Morgunblaðið - 31.05.2001, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAÍ 2001 39
rið könn-
stað sem
Fjórð-
eyri vinn-
júkrunar
n er ekki
fum ósk-
um und-
n fram-
kki sækja
ur hann
rinn eigi
all,“ segir
tið verði
fst voru
lum á öll-
að breyta
segir að
móður til
að sinna störfum hjúkrunarfræð-
ings og að læknar megi ekki útdeila
lyfjum þar sem það sé í verkahring
hjúkrunarfræðinga. „Við höfum
ekki staðið sjálfa hjúkrunarfræð-
ingana að verkfallsbrotum, enda fá
þeir hjúkrunarfræðingar sem ekki
hafa verið skráðir á undanþágu-
lista ekki greidd laun fyrir vinnu
sem er unnin verkfallsdagana.“
Aftur boðað til verkfalls náist
samningar ekki fljótlega
Verkfallinu lýkur á miðnætti í
kvöld en Herdís reiknar með að
aftur verði boðað til verkfalls náist
samningar ekki fljótlega. „Það
segja mér allir hjúkrunarfræðing-
ar sem ég hef heyrt í og trúnaðar-
menn um allt land, að þeir séu til-
búnir til að fara aftur í verkfall,“
segir hún. Herdís segir að það yrðu
alltaf stutt verkföll og að ekki hafi
verði ákveðið hvenær næst komi til
verkfalls, hvort það verði í sumar,
eða í haust. „Við viljum gefa ríkinu
færi á að semja við okkur núna, það
er jú alltaf það sem við viljum.“
Herdís segir að hjúkrunarfræð-
ingar hafi, eins og aðrir háskóla-
menntaðir ríkisstarfsmenn, náð
góðum samningum árið 1997 og
náð að leiðrétta kjör sín verulega.
„Það sem samninganefndin hefur
boðið okkur núna er afturhvarf til
fortíðar,“ segir Herdís. Hún segir
að þeim hafi verið boðin 6,9%
hækkun á launaflokkum, sem
hjúkrunarfræðingum finnist ekki
nóg. „Upphafleg krafa okkar var
170 þúsund króna byrjunarlaun, en
við höfum nú dregið verulega úr
þeirri kröfu.“ Hjúkrunarfræðingar
hafa lagt fram tilboð og segir Her-
dís samningaviðræðurnar nú
stranda á launatöflum. Hjúkrunar-
fræðingar fá greidd laun sam-
kvæmt þremur launaflokkum, A, B
og C, þar sem A er lægst og C
hæst. Herdís segir að hjúkrunar-
forstjóri Landspítalans hafi gefið
vilyrði fyrir því að nýútskrifaðir
hjúkrunarfræðingar fari beint í B-
flokk, og hefur ríkið boðið 147
króna byrjunarlaun í þeim flokki.
Herdís segir að hjúkrunarfræðing-
ar hjá öðrum heilbrigðisstofnun-
um, t.d. á landsbyggðinni, gætu
aftur á móti farið í A-launaflokk, en
þar eru byrjunarlaunin undir 140
þúsund krónum, samkvæmt tilboði
ríkisins. „Þetta finnst okkur of lágt,
sérstaklega í ljósi þess að byrjun-
arlaun framhaldsskólakennara eru
170 þúsund krónur og þeir eru
einnig með fjögurra ára háskóla-
nám að baki.“
hjúkrunarfræðinga
a lömuð
frest-
nd-
unar-
er
u því
dóttir
ða-
Morgunblaðið/Golli
ð úti um allt land meðan verkfallið stendur.
ðið/Golli
arfræð-
ossvogi,
Hún var
atthías-
óli, þeg-
í gær.
ninabjork@mbl.is
Á ÍSLANDI gilda sérstöklög um hjúskap karls ogkonu, en lögin taka ekkitil óvígðrar sambúðar.
Engin heildarlög hafa verið sett á
Íslandi um réttarstöðu sambúðar-
