarfi heldur verði einkum
að líta til þriggja aðila: nemenda, kennara og
foreldra. Starfi þeir ekki saman er ekki við
því að búast, að skólastarfið skili besta ár-
angri sem að er stefnt. Foreldrar þurfa að
tengjast skólastarfinu meira en þeir hafa
gert og nauðsynlegt er að skilgreina verka-
skiptingu milli heimila og skóla með nýjum
hætti í ljósi þess, hve þjóðfélagið breytist ört.
Þetta er hinn lifandi þáttur skólastarfsins en
ekki það sem gerist hjá okkur, sem setjum
því ytri umgjörð með lögum, reglum og nám-
skrám. Við sem sitjum í stjórnunarstöðum
verðum hins vegar að fylgjast náið með þró-
uninni og sjá til þess, að ytri umgjörðin lagi
sig að henni. Nú hafa sveitarfélögin tekið að
sér rekstur grunnskólans og við sjáum vænt-
anlega vaxandi fjölbreytni í þjónustu hans
eftir þeirri stefnu, sem mótuð er innan ein-
stakra sveitarfélaga, og foreldrar velja sér
frekar en áður búsetu eftir því áliti, sem þeir
hafa á skólum. Það er því til dæmis ekki
spurning í mínum huga hvort í boði verður
raunverulegur heilsdagsskóli með heitum há-
degismat heldur hvenær.“
Á nýlegum ráðherrafundi OECD voru sér-
fræðingar fengnir til að fræða menntamála-
ráðherra aðildarríkjanna um námsgetu og
þar kom fram, að mannsheilinn geti tekið við
ótæmandi magni upplýsinga frá ungum aldri
og hann sjái sjálfur um að vinsa það úr þeim,
sem hann telur gagnlegt og nýtilegt. Segir
Björn, að í þessum boðskap felist meðal ann-
ars, að ekki eigi að hika við að gera kröfur til
ungra skólabarna og leyfa þeim að takast á
við krefjandi verkefni. Þetta falli vel að þeirri
skoðun sinni, að nýta eigi tímann í grunn-
skólanum sem best með markvissu námi og
huga þurfi að því, hvort útfæra eigi aðal-
námskrá leikskóla með ákveðnum kröfum.
„Ég heyri stundum, að nemendum í yngstu
bekkjum grunnskóla finnist þeir hafa of lítið
að gera í skólanum, en þetta getur vissulega
markað viðhorf þeirra til skólans alla tíð.
Börn mega ekki halda, að í skólum eða
endranær þurfi ekki að leggja að sér til að ná
árangri, með því er þeim gefin röng hug-
mynd um það, sem þau eiga eftir að kynnast
síðar á skóla- eða lífsgöngu sinni. Um leið og
hugað er vel að þeim, sem standa höllum
fæti, á að hvetja þá, sem vilja til leggja meira
á sig. Til dæmis er nú unnt að útskrifast úr
9. bekk grunnskóla, ef nemendur hafa til
þess getu. Það felst í því aðsetja nemandann
í öndvegi, að allir fái að njóta sín og skólar
hafa mörg úrræði til þess. Það er mikil
gróska í þróunar- og tilraunastarfi innan ís-
lenska skólakerfisins eins og sést til dæmis
af styrkjum úr þróunarsjóðum mennta-
málaráðuneytisins og vaxandi áhuga á rann-
sóknanámi meðal þeirra, sem leggja stund á
kennaranám.“
Grunnskólinn undir
stjórn foreldra?
Björn er inntur álits á því hvort hann telji
rétt að létta beri rekstrarkvöð af ríkinu svo
auka megi sveigjanleika skólana. Minnir
hann á, að ríkið hafi afsalað sér miklu valdi á
skólastarfi með því að færa grunnskólann til
sveitarfélaganna. Hann telji það ekki end-
anlega tryggingu fyrir góðu skólastarfi, að
það sé alfarið í höndum ríkisins og sama eigi
í raun við um sveitarfélögin, enda hafi hann
sagt, að með flutningi grunnskólans væri
tekið fyrsta stóra skrefið til að flytja hann
undir stjórn foreldra sjálfra.
„Ef tryggt er að sú þjónusta, sem nemand-
inn á að fá, sé góð, skiptir ekki máli, hver
veitir hana. Ég hef til dæmis ekki séð neitt
sem mælir gegn tilboði Íslensku mennta-
samtakanna í kennsluþátt Áslandsskóla í
Hafnarfirði. Mér finnst í raun mjög spenn-
andi að fylgjast með gangi mála í Hafn-
arfirði. Foreldrar hafa brugðist vel við og
hugmyndafræðin að baki skólastefnunni virð-
ist vera sú að virkja nemendur og foreldra
með nýjum hætti. Ríkið hefur ekki boðið út
kennsluþátt skóla en á hinn bóginn samið við
einkaaðila um að þeir taki að sér skólarekst-
ur, þótt í litlum mæli sé. Kannski koma þeir
tímar, að menn telja eðlilegt að ríkið bjóði út
rekstur skóla eins og aðra starfsemi og hafi
einungis það hlutverk að fylgjast með skóla-
starfinu og réttarstöðu nemenda. Í framtíð-
arstefnu sinni um dreifmenntun gerir
menntamálaráðuneytið ráð fyrir miklum
breytingum á innra starfi skóla og sambandi
nemenda við kennara sína á framhaldsskóla-
stigi. Hugmyndir um fjármögnun og rekstur
skóla eiga ekki síður eftir að breytast en að-
ferðir við kennslu og miðlun þekkingar. Við
leggjum nú áherslu á að fjármunir fylgi nem-
andanum á námsleið hans og með auknu
frelsi nemenda til að velja sér nám í dreif-
menntun er óhjákvæmilegt að skilgreina
fjárstreymið innan skólakerfisins í samræmi
við það,“ segir menntamálaráðherra að lok-
um.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Björn Bjarnason menntamálaráðherra.