Morgunblaðið - 08.05.2001, Blaðsíða 42

LISTIR
42 ÞRIÐJUDAGUR 8. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EF TÓNVERK eru eingöngu met-
in eftir eftir áhrifum sínum á almenna
hlustendur, hefur Messías fyrir löngu
sannað sérstöðu sína í riðli trúar-
verka fyrir kór, einsöngvara og
hljómsveit. Sannkallað innblásið
verk, borið uppi af einhverri melód-
ískustu snilld sem barokktíminn hef-
ur alið. Og ef spurt er hví stórvirki
Bachs í svipuðum greinum hafa ekki
náð sambærilegum vinsældum, dett-
ur manni helzt í hug – fyrir utan þá
tæpu 90 ára forgjöf sem Messías
hlaut með föstum sessi í brezku tón-
listarlífi nánast frá frumuppfærslunni
1742, meðan stórverk Bachs biðu
endurvakningar Mendelssohns – að
óratóría Händels hafi notið þess sér-
staklega, a.m.k. á síðari áratugum, að
vera samin á ensku, eftirlætismáli
yngri kynslóðar um allan heim.
Það rýrir vitaskuld á engan hátt þá
ótvíræðu staðreynd, að óratórían er
frá öllum sjónarhornum séð meist-
araverk sem á vinsældirnar fyllilega
skildar. Því þó að enskan kunni að ala
á sífersku og tímalausu yfirbragði
verksins nú á dögum, þá er lífsþróttur
tónmálsins, þrátt fyrir stíl síns tíma,
einstæður. Á slóganmáli nútímans
mætti kenna megináhrif þess við
kraft, huggun og upphafning. Það
gengur göldrum næst hvað tónar og
textar ganga upp í æðri heild, sem
enn nær að hræra innstu sálarkytru
jafnvel grjóthörðustu guðleysingja.
En áður en upprunafræðingar nú-
tímans falla í stafi yfir fullkominni
„affekta“-tækni barokksnillingsins er
kannski viðeigandi að minna á
skemmtileg fróðleikskorn tónleika-
skrárritara um að sumir kórarnir séu
aðeins umskrifanir úr eldri ítölskum
dúettum Händels, og að hikstatrillan
alkunna á „easy“ í His yoke is easy sé
í raun runnin frá eldri tónsetningu á
ítölskum texta þar sem á sömu stöð-
um stóð „ride“ (= hlæja). Lagfrum-
atáknfræði („Figurationlehre“) bar-
okktónskálda var nefnilega teygj-
anlegri en sumir halda í dag, og leiðin
frá veraldlegu í andlegt tónmál
stundum örstutt, eins og líka fjölmörg
svipuð dæmi hjá Bach
sanna.
Messías er eirðar-
litlum nútímahlustend-
um drjúgt verk að tíma-
lengd, og var ekkert við
því að segja að sleppt
skyldi nokkrum af
áhrifaminni atriðum
þess úr 2. og 3. hluta,
enda mörg fordæmi
þess frá liðnum árum.
Helzt saknaði maður
kóranna Lift up your
heads O ye gates og But
thanks be to God, ten-
óraríunnar Thou shalt
break them with a rod
of iron og alt/tenór-dú-
ettsins O death where is thy sting,
þótt varla verði talin meðal hápunkta.
Á seinni áratugum hefur færzt í
vöxt að flytja Messías með smærri
kórum en áður þótti hlýða og rétti-
lega minnt á, að frumuppfærslan í
Dyflinni tjaldaði aðeins 14 manna
kór.
Í Fríkirkjukórnum voru 20 manns.
Á móti sakar ekki að hafa í huga, að
hljóðfæri barokktímans voru töluvert
kraftminni en í dag. Með tilliti til
styrkjafnvægis voru kórfélagar, úr
því ekki var notazt við „upprunaleg“
hljóðfæri, þannig með fæsta móti, ef
frá er talinn sópran. Auk þess fór
snemma – reyndar þegar á líftíma
Händels – að skapast hefð fyrir
stórum kór, eins og rismestu kórkafl-
ar verksins bera með sér. Þó að
kammerkórsuppfærslur eigi vissu-
lega fullan rétt á sér, og ættu t.a.m. að
geta skilað flúrsöngsköflum skýrar
en stærri kór, mun stórkórsútfærsla
efalítið halda áfram mestri hylli með-
al almennings.
