Morgunblaðið - 08.05.2001, Blaðsíða 33

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. MAÍ 2001 33
ÞEGAR Bush forseti útskýrði hvers
vegna hann hefði snúið baki við
Kyoto-sáttmálanum um gróðurhúsa-
áhrifin sagði hann: „Við munum ekki
gera neitt sem hefur slæm áhrif á
efnahagslíf okkar þar sem að íbúar
Bandaríkjanna eru það sem skiptir
okkur mestu máli.“ Þessi orð ættu
ekki að hafa komið neinum á óvart
sem fylgdist með bandarísku forseta-
kosningunum. Í öðrum kappræðum
forsetaefnanna var George W. Bush
spurður hvernig hann myndi nota
áhrif og völd Bandaríkjanna í heim-
inum. Hann sagðist myndu nota þau
öllum Bandaríkjamönnum til heilla.
Þessi orð hefðu ekki átt að koma á
óvart neinum sem kynnt hefur sér
ræður föður forsetans. Bush forseti
hinn fyrri sagði mjög svipaða hluti
fyrir nærri áratug á umhverfisráð-
stefnunni í Rio de Janero. Þegar
fulltrúar þróunarlanda fóru þess á
leit við Bush eldri að hann tæki til
umræðu ofnýtingu þróaðra ríkja,
einkum Bandaríkjanna, á auðlindum
sagði hann: „Bandaríski lífsstíllinn er
ekki samkomulagsatriði.“ Og skipti
þá engu, að því er áheyrendum hans
sýndist helst, hvað það kynni að kosta
aðra.
En það er ekki bara ríkisstjórn
Bush sem leggur mesta áherslu á
hagsmuni Bandaríkjamanna umfram
annað. Stjórn Clintons og Gores tók
af allan vafa um það, að á Balkan-
skaga skyldi ekki fórnað lífi eins ein-
asta Bandaríkjamanns þó svo að það
kynni að draga úr hættu á að óbreytt-
ir borgarar yrðu fyrir skaða. Timothy
Garton Ash veitti þessu athygli og
sagði: „Það eru öfugsnúnar siðaregl-
ur sem leyfa að milljónir saklausra
borgara af öðrum kynþætti séu svipt-
ar bjargræði vegna þess að maður er
ekki reiðubúinn til að hætta lífi eins
einasta af manns úr röðum atvinnu-
hermanna. Með því að takmarka að-
gerðirnar í Kosovo við flughernað
gekk þessi áætlun fullkomlega upp.
Ekki einn einasti maður úr sveitum
NATO lét lífið í bardaga en um það
bil 300 kosovískir, 209 serbneskir og
þrír kínverskir borgarar féllu.
Þegar þjóðarleiðtogi tjáir sig
svona hreinskilnislega um hlutverk
sitt neyðumst við til að velta fyrir
okkur grundvallarsiðferðsspurningu.
Að hve miklu leyti ættu þjóðarleið-
togar að skilgreina hlutverk sitt
þröngt, sem gæslu hagsmuna eigin
þegna, og að hve miklu leyti ættu þeir
að láta sig varða velferð fólks hvar-
vetna?
Romano Prodi, forseti Evrópu-
ráðsins og fyrrverandi forsætisráð-
herra Ítalíu, brást við síðustu yfirlýs-
ingu Bush forseta með því að segja:
„Ef maður vill vera heimsleiðtogi
verður maður að huga að öllum heim-
inum, en ekki bara bandarískum iðn-
aði.“ En þessi spurning snýr ekki ein-
ungis að þeim sem stefna að því að
verða heimsleiðtogar. Leiðtogar
minni ríkja verða líka að velta því fyr-
ir sér, til dæmis í tengslum við gróð-
urhúsaáhrifin, viðskiptasáttmála, er-
lenda aðstoð og meðferð flóttafólks,
að hve miklu leyti þeir eru reiðubúnir
að hugsa um hagsmuni „útlendinga“.
