Morgunblaðið - 08.05.2001, Blaðsíða 35

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. MAÍ 2001 35
„B“-IN voru í forgrunni í Salnum
á sunnudag. Ekki aðeins í nöfnum
tónskálda (Bach, Bartók, Beethoven
& Brahms), heldur einnig í föstu
formerkjunum (3 b), því hvorki fleiri
né færri en þrjár fiðlusónötur
kvöldsins voru í c-moll. Ásetningur
eða tilviljun? Það fylgdi ekki sögu.
En hitt fór ekki á milli mála, að dag-
skráin var fjölbreytt og skemmtileg,
enda spannaði hún, nánast nákvæm-
lega, 200 ár – frá seinni Köthen-
árum Bachs (1717–23) til 1922. Jafn-
ræði milli tvíleikshljóðfæra virðist
ekki hafa verið sjálfgefið í tónlistar-
sögunni frekar en frjáls samkeppni í
viðskiptum. Bach er þakkað að hafa
lyft sembalnum úr fylgibassahlut-
verki með 6 sónötum sínum fyrir
fiðlu og sembal BWV 1014–19. Þær
minna raunar nokkuð á raddskipan
tríósónatna hans fyrir einleiksorgel;
báðir verkabálkar þrjár sjálfstæðar
raddir, tvær þeirra fyrir hægri og
vinstri hönd hljómborðsleikarans en
sú þriðja í orgelverkunum fyrir fót-
spil (pedal). Í fiðlusónötugreininni
átti fiðlan síðan eftir að síga niður í
undirleikshlutverk, eins og sést m.a.
á tvíleikssónötum Mozarts er nefnd-
ust „Sónötur fyrir píanoforte með
fiðluundirleik“. Þar var fiðlan orðin
að fylgirödd („obbligato“) en píanóið
aðalhljóðfærið. Eimir jafnvel enn
svolítið eftir af því undirtylluhlut-
verki í fiðlusónötum Beethovens,
enda samdar frekar snemma, þó að
hlutur fiðlunnar réttist þar stórum
frá því sem verið hafði. En fullt jafn-
ræði náðist ekki aftur með hljóðfær-
unum tveim fyrr en í rómantíkinni,
ríflega 100 árum eftir nýsköpun
Bachs.
4. fiðlusónatan, BWV 1017 – líkt
og systurverkin í fjórþættu kirkju-
sónötuformi – hljómaði að mörgu
leyti vel í fínt samstilltum leik
þeirra Önnu Guðnýjar og Sigur-
bjarnar. Þó virtist, a.m.k. heyrt frá
efri hæð Salarins, sem píanóið væri
oft ívið of sterkt, sérstaklega hægri-
handarröddin, þó að píanistinn
sýndi ýtrustu tillitssemi. Hefði því
að líkindum hentað betur að lækka
lokið til hálfs, enda kostaði ofurgæt-
in spilamennskan þónokkrar loft-
nótur. Auk þess hefði þá gefizt svig-
rúm til að beita svolitlum fortepedal
á hægum syngjandi stöðum án þess
að hætta væri á að yfirgnæfa. Í
heild var varfærnislega en fallega
mótað, og aðeins vakti undrun
manns að endurtekningarmerkjum
seinni helmings lokaþáttar skyldi
ekki sinnt – jafnvel þótt væri engu
lengri en sá fyrri, þar sem var end-
urtekið skv. forskrift.
Hinar tvær fiðlusónötur Bartóks
frá 1921 og 1922 kváðu marka tíma-
mót í form- og stílrænni þróun ung-
verska meistarans. Sú seinni sem
hér var leikin er flóknari í formi; tví-
þætt og að mörgu leyti mjög fram-
sækin fyrir sinn tíma. Einhverra
hluta vegna tókst ekki að gæða
fyrra þáttinn (Molto moderato)
nægilega miklu lífi, enda hættir
honum auðveldlega til að verka
langdreginn nema sérstakrar alúðar
sé gætt í mótun styrk- og litbrigða
og af nánast virtúósu hyggjuviti.
Seinni þátturinn (Allegretto), sem í
andstöðu við púlsleysi hins fyrra er
ein askvaðandi rytmísk hringekja út
í gegn og minnir stundum á
strengjabrúður gengnar af göflun-
um, heppnaðist mun betur, þrátt
fyrir óvægnar tæknikröfur tón-
skáldsins til ekki sízt píanistans.