Það var því ekki litlum kammerkór
vandalaust að miðla tign kórkafla eins
og Glory to God, Behold the Lamb of
God, Surely, Hallelúja og Amen í
hljómlitlu húsi Fríkirkjunnar. Vand-
inn minnkaði ekki aðeins við það hvað
misskipt var milli radda (7-5-3-5) þar
sem alt og einkum tenór og bassi báru
skarðastan hlut frá borði, heldur
vantaði einnig tilfinnanlega hljómfyll-
ingu og stundum flúrtækni, einkum í
karlaröddum, enda batnaði jafnvægið
sláandi í Halelújakórnum þegar ein-
söngsbarýtoninn söng með kórböss-
um á við fjóra. Sprettfimari kórar
eins og And He shall purify, All we
like sheep og raddskörunarskvett-
urnar í Let us break their bonds [ekki
„bands“] asunder komu yfirleitt bet-
ur út í þurri akústíkinni, að frádregnu
hálfloðnu flúri hér og þar hjá körlum.
En þó að sóprandeild kórsins væri
engu minna en stórglæsileg, hlutu yf-
irburðir hennar að gæðum og afli að
gera hinum röddunum, og þar með
heildarhljómi kórsins, erfitt fyrir.
Munurinn var einfald-
lega of mikill.
Einsöngvarar voru
misreyndir og allir
nema bassinn úr röðum
kórfélaga. Óskoraður
senuþjófur kvöldsins
var að vonum Ólafur
Kjartan Sigurðarson,
sem reyndist hinn full-
komni Messíasarbassi
með kröftugri og hljóm-
mikilli bassabarýton-
rödd sinni, og skorti þar
hvorki dramatík né göf-
ugmannlega reisn, þó
að þetta sviðsvanur
söngvari hefði kannski
endrum og eins mátt
spara kraftana og gæla ofurlítið fín-
legar við dulúðugustu staði textans.
Sópranarnir Elma Atladóttir og
Hrafnhildur Björnsdóttir sýndu góð
tilþrif. Sú fyrrtalda komst þannig
meira en klakklaust gegnum háls-
brjótandi flúrsöngsaríuna Rejoice
greatly, og Hrafnhildur hljómaði vel
m.a. í hinni innilegu I know that my
redeemer liveth með hlutfallslega
þéttari rödd sinni. Næst allra að svo-
kölluðum „upprunalegum“ flutnings-
máta komst altsöngkonan Guðrún
Edda Gunnarsdóttir og útfærði sitt af
miklum þokka undir þeim formerkj-
um með smekklegu messa di voce.
Röddin var bráðfalleg og slétt, en
hefði ugglaust notið sín betur í gjöf-
ulli ómvist, enda ekki ýkja kraftmikil.
Tenórarnir skiptu líkt og sópranarnir
sönglesi og aríum á milli sín, þótt
langmest kæmi í hlut hins efnilega
Eyjólfs Eyjólfssonar, sem einnig virt-
ist hafa gefið upphaflegri túlkun
gaum, þó í minni mæli væri en Guð-
rún Edda. Hann komst enda mjög vel
frá sínu þrátt fyrir nokkurn fylling-
arskort á neðra sviði. Magnús Ragn-
arsson átti jafnara raddhljóðfæri á að
skipa, en var greinilega skemur kom-
inn, enda textatúlkun hans takmörk-
uð og tónstaðan stundum í óöruggara
lagi.
