Morgunblaðið - 31.05.2001, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 FIMMTUDAGUR 31. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR vorið kallar
og jörðin grænkar með
degi hverjum er yndælt
að búa og vera til á
Álftanesi. Það gustar
því heldur köldu þegar
því er haldið fram blá-
kalt í blaðaskrifum að í
Bessastaðahreppi sé
allt á vonarvol og öllu
snúið á haus. Er því
nema von að spurt sé
hvað gangi eiginlega á?
Nokkrar þreifingar
hafa verið á höfuðborg-
arsvæðinu um samein-
ingu sveitarfélaga að
undanförnu. Sitt sýnist hverjum í
þeim efnum, eðlilega.
Hreppsnefnd Bessastaðahrepps
barst, fljótt eftir að þessi mál voru
reifuð fyrir um ári, bréf frá bæjar-
ráði Garðabæjar, þar sem lýst var
áhuga á að skipa formlega sam-
starfsnefnd til að vinna að samein-
ingu Bessastaðahrepps og Garða-
bæjar. Í þessu samhengi er rétt að
það komi fram, að árið 1993 var efnt
til kosninga á landsvísu að undirlagi
félagsmálaráðuneytisins um samein-
ingu sveitarfélaga, m.a. Bessastaða-
hrepps og Garðabæjar. Sú kosning
fór á þann veg að 60% íbúa Bessa-
staðahrepps vildu ekki sameiningu
en 40% vildu sameiningu. Á sama
hátt vildu yfir 90 % Garðbæinga
sameiningu við Bessastaðahrepp.
Síðan þessi kosning fór fram hefur
mikið vatn runnið til sjávar. Rekstur
skóla er nú á hendi sveitarfélaga, ný
skipulags- og byggingarlög hafa tek-
ið gildi og unnið er að svæðisskipu-
lagi höfuðborgarsvæðisins, sem
leggur sveitarfélögum þess margvís-
legar skyldur á herðar. Þjónusta
sveitarfélaga við íbúa sína verður sí-
fellt viðameiri og kröfur íbúa eru
aðrar og meiri, því samanburður
milli sveitarfélaga er
alltaf fyrir hendi.
Frá fyrstu tíð hefur
samstarf Bessastaða-
hrepps og Garðabæjar
verið mikið og einstak-
lega gott, sérstaklega í
fræðslumálum, en
eldri börn úr Bessa-
staðahreppi sækja
skóla í Garðabæ.
Frá því sameining-
arkosningin fór fram
1993 hefur íbúum
hreppsins fjölgað um
400, þar af er stór hluti
börn og unglingar.
Álftanesskóli hefur síðan þá verið
rúmlega tvöfaldaður að stærð, leik-
skólinn Krakkakot hefur verið
stækkaður úr tveggja deilda leik-
skóla upp í fjórar deildir og lang-
þráðar framkvæmdir við þjónustu-
kjarna á miðsvæði
Bessastaðahrepps eru á næsta leiti,
ef svo fer sem horfir.
Til þessa hafa framkvæmdir sveit-
arfélagsins miðast við að öll aðstaða
sé hér eins góð og kostur er og að
sérhverjum íbúa sé sinnt eins vel og
hægt er.
Lítið sveitarfélag eða stórt?
Það verður auðvitað ekkert
framhjá því litið, að Bessastaða-
hreppur er lítið sveitarfélag á höf-
uðborgarsvæðinu, með tæplega
1.600 íbúa, auk þess sem áætlaður
íbúafjöldi í fullbyggðu sveitarfélagi
með tiltölulega dreifðri byggð er um
2.800 manns.
Þjónusta við íbúa sveitarfélagsins
hlýtur að ráðast af því fjármagni sem
til umráða er hverju sinni og fram-
kvæmdir taka til sín. Það er óhjá-
kvæmilegt. Slagkraftur stærri sveit-
arfélaga er meiri, þótt auðvitað hafi
minni sveitarfélög upp á annað að
Horft til fram-
tíðar í Bessa-
staðahreppi
HINN 12. apríl 1999
var flugvél Atlants-
hafsbandalagsins
(NATO) send til að
sprengja járnbrautar-
brúna yfir Grdelica-
ána í Suður-Serbíu.
Um málsatvik er að
öllu leyti byggt á
framburði Wesley
Clark, þáv. yfirhers-
höfðingja NATO, sem
hann flutti á blaða-
mannafundi örfáum
dögum síðar.
