Morgunblaðið - 28.04.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 LAUGARDAGUR 28. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EITT af því, sem
væntanlega fylgir nýrri
og breyttri kjördæma-
skipan verður endur-
skoðun á aðferðum við
uppröðun og skipan
efstu sæta á framboðs-
listum.
Þær aðferðir, sem
mest hafa tíðkast hing-
að til eru prófkjör, (gal-
opin, hálfopin og lokuð)
og uppstilling, sem
staðfest er á kjördæm-
isþingum. Markmið
þessara aðferða er að ná
saman framboðslista
með sem víðtækastri sátt.
En það er eitt að koma saman
framboðslista og annað að ná um
hann bærilegri sátt.
Kaupstaðirnir keppa
Það, sem helst hefur valdið ósætti í
galopnu prófkjörunum er keppni alls
konar fylkinga, sem keppa oftast um
ímyndaða hagsmuni. Þekktar fylking-
ar af þessum toga slást fyrir fulltrú-
um sýslna og kaupstaða og einsmáls-
hreyfinga. Þá er þekkt að fram-
bjóðendur reyna að rökstyðja kröfur
um pólitískan kvóta sér til handa. T.d.
ungt fólk og aldrað fólk og kröfur um
pólitískan stuðning
vegna kynferðis.
Áherslan verður þá
fremur á umbúðirnar
en innihaldið.
Nýleg dæmi um
þetta er krafa fram-
sóknarmanna í Reykja-
vík um búsetu ráðherra
og yfirlýsing framsókn-
arkvenna í Reykjavík
um stuðning við konu í
varaformannskjöri,
vegna kynferðis henn-
ar.
Galopnu prófkjörin
hafa einnig alið af sér
pólitíska málaliðahópa, sem starfa
þannig, að sama fólkið tekur þátt í
prófkjörum margra flokka og styður
þá frambjóðendur, sem lofa stuðningi
við hagsmuni málaliðanna, – ég klóra
þér ef þú klórar mér. Gróf dæmi af því
tagi eru hringingar eftir skrám alls
konar félaga og hringingar eftir staf-
rófsröð í símaskrá, til að biðja fólk að
taka þátt í prófkjöri.
Ef sá eða sú sem svarar hringing-
unni segist ekki styðja flokkinn, sem
heldur prófkjörið, er bent á að flokk-
urinn fái samt sína þingmenn, hann
eða hún geti lítil áhrif haft á það.
En með því að mæta í prófkjörið
geti fólk aftur á móti haft mikil áhrif á
það, að þingmaður úr þess bæjar-
félagi eða þingmaður hliðhollur þess
málefnum (félagi) hljóti efsta sæti.
Því eigi fólk að gera það fyrir bæinn
sinn eða félagið sitt, að mæta í próf-
kjörið þótt það kjósi svo ekki flokkinn.
Allt hefur þetta leitt til þess að margir
taka þátt í prófkjöri hjá flokkum, sem
þeir ætla ekki að styðja í kosningum.
Ef viðhöfð verða galopin prófkjör
við framboð í nýju kjördæmunum við
næstu kosningar ættu þau prófkjör
að heita, „kaupstaðirnir keppa“, eða
„félögin keppa“. Og það er næsta víst
að ekki mun einhugur og sátt ríkja
um framboð sem verða til með þeim
hætti.
Samsæri
eymdarinnar
Enn síður mun þó ríkja einhugur
og sátt um framboðlista, sem verða til
með uppstillingu. Það eru hrossa-
kaupalistar sem verða til með þeim
hætti að flokkshestar úr sýslum og
kaupstöðum og samtökum alls konar,
byrja á því hver í sínu plássi, að
„plotta“ um hverjum þeir eigi að tefla
fram gegn kandídötum annarra bæja
og félaga. Að þeirri togstreitu lokinni
færast hrossakaupin á næsta stig. Þá
koma saman kjördæmisráðin. Þar
prútta fulltrúar kaupstaða og svæða
um gagnkvæman stuðning.
Ef ég væri fluga á vegg á slíkum
fundi t.d. í norð-austurkjördæmi þá
væri ekki ólíklegt að ég heyrði Hús-
víkinga gera Akureyringum tilboð um
stuðning í fyrsta sætið, gegn því að
Akureyringar styðji þá í þriðja sætið.
Og það væri heldur ekki ólíklegt að ég
heyrði Siglfirðinga bjóða Austfirðing-
um stuðning í fyrsta sætið í stað
stuðnings við þá í þriðja sætið.
Kannski myndi önnur fluga á öðr-
um vegg á öðrum stað ná að heyra
þvers og kruss tilboð milli Akurnes-
inga og Ísfirðinga, Sauðkrækinga,
Skagstrendinga, Ólsara og Grundara
o.fl. o.fl.