Eins og Ash segir er hægt að færa
fyrir því sterk siðferðisrök að það sé
rangt af leiðtogum að láta hagsmuni
eigin þegna hafa algjöran forgang.
Gildi lífs saklausrar mannveru fer
ekki eftir þjóðerni. Jafnvel ríkis-
stjórn Bush lét líf milljóna HIV-
sýktra Afríkubúa hafa meiri forgang
en peningalega hagsmuni banda-
rískra lyfjafyrirtækja þegar stjórnin
staðfesti stjórnsýsluskipun Clintons
forseta um að Bandaríkin myndu
ekki koma í veg fyrir að Afríkuríki
veittu eigin fyrirtækjum leyfi til að
framleiða ódýrar eftirlíkingar af lyfj-
um sem gætu bjargað lífi borgara
þeirra, jafnvel þótt bandarísku fyr-
irtækin ættu einkaréttinn á þessum
lyfjum. Ef hagsmunir Bandaríkja-
manna eru alltaf efstir á blaði er erf-
itt að útskýra þessa ákvörðun – sem
var rétt ákvörðun. En það mætti
kannski halda því fram að óhlutbund-
in siðferðishugsjón um að allir menn
eigi rétt á að tekið sé tillit til þeirra til
jafns á við aðra geti ekki ráðið því
hvernig hlutverk stjórnmálaleiðtoga
er skilgreint. Rétt eins og foreldrar
eiga að gæta hagsmuna barna sinna,
fremur en hagsmuna ókunnugra,
hefur George W. Bush, með því að
taka við embætti forseta Bandaríkj-
anna, tekist á hendur ákveðið hlut-
verk sem leggur honum þá skyldu á
herðar að vernda og efla hagsmuni
Bandaríkjamanna. Önnur ríki hafa
sína leiðtoga sem hafa hliðstæðum
skyldum að gegna þegnum sínum.
Það er ekki til neitt pólitískt samfélag
alls heimsins. Svo lengi sem málum
er þannig háttað verðum við að hafa
þjóðríki og leiðtogar þessara þjóð-
ríkja verða að taka hagsmuni sinna
eigin borgara fram yfir hagsmuni
annarra.
Það er nokkuð til í þessu. Ef þetta
væri ekki svona myndi lýðræðið ekki
virka, nema því aðeins að kjósendur
breyttust skyndilega unnvörpum í
mannvini sem aldrei fyrr. Bandarísk-
ir kjósendur myndu ekki kjósa for-
seta sem hugsaði ekki meira um
þeirra hagsmuni en hagsmuni fólks í
öðrum löndum. Í ljósi þess að þau
vandamál sem við nú stöndum
frammi fyrir varða allan heiminn eru
þetta kannski rök fyrir því að komið
verði á alheimsríkjasambandi fremur
en að skipta heiminum í sjálfstæð
þjóðríki. En svo lengi sem það er
bara háfleyg hugmynd án pólitískrar
rótfestu mun leiðtogum okkar finnast
að þeir verði að hugsa að nokkru leyti
um hagsmuni eigin borgara umfram
aðra.
En „að nokkru leyti“ merkir þó
ekki algeran forgang. Foreldrar
hugsa kannski fyrst og fremst um
eigin börn, en það er óverjandi að
kaup á leikföngum handa manns eig-
in börnum kosti önnur börn lífið.
Margir telja að verði horfið frá
Kyoto-sáttmálanum muni það ógna
lífi margra milljóna manna sem búa í
löndum sem eru of fátæk til að
vernda þá fyrir afleiðingum breyt-
inga í andrúmsloftinu og hækkandi
sjávarborðs. Það er þess vegna sem
Evrópubúum og íbúum margra ann-
arra landa misbauð gróflega hversu
léttilega forseti Bandaríkjanna
komst að þeirri niðurstöðu að „íbúar
Bandaríkjanna skipta mestu máli“.