Flugmaður vélarinn-
ar skaut flugskeyti,
sem stýrt var með
hjálp sjónvarpsmynda-
vélar í skeytinu sjálfu, að brúnni úr
mikilli fjarlægð. Ekki virðist hafa
verið aðgætt hvort umferð væri um
járnbrautarsporið, sem er fjölfarin
leið milli Belgrad og Saloniki í
Grikklandi. Engum togum skipti að
flugskeytið hæfði járnbrautarlest
sem var á leið yfir brúna. Af mynd-
bandsupptöku má ráða að lestin
hafi birst mjög skyndilega í mynd
og ekki hafi unnist tími til að hætta
við. Því var um óhapp
að ræða að öðru leyti
en því að draga má í
efa að fullnægjandi að-
gát hafi verið höfð eins
og mælt er fyrir um í
Genfarsáttmálanum
(1949; 1977 (viðauki))
um vernd almennings
á stríðstímum. Eins og
skýrt kemur fram í
framburði Clark
hersh. gerði flugmað-
urinn sér fulla grein
fyrir því að flugskeytið
hafði ekki hæft brúna
heldur járnbrautarlest,
e.t.v. fulla af fólki. Á
myndbandi sést raun-
ar að um farþegalest er að ræða.
Engu að síður tekur hann ákvörðun
um að gera aðra atlögu að brúnni,
vitandi að á henni stendur járn-
brautarlest. Sú ákvörðun var ekki
tekin í skyndingu, heldur þurfti að
hnita hring áður, eins og Clark seg-
ir frá. Flugmaðurinn var því full-
komlega meðvitaður um gjörðir sín-
ar og skaut öðru flugskeyti að
brúnni með þá vitneskju að fólks-
flutningalest yrði mjög líklega fyrir
því, sem varð raunin. Af skoðun
myndbands má meira að segja sjá
að skeytinu er miðað einmitt á
reykinn þar sem fyrra skeytið hitti
og sem fyrr segir var það lestin
sem þar var að brenna. Samkvæmt
ákvæðum Genfarsáttmálans, sem
Ísland er fullgildur aðili að og hefur
heitið að virða í hvívetna, voru réttu
viðbrögðin í þessu tilfelli að hætta
við árásina strax og ljóst var að
mannslíf voru í hættu. Upphaflegi
tilgangurinn, að tortíma brúnni, var
sannarlega hernaðarlega réttmæt-
ur. En eftir að flugskeyti hafði hæft
lestina á brúnni komu upp gjör-
breyttar aðstæður. Brúin var tíma-
bundið ónothæf, a.m.k. svo lengi
sem flak lestarinnar stóð á henni.
Enginn hernaðarlegur ávinningur
var af því að eyða henni strax, sam-
anborið við síðar, þegar tími hafði
unnist til að bjarga fólki úr henni.
Um þetta segir Genfarsáttmálinn í
Protokolli 1, grein 57,2,b: „Nú kem-
ur í ljós.... að árás kunni að stefna
lífi og limum óbreyttra borgara í
svo mikla hættu, að yfirgnæfi hern-
aðarlegan ávinning sem vænt er;
skal þá fresta eða hætta við árás-
ina“. Og í grein 57,3: „Þegar val
stendur á milli hernaðarlegra
markmiða, sem skila sambærilegum
hernaðarlegum ávinningi, skal velja
það markmið sem veldur minnstri
hættu fyrir almenning að ráðast á“.
Í þessu tilfelli er augljóst að rétta
valið er að gera árás síðar frekar en
strax. Í þessu tilfelli er ekki um
mistök í skilningnum óhapp að
ræða. Flugmaðurinn vissi fyrir
hverjar líklegar afleiðingar gjörða
hans yrðu, og þær urðu m.a. að eft-
irfarandi létu lífið:
Branimir Stanijanovic, sex ára;
Ivan Markovic (26); Ana Markovic
(26); Jasmina Veljkovic (28); Si-
meon Todorov (31); Zoran Jovano-
vic (35); Petar Mladenovic (37);
Verka Mladenovic (37); Divna Sta-
nijanovic (41); Vidosav Stanijanovic
(45); Radomir Jovanovic (45); Sve-
tomir Petkovic (65); einnig átta aðr-
ir, fimm óþekktar líkamsleifar, þrír
týndir, taldir af. Einnig slösuðust
margir.