Kári Þormar þreytti hér sína frum-
atlögu við Messías sem stjórnandi og
tókst í mörgu vel upp. Tempóin voru
oft hressileg en yfirleitt sannfærandi,
og þó að einstaka atriðisbyrjun og
innkoma heppnaðist síður en önnur,
var að mestu leyti vel haldið utan um
flutninginn. Að vísu hefði reyndari
stjórnandi að líkindum laðað meiri
andstæður og dramatík fram úr texta
nokkurra kóra – nefna mætti Since
by man came death – en í heild verður
ekki annað sagt en að ágætlega hafi
til tekizt. Hljómsveitin skilaði sínu
með sóma, og meðleikstrompet Ein-
ars Jónssonar skein skært á efsta
degi á móti voldugum einsöng Ólafs
Kjartans í The trumpet shall sound.
Kraftur, huggun,
upphafning
TÓNLIST
F r í k i r k j a n
Händel: Messías. Elma Atladóttir
(S), Hrafnhildur Björnsdóttir (S),
Guðrún Edda Gunnarsdóttir (A),
Eyjólfur Eyjólfsson (T), Magnús
Ragnarsson (T), Ólafur Kjartan
Sigurðarson (Bar.), Kammersveit
(konsertmeistari: Greta Guðnadótt-
ir) og Kór Fríkirkjunnar í Reykja-
vík. Stjórnandi: Kári Þormar.
Sunnudaginn 5. maí kl. 17.
KÓRTÓNLEIKAR
Kári
Þormar
Ríkarður Ö. Pálsson
L
íklega hefði enginn
sem man fleiri ára-
tugi en þann síðasta
giskað á að Rússar
tækju Bandaríkja-
menn í kennslustund í mark-
aðsfræðum. Nú hefur sá und-
arlegi atburður þó gerst, og það
sem gefur kennslunni enn sér-
kennilegri blæ er að maður að
nafni Tito hefur komið Rússum
til aðstoðar við að undirbúa
námsefnið. Tito þessi er þó ekki
fyrrverandi skæruliðaforingi frá
Balkanskaga heldur starfaði
hann áður sem vísindamaður hjá
bandarísku geimvísindastofn-
uninni, NASA. Eftir að hann
hætti þar hefur hann gert það
gott í viðskiptum og gat því
keypt sér farmiða með Rússum
út í geim fyrir jafnvirði tveggja
milljarða króna. Þar sveif hann
um í nokkra
daga og taldi
eftir á að pen-
ingunum
hefði verið vel
varið.
Ýmsir
Bandaríkja-
menn, þar á meðal yfirmenn
bandarísku geimvísindastofn-
unarinnar, voru ósáttir við ferða-
lag Titos og lýstu þeirri skoðun
sinni að ferðalagið myndi standa
í vegi fyrir vísindarannsóknum.
Hið sama hefur þó ekki átt við
þegar ferðalangarnir hafa verið í
bandarískum geimskutlum á
kostnað bandarískra skattgreið-
enda, sendir í geiminn til að auka
vinsældir NASA. Bandaríska
geimvísindastofnunin er nefni-
lega sama marki brennd og aðrar
ríkisstofnanir; hún vill gjarna
auka vinsældir sínar og nýta þær
til að verða sér úti um auknar
fjárveitingar.
Rússneska geimvísindastofn-
unin, Energia, kemst ekki jafn-
djúpt í vasa skattgreiðenda og sú
bandaríska, bæði vegna þess að í
Rússlandi eru vasarnir grynnri
en í Bandaríkjunum og af þeirri
ástæðu að hún var að mestu
einkavædd eftir hrun komm-
únismans í Sovétríkjunum.
Stofnunin þarf því að vera út-
sjónarsamari en NASA hvað
varðar tekjuöflun og sala ferða
til efnaðra einstaklinga er ein af
þeim leiðum sem færar eru til að
auka tekjur stofnunar af þessu
tagi.
Geimferðir eru líklega eitt af
þeim sviðum sem margir myndu
nefna væru þeir spurðir hvaða
þjónustu einkaaðilar geti alls
ekki veitt. Menn sjá fyrir sér að
eina leiðin til að fara út í geim sé
að ríkið komi mönnum þangað.