fólks og meginreglan er sú, að hver
og einn er meðhöndlaður sem ein-
staklingur í lagalegu tilliti óháð
sambúðinni. Þetta kemur fram í
skýrslu Sólveigar Pétursdóttur,
dómsmálaráðherra, um réttar-
stöðu sambúðarfólks, sem lögð var
fyrir Alþingi í mars sl. Í skýrslunni
er yfirlit yfir réttarreglur, sem
gilda um sambúðarfólk á Íslandi,
þ.e. réttarstöðu fólks í óvígðri sam-
búð og óstaðfestri samvist, en lög
um þetta tóku gildi 27. júní 1996.
Samkvæmt þeim geta tveir ein-
staklingar af sama kyni staðfest
samvist sína og njóta þá sömu rétt-
arstöðu og einstaklingar í hjúskap,
með nánar tilgreindum undantekn-
ingum.
Í skýrslunni kemur fram, að
krafa um sérstakar lagareglur um
réttarstöðu sambúðarfólks tengist
fyrst og fremst þeim, sem búa í
óvígðri sambúð og hefur löggjafinn
mætt kröfunum með ýmsum hætti.
Í þeim lagaákvæðum sem binda
réttaráhrif við óvígða sambúð hef-
ur verið miðað við sameiginlegan
bústað, fjárhagslega samstöðu,
tímalengd sambúðar, sameiginleg
börn og tilkynningu eða skráningu
sambúðarinnar. Í skýrslunni segir,
að það hafi að vissu leyti verið með-
vituð stefna að setja ekki heildar-
lög um óvígða sambúð heldur setja
sérstök lagaákvæði á afmörkuðum
sviðum, þar sem sett eru tiltekin
skilyrði fyrir því að aðilar njóti
ákveðinna réttinda eða beri vissar
skyldur. „Stefnumið síðustu ára
hafa ótvírætt verið í þá átt að
leggja sambúð án vígslu í auknum
mæli til jafns við hjúskap í ein-
stökum lagasamböndum, einkum
ef aðilar eiga barn saman. Hefur
þetta fyrst og fremst komið til álita
á þeim sviðum þar sem reynir á
félagsleg réttindi, t.d. þar sem hið
opinbera útdeilir réttindum félags-
legs eðlis og um þær skyldur sem
af því leiða. Má hér nefna vinnu-
markaðsrétt, skattamál, almanna-
tryggingar og félagslega aðstoð,“
segir í skýrslunni.
Ætíð tekið tillit til
norrænnar löggjafar
Þar kemur einnig fram að á
sumum sviðum geti sambúðarfólk
valið milli þess að vera meðhöndlað
sem einstaklingar eða með sama
hætti og hjón og á þetta við um lög
um tekjuskatt og eignarskatt, en á
öðrum sviðum gilda sjálfkrafa
sömu lagareglur um hjón og sam-
búðarfólk, t.d. ákvæði laga um al-
mannatryggingar.
Í skýrslunni segir að íslensk hjú-
skaparlög hafa ætíð tekið tillit til
norrænnar löggjafar, þar sem
hvarvetna er þeirri hugmynd hafn-
að, að fjalla samfellt og í sama
lagabálki um hjúskap og óvígða
sambúð.
Engar almennar formreglur
gilda um stofnun og slit sambúðar
á Íslandi ólíkt því sem gildir um
hjúskap. Ekki þarf að uppfylla sér-
stök skilyrði til að stofna til sam-
búðar, stofnunin er óformleg og
sama gildir um slit sambúðar.
Engar sérstakar lagareglur koma í
veg fyrir að einstaklingur sé í sam-
búð með fleiri en einum aðila, en
vafi getur leikið á réttaráhrifum
slíkrar sambúðar. Ekkert kemur
heldur í veg fyrir að einstaklingur,
sem hefur fengið skilnað að borði
og sæng, taki upp óvígða sambúð