Öll væru þau tilboð með sama stefi:
Ef þú hjálpar mér að knésetja þennan
skal ég hjálpa þér að knésetja hinn.
Framboðslistar, sem verða til úr slíku
samsæri eymdarinnar, eru líklegir til
að leiða af sér klofningsframboð eins
og þau sem sagan geymir dæmin um.
Á sínum tíma voru prófkjörin aðferð
til að losna við hrossakaupalista
flokkseigenda og þótt menn hafi fund-
ið leiðir til að níðast á prófkjörunum
réttlætir það ekki að taka aftur upp
hrossakaupaframboð flokkseigenda.
Jafnvel ekki þó þingmönnum eða
handbendum kynni að detta það í
hug.
Samfylkingin á leik
Ég held að breyttar aðstæður
vegna nýrra kjördæma gefi Samfylk-
ingunni kjörið tækifæri til að taka for-
ystu í virku lýðræði. Ég tel að Sam-
fylkingin eigi að gaumgæfa vel þá leið
sem hún tók í arf frá Alþýðubandalag-
inu, sem er að kjósa formann sinn
með póstkosningu.
Með sama hætti og Samfylkingin
treysti félagsmönnum til að velja for-
mann með beinni kosningu ætti hún
að hafa kjark til að treysta fólki sínu
og fela því að velja efstu sæti fram-
boðslistanna með póstkosningu og
senda hverjum félagsmanni atkvæða-
seðil.
Þá stæðu líka félagsmenn út til
nesja og inn til dala jafnt að vígi og
þéttbýlisbúar.
Nú er það svo að ýmsir hafa áhuga
fyrir pólitík en vilja ekki ganga í
stjórnmálaflokka. Það er æskilegt að
Samfylkingin mæti stjórmálaáhuga
þessa fólks með jákvæðum hætti. Því
álít ég að það eigi að auglýsa í hverju
kjördæmi, að fram að tilteknum mán-
aðardegi geti fólk skráð sig til þátt-
töku í póstkosningu um frambjóðend-
ur án þess að ganga í Samfylkinguna.
Að þeim mánaðardegi liðnum yrði
kjörskrá lokað og hægt að senda út
atkvæðaseðla.
Það er marg rannsakað að þegar
hópur, sem þekkist og hefur skil-
greint og meðvitað markmið, þarf að
fela einstaklingum forystu til að ná
markmiði hópsins. Þá velur hann ætíð
með hag hópsins í huga og velur hæf-
ustu einstaklingana. Því má svo bæta
við í lokin að val á frambjóðendum,
sem færi fram með þessum hætti,
þarf ekki að kosta frambjóðendur
hundruð þúsunda, eða meir. Aðferðin
jafnar því efnalegan mun.
Framboð í nýjum kjördæmum
Birgir Dýrfjörð
Stjórnmál
Listar sem verða til úr
samsæri eymdarinnar,
segir Birgir Dýrfjörð,
eru líklegir til að leiða af
sér klofningsframboð.
Höfundur er rafvirki og á sæti í
flokksstjórn Samfylkingarinnar.
Í BYRJUN árs 1998 var sú
ákvörðun tekin af félagsmálaráð-
herra, iðnaðarráðherra og borgar-
stjóra að stofna Lánatryggingasjóð
kvenna sem tilraunaverkefni í þrjú
ár.
Aðdragandann að stofnun sjóðs-
ins má m.a. rekja til þess að á und-
anförnum árum hefur verið umræða
um að konur standi ekki jafnfætis
körlum varðandi fyrirgreiðslu, ráð-
gjöf og aðgang að fjármagni vegna
stofnunar fyrirtækja. Ein ástæða
þessa er að konur hafa oftar en ekki
frekar óhefðbundnar hugmyndir
um atvinnusköpun og einnig eru
verkefni kvenna oft svo smá í snið-
um að þau hafa ekki sama vægi og
verkefni sem karlar velja sér til at-
vinnusköpunar. Jafnframt virðist
sem konur séu tregari til að veð-
setja heimili sín vegna stofnunar
fyrirtækja.
Eitt af meginmarkmiðum Lána-
tryggingasjóðs kvenna er að styðja
konur til nýsköpunar í atvinnulífi
með því að veita tryggingar fyrir
allt að helmingi lána sem þær taka
hjá lánastofnun til að fjármagna til-
tekið verkefni. Hér er um að ræða
nýmæli í íslenskri lánafyrirgreiðslu
og eru tryggingarnar aðeins veittar
á grundvelli mats á arðsemi við-
skiptahugmyndarinnar. Forsenda
þess að Lánatryggingasjóðurinn
veiti tryggingar fyrir láni hefur því
alltaf verið sú að sterkar líkur séu á
að verkefnið sjálft eða hugmyndin
að því verði að arðbærri atvinnu-
starfsemi. Þetta er ákaflega mik-
ilvæg forsenda fyrir starfsemi
sjóðsins og hefur sjóðsstjórn reynt
að hafa þetta að leiðarljósi þau þrjú
ár sem Lánatryggingasjóðurinn
hefur starfað. Það er því rétt að
ítreka að hér er hvorki um að ræða
styrki né víkjandi lán.