Þetta sé svo stórbrotið verkefni
að til þess verði hreinlega að
koma sameiginlegt átak „allra“.
Svo þarf þó ekki að vera, en
margt er hins vegar sem gerir
einkaaðilum hér erfitt fyrir.
Á ráðstefnu sem Cato-
stofnunin í Washington hélt í
mars á þessu ári var fjallað um
geimferðir og þá möguleika sem
væru fyrir hendi fyrir einkaaðila
að starfa á þessu sviði og hvaða
hindranir stæðu í vegi fyrir starf-
semi þeirra. Í ljós kom að þessar
hindranir eru margvíslegar,
meðal annars flóknar og óljósar
reglugerðir, lagasetningar og al-
þjóðasamningar, sem auka mjög
á lagalega óvissu þeirra sem hafa
áhuga á að ferðast út í geim. Eins
og menn þekkja er mikil óvissa
eitur í beinum fjárfesta og því
hafa þeir minna viljað koma að
fjárfestingum sem tengjast
geimnum en ella hefði getað ver-
ið. Áhugamenn í þeirra röðum
hafa því hvatt stjórnvöld til að
draga úr óvissunni með bættri
lagasetningu. Auk þess hafa
ýmsir þrýst á um að bandarísku
geimvísindastofnuninni verði
breytt þannig að hún stundi ein-
göngu rannsóknir, en láti einka-
aðilum eftir að keppa sín á milli
um hagkvæmustu leiðirnar til að
ferðast út í geim.
Allt eru þetta fjarlægar vanga-
veltur fyrir þá menn sem eiga sér
þá ósk að þurfa helst aldrei að
ferðast nema um það bil eina
skósólaþykkt frá jörðu. Jafn-
framt eru vangavelturnar þó
bæði athyglisverðar og umhugs-
unarverðar og er þar sérstaklega
tvennt sem veldur, sem raunar
lýtur hvort tveggja að hlutverki
ríkisins. Annars vegar er vert að
velta því fyrir sér hversu mik-
ilvægt það er að ríkið auki ekki á
réttaróvissu með óljósri reglu-
setningu og sinni því hlutverki
sínu að draga úr réttaróvissu þar
sem hægt er. Atvinnulíf á erfitt
uppdráttar þegar enginn veit
hver á hvað og fjármunir eru þá
illa nýttir. Fjármagn fæst ekki í
fjárfestingar þegar aðstæður eru
með þessum hætti og þetta á ein-
mitt við um starfsemi tengda
geimferðum. Þar sem enginn veit
hver réttarstaðan er á þessu
sviði eru fáir tilbúnir að taka þá
miklu áhættu sem fjárfestingum
þar fylgir.
Hins vegar gefur ferðalag Tit-
os og umræður um aukinn hlut
einkaaðila í geimferðum ástæðu
til að hugleiða þátttöku ríkisins á
hinum ýmsu sviðum þjóðlífsins.
Margt af því sem ríki og sveit-
arfélög sinna í dag er meira gert
af gömlum vana en að fyrir því
séu sérstök rök. Ýmislegt hefur
að vísu verið að færast til betri
vegar hér á landi og má þar
nefna þátttöku ríkisins á fjár-
málamarkaðnum og væntanlega
innan tíðar á fjarskiptamark-
aðnum. En margt er enn í hönd-
um ríkis og sveitarfélaga án þess
að nokkur breyting virðist ætla
að verða þar á í bráð, eða jafnvel
að nokkur nenni að amast við
þessum opinbera rekstri. Varð-
andi sveitarfélögin má nefna
sorphirðu, sundlaugar, dagheim-
ili og strætisvagna og ríkið rekur
fjölmiðil, orkufyrirtæki, sjúkra-
hús, skóla, vegakerfi og ýmislegt
annað sem ekki er náttúrulögmál
að sé í þess höndum.
