Morgunblaðið - 07.11.2001, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 2001 37
Yfir 21 milljón afgreiðslustaða um allan heim
Tískulitir!
DEILUNNI um
Kárahnjúkavirkjun og
álver í Reyðarfirði er
hvergi nærri lokið og
ríkisstjórnin ætlar
augljóslega, hvað sem
það kostar, að knýja
þjóðina til að leggja í
þrjúhundruð milljarða
króna áhættufjárfest-
ingu í virkjunum og
álveri.
Samkvæmt þjóð-
legri hefð fjarlægjast
deiluaðilar kjarna
málsins þeim mun
hraðar sem lengur og
harðar er deilt. Fylgj-
endur framkvæmd-
anna lofsama væntanlegar útflutn-
ingstekjur af álverinu, arð af sölu
orkunnar, blessun umhverfisvænn-
ar orku, mikla atvinnu og hagvöxt
meðan á framkvæmdum stendur,
góð áhrif álversins á byggð á Aust-
urlandi; og telja fórnarkostnaðinn
viðunandi. Andstæðingarnir óttast
hin gríðarlegu umhverfisspjöll sem
virkjanirnar muni valda og meng-
un frá álverinu, hættulega of-
þenslu meðan á framkvæmdum
stendur og telja jafnframt vafa-
samt að Kárahnjúkavirkjun verði
arðbær. Of miklu sé fórnað fyrir of
lítinn eða óvissan ávinning.
Það merkilega við allar þessar
deilur er að enginn veit hver fórn-
arkostnaðurinn er, enginn veit
hvort virkjunin verður arðbær,
enginn veit hver áhrif þenslunnar
og álversins verða á samfélags-
myndina á Austurlandi og enginn
veit hvaða aðrir fjárfestingar-
möguleikar gætu gefið þeirri þjóð í
aðra hönd, sem allt í einu vill
leggja fram þrjú hundruð millj-
arða króna í áhættu-
fjárfestingu.
Hvað vitleysa er nú
þetta, segir einhver;
veit maðurinn ekki að
aldrei hafa farið fram
jafn umfangsmiklar
rannsóknir á væntan-
legum áhrifum nokk-
urrar framkvæmdar
og þessarar, sem nú
er fyrirhuguð? Þetta
er ef til vill rétt, en
breytir þó engu um
það sem að framan er
sagt. Það hefur ekki
verið gerð minnsta til-
raun til að leggja
vandað verðmæta- og
arðsemismat á þá náttúru sem
spillist þó að tiltækar séu aðferðir
sem eru notaðar víða um lönd og
taldar gefa all áreiðanlegar upp-
lýsingar um verðmæti og arðsemi
náttúrunnar á tilteknum svæðum.
Þess vegna vitum við ekki hver
hinn fjárhagslegi fórnarkostnaður
er.
En arðsemi virkjananna? Hefur
Landsvirkjun ekki lofað góðum
arði? Vissulega, en Landsvirkjun
er stærsti hagsmunaaðili þessa
máls og leggur ofurkapp á að fá að
virkja; og hvorki andstæðingar
framkvæmdanna né óháðir hags-
pekingar geta lagt mat á áreið-
anleika þeirra útreikninga sem
arðsemisloforðin byggjast á, þar
sem Landsvirkjun neitar að upp-
lýsa eina helstu forsendu þeirra,
sem er væntanlegt orkuverð til ál-
versins (raunar hefur ekki ennþá
verið samið um það). Á meðan svo
er verður að líta svo á að Lands-
virkjun hafi ekki lagt annað til
málanna um arðsemi virkjananna,
en órökstuddar staðhæfingar.
Er ekki augljóst að álverið muni
efla byggð á Austurlandi? Ekki er
það nú alveg víst, það hafa ekki
verið gerðar nógu vandaðar fé-
lagsfræðilegar rannsóknir á áhrif-
um framkvæmdanna meðan á þeim
stendur og reksturs álversins síð-
ar; á samfélagsmyndina á svæðinu,
fólksflutninga milli byggðarlaga,
samþjöppun byggðar á og í kring-
um Reyðarfjörð, hugsanlega út-
þynningu og hnignun annarra
byggðarlaga á Austurlandi, breyt-
ingar á atvinnuháttum, þróun
menntunar og ótal margt annað
sem hefur afgerandi áhrif á af-
komu, lífsgæði og hamingju íbú-
anna og löngun aðkomufólks til að
setjast að á svæðinu.