Ef til vill er réttlætanlegt að Bush
forseti hugsi fyrst og fremst um efna-
hagslega hagsmuni Bandaríkja-
manna að einhverju leyti, en að taka
þá fram yfir lífsnauðsynlega hags-
muni margra milljóna manna er með
öllu siðferðislega óréttlætanlegt.
Hvað skiptir
mestu máli:
Bandaríkjamenn
eða siðferðið?
Reuters
Mengun er vandamál sem virðir engin landamæri og margir hafa áhyggjur af því að verksmiðjur, er spúa ýms-
um efnum út í andrúmsloftið líkt og þessi skammt frá London, ýti undir loftslagsbreytingar.
Ef til vill er réttlætan-
legt að Bush forseti
hugsi fyrst og fremst
um efnahagslega
hagsmuni Bandaríkja-
manna að einhverju
leyti, en að taka þá
fram yfir lífsnauðsyn-
lega hagsmuni margra
milljóna manna er
með öllu siðferðis-
lega óréttlætanlegt.
eftir Peter Singer
Peter Singer er Ira W. DeCamp-
prófessor í lífsiðfræði við Princeton-
háskóla. Nýjasta bók hans er Writ-
ings on Ethical Life.
© Project Syndicate.
HÁVÆRAR kröfur eru um það í
Frakklandi að stjórnvöld geri
hreint fyrir sínum dyrum vegna
endurminningabókar fransks hers-
höfðingja en þar gefur hann ná-
kvæmar og iðrunarlausar lýsingar á
pyndingum og manndrápum
franskra hermanna í Alsírstríðinu.
Yfirvöld í Alsír segja að upplýsingar
hershöfðingjans komi þeim ekki á
óvart en fjölmiðlar þar í landi segja
að þær geri yfirlýsingar Frakka um
mannréttindi almennt ótrúverðugri
en ella.
Paul Aussaresses hershöfðingi,
sem er 83 ára að aldri, segir í bók
sinni, sem út kom í síðustu viku, að
hann og menn hans hafi pyndað og
líflátið alsírska skæruliða og
óbreytta borgara í Alsírstríðinu á
sjötta áratug síðustu aldar með
vitneskju og blessun franskra
stjórnvalda.
Opinber
syndakvittun
Þessar játningar Aussaresses og
sú yfirlýsing hans að hann iðrist
einskis hafa vakið upp umræðu um
það hvort unnt sé að koma lögum
yfir hina seku en það er raunar
fremur ólíklegt. Samkvæmt frönsk-
um dómsúrskurði 1993 voru glæpir
gegn mannkyni einskorðaðir við síð-
ari heimsstyrjöld og snemma á sjö-
unda áratug síðustu aldar lýsti
franska stjórnin yfir að þeim, sem
kynnu að hafa brotið af sér í Alsír-
stríðinu á árunum 1954 til 1962,
hefðu verið gefnar upp sakir.
Frönsku mannréttindasamtökin
ætla þó að höfða mál á hendur
Aussaresses á þeirri forsendu að
hann hafi réttlætt glæpi gegn
mannkyni.
Jacques Chirac, forseti Frakk-
lands, brást hart við bók Aussaress-
es og hefur skipað svo fyrir að hann
verði sviptur Orðu heiðursfylking-
arinnar, æðsta heiðursmerki Frakk-
lands. Þá hefur hann einnig beðið
varnarmálaráðuneytið að kanna til
hvaða refsinga sé unnt að grípa
gagnvart honum.
Áhrifaríkar
pyndingar
Aussaresses var yfirmaður leyni-
legra aðgerða í sjálfstæðisbaráttu
Alsírmanna gegn Frökkum og hann
lýsir því nákvæmlega hvernig
skæruliðar og jafnvel óbreyttir
borgarar voru pyndaðir og drepnir í
yfirheyrsluklefum hersins. Segir
hann að sérstakur fulltrúi Francois
Mitterrands, þáverandi dómsmála-
ráðherra og síðar forseta, hafi vitað
um allt sem fram fór.