Fiðlusónöturnar þrjár (nr. 6–8) í
Op. 30 frá 1802 eftir Beethoven, til-
einkaðar rómantíska sveimhugan-
um Alexander I Rússlandskeisara,
urðu til á einstaklega litríku skeiði
menningarsögunnar. Bæði í um-
hverfi (sbr. glæsilega hermanna-
búninga Napóleonsára og grískt
hofsúluútlit kvenfatatízkunnar) og í
sköpunarferli tón-
skáldsins, nefnilega
rétt fyrir tilurð
Eroicu; án nokkurs
vafa frumlegustu sin-
fóníu allra tíma og
boðbera hins nýja
„hetjulega“ stíls. Són-
ata nr. 7 er meðal
sprækustu og að-
gengilegustu verka
Beethovens í fiðlusón-
ötugreininni og tor-
fundið kjörnara dæmi
til að tendra áhuga
nýgræðinga. Tónlist-
in er innblásin og afar
andstæðurík, en samt
tempruð af heiðríkri
klassískri heildarsýn. Þau Sigur-
björn höfðu auðheyranlega næma
tilfinningu fyrir kostum og sérkenn-
um verksins og léku hnífsamtaka
með viðeigandi snerpu, sem aðeins
hefði mátt skarta ögn meira offorsi
á stöku beethovensku sforzandói.
Sígilt áheyrendagóðgætivar eftir í
lokin: Scherzo-þáttur Jóhannesar
Brahms úr „FAE“ sónötu hans,
Schumanns og Alberts Dietrichs.
Verkið var hugmynd Schumanns
um sameiginlega gjöf tónskáldanna
til vinar þeirra, fiðlusnillingsins Jos-
ephs Joachims, og skyldi hver semja
sinn þáttinn út frá leiðistefinu F(rei)
A(ber) E(insam), Frjáls en einmana,
kjörorði Joachims. Tókst að klára
sónötuna fyrir komu tónþegans til
Düsseldorf 1853, sem við frumflutn-
inginn átti ekki í vandræðum með
að geta hver hefði samið hvað: Diet-
rich 1. þátt, Schumann Intermezzóið
og Brahms lokascherzóið. Í tímans
rás átti það eftir að sigra hina þætti
verksins að vinsældum í stökum
flutningi á tónleikapalli. Dúóið lék
glimrandi vel þennan eldfjöruga
þátt, sem ber flest höfundarein-
kenni Brahms á rytmísku buxunum.
Nærri því óhugnanlega þroskuð
smíð af aðeins tvítugu ungmenni
þrátt fyrir ytri gáska, en jafnframt
heillandi dæmi um það alþýðlega
jarðsamband sem tónskáldið viðhélt
alla ævi og stundum vill gleymast,
þegar menn hyggjast kenna
Brahms við akademisma. Hér var
ekkert gefið eftir. Flytjendur gáfu
sig alla, og áheyrendur gengu út
upplyftir í skapi að leikslokum eftir
skemmtilega og vel útfærða yfirferð
á tveggja alda úrvalsperlum vest-
rænnar kammertónlistar.
Frjáls en einmana
TÓNLIST
S a l u r i n n
J.S. Bach: Sónata í c BWV 1017.
Bartók: Sónata nr. 2. Beethoven:
Sónata í c Op. 30,2. Brahms: Son-
atensatz-Scherzo í c. Sigurbjörn
Bernharðsson, fiðla; Anna Guðný
Guðmundsdóttir, píanó. Sunnu-
daginn 6. maí kl. 20.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
Anna Guðný
Guðmundsdóttir
Sigurbjörn
Bernharðsson
Á NÝAFSTÖÐNU
þingi evrópsku list-
samtakanna IETM
(Informal European
Theatre Meeting) í
Lille í Frakklandi var
Ása Richardsdóttir
kjörin í stjórn sam-
takanna. Ása stund-
aði nám árið 1998–99
í menningarstjórnun
og hefur síðan unnið
sjálfstætt að verk-
efnum er miða að
tengslum við evr-
ópskt listalíf. Hún
stjórnaði þingi IETM
sem haldið var í
Reykjavík í október
sl. á vegum sjálfstæðu leikhúsanna,
í samstarfi við innlenda og erlenda
aðila.
450 félagar frá 42 löndum
Að sögn Ásu fela tengslin við
IETM í sér nýja möguleika fyrir ís-
lenskt leikhús. „Engin samtök í
Evrópu bjóða upp á jafn góðan að-
gang að jafnmörgum leikhúsum,
danshúsum, stofnunum og listhóp-
um í álfunni eins og IETM. Í þeim
eru 450 félagar frá 42 löndum og
breiddin er mjög mikil – allt frá ein-
stökum ungum lista-
mönnum til stórra há-
tíða eins og listahátíð-
arinnar í Avignon,
LIFT í Lundúnum
(London International
festival of Theatre) og
Holland festival,“ segir
Ása. „Samtökin halda
þing eða fund tvisvar á
ári og alltaf á nýjum
stað í nýju landi og
þannig endurspeglast
fjölþjóðlegt eðli þeirra.
Tæplega þrjú hundruð
manns tóku þátt í
þinginu í Reykjavík og
árangurinn er ótvíræð-
ur. Við vitum af fimm
tilboðum til listhópa hér heima og
fleiri hafa verið í margvíslegum
óbeinum tengslum. Það sem skiptir
þó mestu máli er sú þekking sem
orðið hefur til á skömmum tíma
meðal þeirra íslensku listhópa og
listamanna sem hvað virkastir hafa
verið í IETM-samstarfinu. Þetta er
ný þekking, og nýr markaður, sem
getur leitt stórra verka í framtíð-
inni,“ segir Ása.