við nýjan aðila, en honum er
óheimilt að ganga í hjúskap fyrr en
að fengnum lögskilnaði.
Engar sérstakar lagareglur
gilda um fjármál sambúðarfólks á
Íslandi. Meginreglan er sú, að hver
einstaklingur á einn þær eignir,
sem hann kemur með í sambúð og
hann eignast meðan sambúðin var-
ir. Sambúðarfólk hefur óskoraðan
ráðstöfunarrétt yfir eignum sínum
og ber engin skylda til að upplýsa
hvort annað um efnahag sinn, af-
komu eða skuldastöðu. Þá er meg-
inreglan sú, að einstaklingar í sam-
búð geta stofnað til skulda og bera
óskoraða ábyrgð á þeim skuldum
sem þeir stofna til sjálfir.
Engin gagnkvæm framfærslu-
skylda milli fólks í sambúð
Engin gagnkvæm framfærslu-
skylda er milli fólks í sambúð né
sérstakar reglur um jafnstöðu,
trúnað eða verkaskiptingu. Á hjón-
um hvílir á hinn bóginn gagnkvæm
framfærsluskylda, trúnaðarskylda
og upplýsingaskylda um eigna-
stöðu og afkomu. Þá eru í hjúskap-
arlögum almenn ákvæði um jafn-
stöðu hjóna og verkaskiptingu á
heimili. Engar sérstakar reglur er
heldur að finna í lögum um skipt-
ingu eigna sambúðarfólks. Megin-
reglan er sú, að við slit sambúðar
tekur hvor einstaklingur þær eign-
ir sem hann á, nema sérstaklega sé
samið um annað.
Í skýrslunni segir að ágreining-
ur geti risið um eignarrétt einstak-
linga í sambúð og kröfur skuld-
heimtumanna og annarra til sömu
eignar. Nauðsynlegt geti verið fyr-
ir einstakling í sambúð að tryggja
eignarrétt sinn með formlegri
skráningu, til að verjast kröfum
skuldheimtumanna eða annarra,
sem eignast rétt yfir eigninni í
góðri trú. Hjón njóta á hinn bóginn
aukinnar verndar samkvæmt
ákvæðum hjúskaparlaga um tak-
markaðan ráðstöfunarrétt yfir
eignum. Samkvæmt lögunum er
öðru hjóna óheimilt að afhenda eða
veðsetja fasteign sína án skriflegs
samþykkis hins.
Enginn gagnkvæmur erfðarétt-
ur er milli sambúðarfólks og eft-
irlifandi sambúðarmaki öðlast ekki
rétt til setu í óskiptu búi, eins og
gildir um eftirlifandi maka í hjú-
skap samkvæmt ákvæðum erfða-
laga. Einstaklingur getur ráðstaf-
að eignum sínum með erfðaskrá til
hvers sem hann kýs, en láti hinn
látni eftir sig skylduerfingja, er
honum þó einungis heimilt að ráð-
stafa þriðjungi eigna sinna með
erfðaskrá. Samkvæmt einstökum
lagaákvæðum falla ýmis tiltekin
réttindi sambúðaraðila í skaut,
eins og t.a.m. réttur til úthlutunar
á greiðslum til höfunda og þýðenda
bóka vegna afnota á bókasöfnum,
en þó fer höfundarréttur eftir
ákvæðum erfðalaga og getur því
ekki fallið sambúðaraðila í skaut
nema samkvæmt erfðaskrá.
Munur á réttarstöðu
barna afnuminn
Með barnalögum, sem sett voru
1992, var sérstaklega stefnt að því
að afnema mun á réttarstöðu
barna eftir því hvort foreldrar voru
í hjúskap eða ekki. Fram til setn-
ingar nýrra laga um ættleiðingar
1999, hafði hjónum einum verið
heimilt að ættleiða barn saman og
veittur aðgangur að stjúpættleið-