Fjöldi umsókna
Sjóðurinn auglýsti í fyrsta skipti
eftir umsóknum um tryggingar
haustið 1997 og hafa umsóknir á
þessu þriggja ára tímabili verið alls
81.
Reglur sjóðsins gera mjög
strangar kröfur til þeirra sem
sækja um tryggingar. 28 verkefni
hafa fengið samþykktar tryggingar
en um 53 verkefnum verið hafnað á
ýmsum forsendum. Þær eru ýmist
að hugmyndin sé ekki arðsöm, að
verkefnið sé ekki kvennaverkefni,
að verkefnið sé í samkeppni við
önnur fyrirtæki á sama sviði eða að
ekki sé um nýsköpun að ræða. Sam-
kvæmt skýrslu iðnaðarráðuneytis-
ins reka konur um eða innan við
20% allra fyrirtækja í landinu, eða
samtals 5.000 fyrirtæki, sem er mun
lægra hlutfall en í löndunum í
kringum okkur. Það er því ljóst að
hlutverk sjóðsins – að styðja konur
til nýsköpunar og aukinnar þátt-
töku í atvinnurekstri er mikilvægt,
þrátt fyrir að hann sé ekki stór í
sniðum. Þau 25 verkefni sem hafa
fengið lánatryggingar hjá sjóðnum
eru flest nýsköpunarverkefni og í
því ljósi mikilvægt framlag til at-
vinnulífs í landinu.
Úttekt á starfsemi sjóðsins
Að loknu þessu þriggja ára til-
raunatímabili hefur sjóðsstjórn látið
vinna úttekt á starfsemi sjóðsins.
Verkefnin sem hlotið hafa trygg-
ingar eru af ýmsu tagi, einkum er
þó um að ræða verkefni á sviði
þjónustu og framleiðsluiðnaðar, auk
verslunarstarfsemi. Fyrirtækin eru
almennt lítil og starfa að jafnaði 2,4
starfsmenn á hverjum vinnustað.
Niðurstöðurnar sýna að sjóðurinn
hefur veitt tryggingar fyrir lánum
til atvinnurekstrar sem veita 50
starfsmönnum atvinnu í ríflega 40
stöðugildum. Í úttektinni kom m.a. í
ljós að nokkrar þær konur sem hafa
fengið tryggingar, nefndu sérstak-
lega að sjóðurinn væri afskaplega
þarft framtak, en mætti ná til miklu
fleiri kvenna. Yfir 60% kvennanna
meta það svo að verkefni þeirra
hefðu ekki farið af stað án þessara
trygginga og rúm 10% að auki eru
efins um að af verkefninu hefði get-
að orðið án trygginganna. Sjóðurinn
skiptir þá aðila sem fá hjá honum
tryggingar afar miklu máli og ljóst
að margar þessara hugmynda hefðu
ekki orðið að veruleika án starfsemi
hans. Við teljum því að sjóðurinn
hafi staðið undir þeim væntingum
sem gerðar voru til hans.
Framhaldið
Lánatryggingasjóður kvenna hef-
ur átt mjög gott samstarf við
Landsbanka Íslands, sem hefur
annast lánveitingar til umsækjenda
og jafnframt veitt lánatryggingar til
helmings á móti sjóðnum. Bankinn
hefur þannig sýnt í verki stuðning
sinn við atvinnusköpun kvenna. Þá
hefur sjóðurinn átt gott samstarf
við Byggðastofnun sem veitt hefur
aðstoð við mat á umsóknum.
Eigendur sjóðsins, félagsmála-
ráðuneyti, Reykjavíkurborg og iðn-
aðar- og viðskiptaráðuneyti hafa nú
ákveðið að sjóðurinn verði starf-
ræktur næstu þrjú árin og hafa
undirritað samkomulag við Lands-
banka um áframhaldandi samstarf.
Konur sem hafa góðar hugmynd-
ir varðandi atvinnusköpun geta leit-
að upplýsinga um Lánatrygginga-
sjóð kvenna hjá Vinnumálastofnun
eða útibúum Landsbanka Íslands.
Það er von okkar að starfsemi
Lánatryggingasjóðs kvenna örvi
konur enn frekar til nýsköpunar í
atvinnulífinu og auðveldi þeim að
hrinda góðum hugmyndum í fram-
kvæmd.