Samskipti og samstarf
„Félagar samtakanna hafa í 20 ár
kynnst, tengst og átt samstarf, þvert
á öll landamæri, raunveruleg sem
huglæg. Þannig hefur orðið til stór
hópur fagfólks í Evrópu sem stöðugt
leitar nýrra hugmynda, þróar nýjar
samstarfsaðferðir og býr til verk-
efni í samvinnu hvað við annað.
Þannig hefur IETM orðið að torgi
hugmynda og tækifæra.“
Ása segir ennfremur að íslensku
leikhúsi sé nauðsynlegt að opna dyr
sínar betur fyrir erlendu samstarfi.
„Að mínu mati mætti færa til fjár-
magn innan leikhússins, fækka upp-
setningum og auka verulega þátt er-
lends samstarfs. Það myndi auðga
íslenskt leikhús ef húsin fléttuðu
markvisst inn í dagskrá sína erlend-
um boðssýningum og biðu erlendum
leikhúslistamönnum til samstarfs, í
formi leiksmiðja, kennslu, náms-
dvalar og endurmenntunar. Þjóð-
leikhúsið ætti auðvitað að hafa for-
ystu um þetta og það er satt að segja
umhugsunarvert að þar skuli ekki
hafa verið sett á fót fyrir löngu
fræðslu- og kynningardeild, sem
m.a. tengir íslenskt leikhús út á við,“
segir hún.
„Við skynjum okkur sem hluta af
evrópsku menningarlífi og al-
þjóðlegu þekkingar- og upplif-
unarsamfélagi og hljótum því að
sækjast eftir því að njóta, með
reglubundnum hætti, erlendra list-
viðburða, ekki síður en áhrifa utan
frá. Það myndi veita tækifæri til að
skoða betur innihald hins íslenska
leikhúss sem hefur haft tilhneigingu
til að verða fremur sjálfhverft,“ seg-
ir Ása.
Sjóður fyrir erlent samstarf
Að hennar sögn hafa þrjú íslensk
leikhús gerst aðili að IETM, auk
Bandalags sjálfstæðra leikhúsa.
„Það er litið á hvern stjórnarmann
sem fulltrúa síns svæðis og ég mun
að sjálfsögðu leitast við að koma
upplýsingum og þekkingu á fram-
færi hér heima. Okkar hagur felst í
því að fjárfesta til framtíðar og gera
fleirum kleift að taka þátt. En það
fær enginn erlend verkefni á silf-
urfati, slíkt kostar vinnu. Ég hef
bent á þann möguleika að koma á
fót sjóði fyrir erlend samstarfsverk-
efni á sviði lista. Menningarborg-
arsjóðurinn nýstofnaði hefði getað
orðið slíkur sjóður, en varð það
ekki, kannski verður hann það síðar.
Það er mikilvægt að leikhúsið
setji sér stefnu í erlendum sam-
skiptum og fylgi henni eftir. Það er
skapandi og skemmtilegt að fást við
slíkt,“ segir Ása Richardsdóttir.
Kjörin í stjórn listsamtakanna IETM
Ása
Richardsdóttir
TÓNLISTARSKÓLI Kópavogs
heldur vortónleika sína í Salnum,
Tónlistarhúsi Kópavogs, næstu
daga, þar sem nemendur skólans
koma fram. Í kvöld, þriðjudags-
kvöld, kl. 20 koma fram nemendur
skólans sem stunda nám á fram-
haldsstigi. Á fimmtudag kl. 18 koma
fram nemendur á miðstigi. Nk. laug-
ardag kl. 14 halda strengjasveitir
yngri og eldri nemenda tónleika og
fram koma yngstu nemendur skól-
ans. Mánudaginn 14. maí kl. 20 verða
haldnir kammertónleikar þar sem
fram koma nemendur sem hafa lagt
stund á kammertónlist í vetur.
Nemendatónleikar
LOFSAMLEGUR dómur um skáld-
sögu Ólafs Jóhanns Ólafssonar Slóð
fiðrildanna birtist í breska blaðinu
The Obsever sl.
sunnudag, en
bókin kom út ný-
verið þar í landi
hjá bókaforlaginu
Faber og Faber.
Þar segir m.a. að
sagan sé afrek,
Ólafi Jóhanni hafi
tekist að skapa
eina eftirminni-
legustu kvenper-
sónu síðari ára.
Gagnrýnandi annars blaðs, The
Observer, segir m.a.: „Mikill sigur
skáldlegs ímyndunarafls.“ Í New
Statesman sagði að Slóð fiðrildanna
væri „tilkomumikil skáldsaga“ og
gagnrýnendur Time Out, Sunday
Telegraph og Punch hrifust líka af
henni.
Slóð fiðrildanna kom út hjá Vöku-
Helgafelli 1999. Hún var gefin út í
Bandaríkjunum sl. haust.
Lofsamleg-
ir dómar
um Slóð
fiðrildanna
Ólafur Jóhann
Ólafsson