ingu. Samkvæmt núgildandi lögum
er hjónum, eða karli og konu sem
hafa verið í óvígðri sambúð í a.m.k.
fimm ár, heimilt að ættleiða barn
saman.
Samkvæmt núgildandi lögum
öðlast barn íslenskt ríkisfang við
fæðingu ef móðir þess er íslenskur
ríkisborgari eða ef móðir hefur
annað ríkisfang, en faðir þess er ís-
lenskur ríkisborgari og kvæntur
móðurinni. Samkvæmt 2. grein
laganna er gerður greinarmunur á
því, hvort barn ógiftra foreldra er
fætt hér á landi eða erlendis. Eign-
ist ógift kona sem er erlendur rík-
isborgari barn hér á landi, öðlast
það íslenskt ríkisfang, ef faðir þess
er íslenskur ríkisborgari og upp-
fyllt eru ákvæði barnalaga um
feðrun. Barn íslensks karls, sem
fæðist utan hjónabands erlendis,
getur fengið íslenskt ríkisfang ef
faðir þess ber fram ósk þar um og
fullnægjandi gögn um fæðingu og
faðerni þess berast dómsmála-
ráðuneytinu.
Réttarstaða barnas sem missir
foreldri sitt er ólík eftir því hvort
foreldri var í hjúskap eða óvígðri
sambúð við andlátið. Samkvæmt
erfðalögum taka börn og aðrir niðj-
ar allan arf ef maka er ekki til að
dreifa og ekki liggur fyrir erfða-
skrá, enda er enginn erfðaréttur
milli sambúðarfólks. Þá verður búi
hins látna alltaf skipt strax ef hinn
látni var ekki í hjúskap, enda er þá
ekki fyrir hendi réttur maka til
setu í óskiptu búi.
Í skýrslunni er einnig fjallað um
lagalega stöðu hjóna og sambýlis-
fólks með tilliti til skaðabóta, vá-
trygginga og almannatrygginga,
en í 44. gr. almannatryggingalaga
kemur fram að karl og kona sem
eru í óvígðri sambúð, sem skráð
hefur verið í þjóðskrá lengur en
eitt ár, hafi sama rétt til bóta og
hjón. Lögin ná hins vegar ekki til
einstaklinga í óstaðfestri samvist.
Hjón og sambúðarfólk á jafnan
rétt til barnabóta.
Jafnframt er í skýrslunni fjallað
um húsnæðismál, námslán, rétt út-
lendinga, réttarfar og stjórnsýslu
og yfirlit er yfir réttarstöðu fólks í
sambúð á Norðurlöndum. Þar seg-
ir m.a. að fylgt sé að meginhluta
sömu hugmyndafræði og á Íslandi,
þ.e. að setja sérstök lagaákvæði
um að fólk í óvígðri sambúð, sem
uppfylli þar tilgreind skilyrði, njóti
sömu réttarstöðu og einstaklingar
í hjúskap.
Skýrsla dómsmálaráðherra um réttarstöðu sambúðarfólks
Í skýrslu dómsmálaráðherra um réttar-
stöðu sambúðarfólks segir, að það hafi að
vissu leyti verið meðvituð stefna að setja
ekki heildarlög um óvígða sambúð, heldur
setja sérstök lagaákvæði á afmörkuðum
sviðum, þar sem sett eru tiltekin skilyrði
fyrir því að aðilar njóti ákveðinna réttinda
eða beri vissar skyldur.
Sambúð verði lögð
til jafns við hjúskap

 

 
 
    
  
      

 !" 
  #
$ 
 
" %


 
 !  
 

$ 
 
& '

( 
 
  !  

     

  
 %  !  
   
( 
 
&
)
 
 ***  
( 
 
   
 +
  ,* %
 
  &
+
   %
 
  &
 
  

 

 
   

 


 

 
 




 !"#$
%&!'%(
%%!"
(!$"$
! %%
)%'
#!%$'
*



%''!)'(
& !'&
!# %
!('%
(%! '
$!$)
%%!#&
) !(&
 

 

Morgunblaðið/Sigurður Jökull