Franska blaðið Le Monde átti
viðtali við Aussaresses í síðustu
viku og þá sagði hann meðal ann-
ars:
„Pyndingar eru mjög áhrifaríkar.
Langflestir gefast upp og fara að
tala og að því búnu eru þeir drepn-
ir, oftast nær. Kom þetta illa við
samviskuna? Ég verð að svara því
neitandi.“
Frönsk stjórnvöld, hver stjórnin
á fætur annarri, hafa alla tíð gert
lítið úr því að þau hafi vitað um
pyndingarnar og manndrápin og því
ekki séð ástæðu til að rannsaka
málið eða biðjast afsökunar.
Uppgerðarhneykslun?
Chirac, sem var liðsforingi í
franska hernum og barðist í Alsír-
stríðinu, og Lionel Jospin forsætis-
ráðherra höfnuðu báðir óskum um
rannsókn á síðasta ári þegar Auss-
aresses og Jacques Massu, sem var
næstráðandi hans á sínum tíma,
komu fyrst fram með játningar sín-
ar.
Franskir fjölmiðlar, til dæmis Le
Monde og Liberation minna nú á
þessa afstöðu ráðamanna og segja,
að hneykslun þeirra nú stafi ekki af
því að þeir hafi ekki vitað hvað fram
fór í Alsírstríðinu heldur af því að
játningar Aussaresses hafi neytt þá
til að bregðast við.
Kommúnistar og græningjar á
franska þinginu hafa skorað á
frönsku stjórnina að viðurkenna
ábyrgð franskra stjórnvalda á at-
burðunum í Alsír og ættingjar ým-
issa Alsírmanna, sem hurfu eða
„létust“ í höndunum á Frökkum,
hafa farið fram á skýringar.
Meðal þeirra er Drifa Hassani,
systir Larbi Ben M’Hidi, eins af
leiðtogum Alsírmanna í sjálfstæð-
isbaráttunni gegn Frökkum. Auss-
aresses viðurkennir nú að hann hafi
látið hengja Ben M’Hidi og systir
hans ætlar að höfða mál gegn
banamönnum hans. Þá segir hann
að öðrum andspyrnuleiðtoga, Ali
Boumendjel, hafi verið kastað ofan
af sex hæða hárri byggingu en op-
inberlega var sagt að báðir menn-
irnir hefðu stytt sér aldur.
Ekki trúverðugir
í mannréttindamálum
Abdelaziz Belkhadem, utanríkis-
ráðherra Alsírs, sagði í gær að hann
væri ekki hissa á játningum franska
hershöfðingjans enda vissu Alsír-
menn sjálfir um miklu fleiri glæpi
en segði frá í bókinni. Alsírskir fjöl-
miðlar benda einnig á að játningar
Aussaresses og afstaða franskra
stjórnvalda til þessara atburða alla
tíð geri það að verkum að frönsk
stjórnvöld hafi ekki siðferðilegt um-
boð til að segja öðrum til syndanna í
mannréttindamálum.
Með því eru fjölmiðlarnir meðal
annars að finna að yfirlýsingum
Heberts Vedrines, utanríkisráð-
herra Frakklands, á franska
þinginu í síðustu viku en þá ræddi
hann um ókyrrðina í Berba-héruð-
unum í Alsír og sagði að Frakkar
gætu ekki horft þegjandi upp á of-
beldið sem Alsírstjórn beitti gegn
mótmælendum. Belkhadem, utan-
ríkisráðherra Alsírs, mótmælti
þessum orðum og sagði þau jaðra
við „íhlutun“ í alsírsk innanríkismál.
Játningar fransks hershöfðingja í endurminningabók valda miklu uppnámi í Frakklandi
Iðrast ekki pyndinga
og manndrápa í Alsír
AP
Bók Pauls Aussaresses hershöfðingja, „Sérstakar aðgerðir í Alsír“, í
bókaverslun í París. Er hún á milli tveggja bóka eftir alsírska höfunda.
París. Algeirsborg. AFP, Reuters.