Lánatryggingasjóður kvenna
Brynhildur
Bergþórsdóttir
Tilraunaverkefni
Sjóðurinn skiptir þá
sem fá hjá honum
tryggingu miklu máli,
segja Herdís Á.
Sæmundardóttir, Stein-
unn Valdís Óskars-
dóttir og Brynhildur
Bergþórsdóttir.
Höfundar sitja í stjórn Lánatrygg-
ingasjóðs kvenna.
Steinunn V.
Óskarsdóttir
Herdís Á.
Sæmundardóttir
NÚ ERU sagðar af því fréttir,
að til meðferðar sé á Alþingi frum-
varp til breytinga á lögum um
meðferð opinberra mála. Með
frumvarpinu er lagt til að aukið
verði við lögin sérstakri heimild til
að skjóta til dómsmálaráðherra
synjunum ríkissaksóknara á að
ákveða opinbera rannsókn sam-
kvæmt sérákvæði, sem við lögin
var bætt árið 1999, þess efnis að
honum skyldi vera „heimilt að
mæla fyrir um rannsókn, þótt ætla
megi að refsingu verði ekki við
komið, svo sem vegna þess að sök
er fyrnd, ef ríkir almanna- og
einkahagsmunir mæla með því.“ Í
fréttum hefur komið fram, að til-
efni þess að dómsmálaráðherra
flytur frumvarpið sé synjun ríkis-
saksóknara á að nýta þessa laga-
heimild til að mæla fyrir um rann-
sókn á tildrögum þess að umbj.
minn Magnús Leópoldsson var
með undurfurðulegum hætti
tengdur við hvarf Geirfinns Ein-
arssonar haustið 1974 og látinn
sæta óforsvaranlega löngu gæslu-
varðhaldi af þessum sökum á árinu
1976. Þessu erindi hefur ríkissak-
sóknari synjað, þó að fram séu
komin ný gögn, sem a.m.k. benda
til þess, að fyrri skýringar rann-
sóknarmanna á þessu séu rangar.
Svo sem fram kemur í tilvitnaða
textanum að framan, er hér um að
ræða opinberar rannsóknir í alveg
sérstökum tilvikum að því leyti, að
þessar rannsóknir hafa ekki það
markmið, sem allar aðrar opinber-
ar rannsóknir hafa, að leggja
grunn að ákvörðun um opinbera
saksókn. Þó að heimildinni til
þessara rannsókna sé af hag-
kvæmnisástæðum komið fyrir í
lögunum um meðferð opinberra
mála, hafa þær af þessari ástæðu
ekkert með meðferð ákæruvalds
að gera.
Allsherjarnefnd Alþingis aflaði
umsagna frá ýmsum félögum lög-
fræðinga um þetta frumvarp.
Meðal þeirra voru Lögmannafélag
Íslands og Dómarafélag Íslands.
Þessir umsagnaraðilar mæltu
gegn samþykkt frumvarpsins.
Forsendan fyrir andstöðu þeirra
beggja var sú sama: Með frum-
varpinu væri verið að skerða sjálf-
stæði ákæruvaldsins í landinu, þar
sem það ráðgerði að unnt yrði að
skjóta ákvörðunum ríkissaksókn-
ara á þessu sviði til dómsmálaráð-
herra. Þessi forsenda er einfald-
lega röng. Málið hefur ekkert með
meðferð ákæruvalds að gera af
þeirri einföldu ástæðu, að þessar
rannsóknir geta samkvæmt laga-
textanum ekki leitt til ákæru. Það
var aðeins í einni umsögn um
frumvarpið gerður þessi nauðsyn-
legi greinarmunur á rannsóknum
samkvæmt sérákvæðinu og opin-
berum rannsóknum almennt, sem
hafa það markmið að undirbúa
ákvörðun um saksókn. Þetta var í
umsögn embættis lögreglustjór-
ans í Reykjavík.
Ekki veit ég skýringu á því að
svo virðuleg félög lögfræðinga
skuli senda frá sér umsagnir, sem
svo augljóslega byggjast á rangri
forsendu, og þær sem hér um ræð-
ir. Það er sérstakt ánægjuefni, í
því sérfræðingadekri, sem tröll-
ríður þjóðfélaginu nú um stundir,
að alþingismenn skuli sjá í gegn-
um þetta, og hafna umsögnunum.
Markmið þessa frumvarps er að
styrkja réttarstöðu einstaklinga,
sem eiga um sárt að binda vegna
löngu liðinna atvika, sem hafa
valdið þeim erfiðleikum og miska í
lífinu. Vonandi verður það sem
fyrst að lögum.
Dekri við sér-
fræðinga hafnað
Höfundur er hæstaréttar-
lögmaður.
Jón Steinar Gunnlaugsson