Bandaríska geimvísindastofn-
unin hefur sætt töluverðri gagn-
rýni fyrir að sóa fjármunum og
að þess vegna séu geimferðir
hennar margfalt dýrari en þær
þyrftu að vera ef einkaaðilum
væri gefinn kostur á að sinna
þessum ferðum. Íslendingar eiga
ekki geimferðastofnun sem þeir
geta einkavætt, en þeir geta farið
hálfa leið með því að einkavæða
Veðurstofuna eða látið einkaað-
ilum eftir að kanna undirdjúpin
með því að sjá um hafrannsóknir
hér við land.
Geim-
ferðir hf.
Hins vegar gefur ferðalag Titos og
umræður um aukinn hlut einkaaðila
í geimferðum ástæðu til að hugleiða
þátttöku ríkisins á hinum ýmsu
sviðum þjóðlífsins.
VIÐHORF
Eftir Harald Jo-
hannessen
haraldurj-
@mbl.is
GÖMLU hasarhetjurnar í Holly-
wood eru í talsverðri lægð ef ekki
hreinlega kreppu og engin mjúk lend-
ing í sjónmáli. Clint Eastwood er tek-
inn að reskjast. Arnold Schwarzen-
egger er tekinn að gleymast. Sly
Stallone, hver er það? Chuck Norris.
Man einhver eftir honum? Jean
Claude van Damme? Var hann ekki
frá Belgíu? Þeir eiga varla aftur-
kvæmt. En svo gerist það að eitt af
þessum buffum, Steven Seagal, gerir
hasarmynd sem fær fína aðsókn
vestra þótt ekki sé hann að gera neitt
í henni annað en þetta venjulega og
sýnir að ekki er öll nótt úti enn. Ef
hann getur þetta, hvers vegna þá ekki
allir hinir?
Mynd Seagals heitir „Exit
Wounds“ og í henni er hann líkt og
venjulega besta löggan en á í brösum
með yfirmenn sem skilja það ekki og
maður sjálfur skilur ekki. Seagal, Or-
in Boyd held ég að hann heiti í þessari
mynd, hvorki meira né minna en
bjargar lífi varaforseta Bandaríkj-
anna á snilldarlegan hátt í upphafi
myndarinnar en yfirmaður Seagals
tryllist af einhverjum ástæðum og
lækkar hann í tign og sendir hann
umsvifalaust í vont hverfi þar sem
súperlöggan er brátt farin að stjórna
umferð! En ekki lengi. Seagal snuðr-
ar uppi spillingu innan lögreglunnar í
vonda hverfinu og stutt er í ný bein-
brot.
Það er kvikmyndatökumaðurinn
Andrejz Bartkowiak sem stýrir has-
arhetjunni í þetta skipti og gerir það
samkvæmt formúlunni. Seagal fær
sína sjálfsvarnarbardaga með reglu-
legu millibili þar sem fræg beinbrot
hans njóta sín til fullnustu. Fjöldi bíla
er eyðilagður í eltingaleikjum. Skúrk-
arnir eru svipljótir og eiga skilið að
beinbrotna.
Sjálfsagt er þetta besta mynd
Seagals í einhvern tíma en hafa verð-
ur í huga að fáir hafa gert verri has-
armyndir á sínum ferli. Vinsældir
myndarinnar sýna kannski að enn er
áhugi á B-myndum af þessu tagi, sér-
staklega nú þegar flestar hetjurnar
eiga í verulegri tilvistarkreppu.
Beinbrot og bílaeltingaleikir
KVIKMYNDIR
B í ó h ö l l i n , K r i n g l u -
b í ó o g N ý j a b í ó
A k u r e y r i
Leikstjóri: Andrzej Bartkowiak.
Handrit: Ed Horowitz og Richard
D’Ovidio, byggt á sögu eftir John
Westerman. Aðalhlutverk: Steven
Seagal, DMX, Isaiah Washington,
Anthony Anderson, Michael Jai,
White og Bill Duke. 2001.
„EXIT WOUNDS“
1 ⁄2
Arnaldur Indriðason