Nú kann að virðast til mikils ætl-
ast fyrir flugmanninn að hugsa út í
þetta allt á flugi sínu. Hins vegar er
eitt af ákvæðum Genfarsáttmálans
að yfirmenn skuli gera undirmönn-
um sínum grein fyrir efni hans og
kenna þeim að virða ákvæði hans.
Enn fremur ætti undirmaður að
ráðgast við yfirmann í tilviki eins
og þessu, en það er óljóst hvort það
hafi verið gert í þetta skipti. Hvort
sem svo var gert hefur flugmað-
urinn (og/eða yfirboðari hans ef
slíkur gaf fyrirskipunina) gert sek-
ur um vísvitandi ólögmætt mann-
dráp eða morð á ofangreindum per-
sónum og ætti að saksækja hann
fyrir það.
Utanríkisráðherra Íslands, Hall-
dór Ásgrímsson, er sem utanrík-
isráðherra aðildarlands NATO, yf-
irboðari og ber ábyrgð á þessu
sviði, ásamt með starfsbræðrum
sínum. Hann hefur sannanlega
þekkt öll atriði þessa máls í a.m.k
ellefu mánuði til þessa dags að
telja, en hefur þrátt fyrir það ekki
gripið til neinna ráðstafana til að
formleg glæparannsókn megi hefj-
ast á þessu máli og hefur auk þess
ítrekað komið sér undan því að
svara spurningum um viðbrögð við
ofangreindum upplýsingum. Allt er
það gert eða vangert í fullri vitn-
eskju um málsatvik, lög, aðstæður
og skyldur vikomandi.
Í umboði stríðsglæpadómstóls
Sameinuðu þjóðanna í málefnum
Júgóslavíu segir: 7. gr, 3: „Þó svo
athafnir sem lýst er í greinum 2–5
[þar á meðal morð og manndráp]
hafi verið framdar af undirmanni
leysir það yfirmann ekki undan
sekt ef hann vissi eða mátti vita að
undirmaðurinn ætlaði að fremja
slík afbrot eða hefði gert það, og yf-
irmaður hafi ekki gripið til ráðstaf-
ana til að koma í veg fyrir slíkt eða
refsa viðkomandi sakamanni“. Þá
kallast það yfirhylming að hafa
undir höndum vitneskju um glæp-
samlegt hátterni og aðhafast ekkert
á þeim grundvelli og er sýnu alvar-
legast ef um yfirhylmingu yfir-
manns og háttsetts embættismanns
er að ræða í þágu undirmanns.
Morð og yfirhylming
Ásgeir Ólafur
Pétursson
Hernaður
Utanríkisráðherra Ís-
lands, Halldór Ásgríms-
son, er sem utanrík-
isráðherra aðildarlands
NATO, segir Ásgeir
Ólafur Pétursson, yf-
irboðari og ber ábyrgð á
þessu sviði, ásamt með
starfsbræðrum sínum.
Höfundur er eðlisfræðingur og á
sæti í miðstjórn Framsóknar-
flokksins.
MEÐ sameiningu
Fósturskóla Íslands,
Íþróttakennaraskóla
Íslands, Kennarahá-
skóla Íslands og
Þroskaþjálfaskóla Ís-
lands í desember 1997
hefur þroskaþjálf-
anám verið á háskóla-
stigi. Þroskaþjálf-
anám tekur þrjú ár í
staðbundnu námi og
lýkur með BA-gráðu í
þroskaþjálfafræðum.
Næstkomandi haust
er í fyrsta skipti einn-
ig hægt að stunda
námið í fjarnámi sem
tekur fjögur ár. Fjar-
námið er kærkomin nýjung fyrir
þá sem hafa áhuga á störfum með
fötluðum og veitir auk þess fólki af
landsbyggðinni tækifæri til að
stunda námið að mestu leyti í sinni
heimabyggð. Þroskaþjálfanám er
starfsmenntun sem miðar að því að
búa nemendur undir að starfa með
fötluðu fólki á öllum aldri hvar sem
er í samfélaginu. Í náminu er lögð
áhersla á að tengja saman fræði-
legt nám og hagnýta reynslu. Vett-
vangsnám er því hluti námsins á
öllum skólaárum. Eftir að námið
fór á háskólastig hefur rannsókn-
arþátturinn aukist og er því hluti
námsins fólginn í að nemendur
vinna hagnýtar rannsóknir og þró-
unarverkefni á vettvangi.