Auk alls þessa skortir tilfinn-
anlega kannanir á öðrum fjárfest-
ingarkostum; hvað annað væri
hægt að gera við þrjú hundruð
milljarða króna, okkur öllum til
heilla.
Hvað þarf marga milljarða til að
efla svo ferðamennsku, ekki síst á
Austurlandi, að þeir gætu gefið af
sér meira en fjárfesting sömu upp-
hæðar í álveri? Ferðaþjónustan er
ört vaxandi atvinnugrein um allan
heim og hefur þanist út um 10%
árlega á Íslandi að undanförnu og
er orðin einn af stærstu atvinnu-
vegum þjóðarinnar. Hann er fólks-
frekur og skapar mikinn fjölda vel
launaðra starfa.
Hvað þarf marga milljarða til að
efla hugbúnaðar- og þekkingariðn-
að í landinu svo að þeir gætu gefið
meira af sér en jafnstór fjárfesting
í álveri? Hugbúnaðariðnaðurinn er
ein arðsamasta atvinnugrein í
heiminum í dag og ört vaxandi;
byggist á vel menntuðu starfsfólki
og greiðir há laun. Íslendingar
hafa sýnt dug sinn á þessu sviði,
en hugbúnaðarhúsin okkar skortir
sárlega áhættufé til langs tíma,
svo þau geti unnið það tíma- og
fjárfreka þróunarstarf sem nauð-
synlegt er til að vera í fremstu röð
og öðlast varanlega fótfestu á er-
lendum mörkuðum.
Hvað þarf marga milljarða til að
efla svo lyfja- og líftækniiðnað á
Íslandi að þeir skili meiri arðsemi
en væru þeir lagðir í álver? Lyfja-
iðnaðurinn er ein öflugasta pen-
ingavél veraldarinnar og Íslend-
ingar hafa sýnt að þeir hafa
þekkingu og dug til að ná árangri í
framleiðslu og útflutningi lyfja og
auk þess erum við komin rækilega
á kortið í líftækniheiminum þar
sem gert er ráð fyrir gríðarlegri
arðsemi í náinni framtíð. Hér er
um að ræða greinar sem krefjast
öflugrar rannsóknarstarfsemi, há-
menntaðs starfsfólks og framúr-
skarandi menntakerfis. Hvaða
ávöxtunar gætum við vænst til
langs tíma ef við verðum þrjú-
hundruð milljörðum króna til ann-
arra verkefna en virkjana og ál-
vers? Til að efla menntakerfið,
styðja arðvænlegustu atvinnu-
greinar okkar og efla nýsköpun?
Ekkert af þessu hefur verið fag-
lega kannað og borið saman við þá
ævintýramennsku sem stjórnvöld
ætla nú að gera sig sek um.
Auðvitað gæti farið svo að lokn-
um nægum rannsóknum, að áform
ríkisstjórnarinnar yrðu dæmd hin
besta fjárfesting og betri en aðrir
kostir. Þá fyrst væri tímabært að
rífast um siðferðileg og fagur-
fræðileg áhrif verkefnisins. En á
meðan við höfum ekki betri þekk-
ingu á efnahagslegum afleiðingum
fjárfestingarinnar og samanburð
við aðra kosti en raun ber vitni er
það óverjandi ævintýramennska að
æða út í framkvæmdir og láta
auðnu ráða. Sá forstjóri stórfyr-
irtækis sem leyfði sér slíka áhættu
að jafn illa athuguðu máli yrði
snarlega gerður atvinnulaus.
Ég geri ekki minni kröfur um
aðsjálni til landsfeðranna en for-
stjóra stórfyrirtækja.
Hvað er hægt að hafa
upp úr 300 milljörðum?
Sigurður
Heiðar Jónsson
Efnahagsmál
Það er óverjandi
ævintýramennska,
að mati Sigurðar
Heiðars Jónssonar, að
æða út í framkvæmdir
og láta auðnu ráða.
Höfundur er skrifstofumaður
á Akureyri.