Þroskaþjálfanám byggist á upp-
eldisgreinum, heilbrigðisgreinum,
þroskaþjálfun og vettvangsnámi.
Sem dæmi um námsgreinar má
nefna þróunarsálfræði, líffæra- og
lífeðlisfræði, uppeldisfræði, sið-
fræði, skapandi starf,
samvinnu og samtals-
tækni. Í greinum sem
falla undir þroska-
þjálfun er fjallað um
hugmyndir og rann-
sóknir á fötlun út frá
ólíkum sjónarhornum.
Nemendur fá innsýn í
aðstæður fatlaðra og
þau úrræði sem þeim
bjóðast í samfélaginu.
Margir þroskaþjálfar
veljast í stjórnunar-
störf að námi loknu og
því er stjórnun og
áætlanagerð mikil-
vægur þáttur í nám-
inu. Þá er lögð áhersla
á að nemendur geti markvisst lagt
grunn að undirbúningi og fram-
kvæmd einstaklingsmiðaðrar þjón-
ustu fyrir fatlaða hvar sem er í
samfélaginu. Við skipulagningu á
slíkri þjónustu er gengið út frá
þörfum og óskum hvers og eins,
t.d. um búsetu, atvinnu, tóm-
stundaiðkun, nám og fjölskyldulíf.
Í þroskaþjálfanáminu er lögð rík
áhersla á að kynna fyrir nemend-
um nýjustu stefnur, strauma og
rannsóknir á ofangreindum svið-
um, sem og í málaflokkum fatlaðra
hverju sinni. Mikil og ör þróun hef-
ur verið í málefnum fatlaðra á und-
anförnum árum og hefur þroska-
þjálfanámið því breyst mikið og
þróast í takt við þær breytingar
sem orðið hafa. Nefna má að fram
að 1980 störfuðu þroskaþjálfar nær
eingöngu inni á sólarhringsstofn-
unum fyrir þroskaheft fólk. Á þeim
tíma þótti sjálfsagt að vista fólk
með fötlun á stórum stofnunum frá
unga aldri. Síðustu áratugi hefur
ný hugmyndafræði verið að ryðja
sér til rúms víða um lönd og bygg-
ist hún á því að fatlaðir njóti sömu
réttinda og aðrir þjóðfélagsþegnar
og að þeir séu fullgildir þátttak-
endur hvar sem er í samfélaginu.
Stóru stofnanirnar eru nú smám
saman að hverfa og þeir sem þar
bjuggu njóta í æ ríkara mæli al-
mennrar þjónustu úti í samfélag-
inu. Námið tekur mið af þessari
stefnu og er starfsvettvangur
þroskaþjálfa því fjölbreyttur. Sem
dæmi um starfsvettvang þroska-
þjálfa má nefna atvinnumiðlanir
fyrir fatlaða, leikskóla, Greiningar-
og ráðgjafarstöð ríkisins, heimili
fatlaðra, grunn- og framhalds-
skóla, hæfingarstöðvar, félagsþjón-
ustu og sólahringsstofnanir fyrir
fatlaða.
Innan framhaldsdeildar Kenn-
araháskóla Íslands er nú í boði sér-
stakt framhaldsnám fyrir þroska-
þjálfa en auk þess geta þeir
stundað framhaldsnám á öðrum
námsbrautum í framhaldsdeild, t.d.
sérkennslu, stjórnun eða tölvu- og
upplýsingatækni. Nú þegar hafa
nokkrir þroskaþjálfar lokið meist-
aragráðu við framhaldsdeild Kenn-
araháskóla Íslands og þó nokkrir
stunda þar nám.
Þroskaþjálfanám er fjölbreytt,
gjöfult og krefjandi nám og þess
vegna áhugaverður kostur fyrir þá
sem hafa áhuga á að starfa með
börnum, unglingum og fullorðnu
fólki með fötlun hvar sem er í sam-
félaginu.
Þroskaþjálfa-
nám til BA-
gráðu við Kenn-
araháskólann
Guðrún V.
Stefánsdóttir
Fjarnám
Næstkomandi haust,
segir Guðrún V. Stef-
ánsdóttir, verður í
fyrsta skipti einnig
hægt að stunda námið í
fjarnámi sem tekur
fjögur ár.
Höfundur er lektor við
Kennaraháskóla Íslands.
HEILSUDAGAR
vikunámskeið
hvíld - fræðsla - hreyfing - kraftur
Heilsustofnun NLFÍ, Hveragerði, sími 483 0300