Morgunblaðið - 02.12.2001, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í ÞAU fimm ár sem talibanarsátu að völdum í Afganistanhéldu þeir konum nánast ístofufangelsi. Þær máttu faraút af heimilum sínum einungis
í fylgd með nánum, karlkyns ætt-
ingja – og urðu að fela sig á bak við
búrkuna, serk sem huldi þær frá
toppi til táar.
Parwin Ashrafi, 25 ára framhalds-
nema í bókmenntafræði og rithöf-
undi, sem les upp ritgerðir sínar í Út-
varpi Afganistan, fannst búrkan vera
ferðafangelsi og fyrirlitlegt tákn um
kúgun kvenna í landinu. Nú hefur
nýja bráðabirgðastjórnin í Afganist-
an leyft konum að kasta búrkunni, og
menntaðar konur eins og Ashrafi
vilja óðar og uppvægar losa sig við
hana.
Samt þora þær það varla.
Hálfum mánuði eftir að talibanar
voru hraktir frá völdum er varla eitt
konuandlit að sjá á götum Kabúl.
Afganskar konur klæðast enn búrk-
unni, margar hverjar af ótta við að
þetta frelsi reynist tímabundið.
„Jafnvel þótt dyr fangelsisins standi
opnar þorum við ekki enn að ganga
út um þær,“ segir Ashrafi.
Jafnvel þótt talibanar hafi verið
bornir ofurliði hefur valdatími þeirra
breytt andrúmsloftinu í Kabúl, og
það er nú andsnúnara menntuðum,
metnaðarfullum eða ákveðnum kon-
um.
Færra breyst en í flestum
öðrum löndum
Undanfarin fimm ár hafa Ashrafi
og fleiri konur barist á ósýnilegan
hátt gegn fangelsun sinni, lært eða
unnið á laun heima hjá sér eða í
leynimakki með karlkyns ættingjum
eða starfsbræðrum. En nú vonast
þær til að geta haslað sér völl og
krafist réttar síns á opinberum vett-
vangi. „En við verðum að bíða og sjá
hvers konar stjórn tekur við áður en
við köstum búrkunni og förum að
berjast fyrir breytingum,“ sagði
Ashrafi. „Það gætu enn leynst hætt-
ur fyrir utan fangelsið.“
Í Afganistan hefur á undanförnum
öldum færra breyst en í flestum öðr-
um löndum heimsins. Þegar utanað-
komandi áhrif hafa borist til landsins
hefur það orðið um Kabúl.
Og átökin um það, hvort konur
megi sýna framan í sig, hafa orðið
táknrænni en flest önnur átök breyt-
inga og hefðar. Árið 1929 ávann Am-
anúlla konungur – sem vildi nútíma-
væða – sér forakt hefðarhollra
ættbálka og var á endanum steypt af
stóli fyrir að láta drottningu sína
sjást blæjulausa – og gefa konum í
Kabúl fyrirmæli um að fylgja for-
dæminu.
Það var ekki fyrr en 1959 sem af-
gönsk stjórnvöld snérust gegn ætt-
bálkahefðum og þorpaklerkum með
því að lýsa því yfir að í íslömskum rit-
um fyndist enginn grundvöllur fyrir
því að neyða konur til að bera blæju.
Næstu 33 ár hvöttu afgönsk stjórn-
völd – einvaldar, þjóðernissinnar og
kommúnistar – konur til að bera ekki
blæju og áhersla á menntun kvenna,
atvinnuþátttöku og opinber störf
þeirra var aukin.
En 1978 sáust afganskir kommún-
istar ekki fyrir – frekar en Amanúlla
konungur – og komu af stað upp-
reisn, að hluta til með því að reyna að
tryggja konum í íhaldssamari sveit-
um landsins sömu réttindi og konur í
Kabúl nutu.
Tilraunir til að veita konum auk-
inn ákvörðunarrétt um líf sitt fengu
á sig óorð víða í Afganistan, vegna
þess að þær voru taldar tengjast
kommúnisma og ruddalegri her-
stjórn Sovétmanna á níunda ára-
tugnum. Bandarískir ráðamenn og
ýmsir aðrir hugsuðu ekki um réttindi
kvenna því að þeir voru með allan
hugan við valdabaráttu. Bandaríkin,
Pakistan og Saudi-Arabía sendu
megnið af vopna- og fjárhagsaðstoð
sinni til herskáustu múslimahópanna
í mujahedeen-samtökunum, er börð-
ust gegn Sovétmönnum, og voru
staðráðnir í að skerða réttindi
kvenna.
Fyrir um það bil fimm árum viku
þessir hópar fyrir talibönum, hreyf-
ingu ungra trúarnámsmanna er
spratt upp úr ömurlegri stríðs-
tímafátækt í þorpum og flótta-
mannabúðum í landinu. Eftir að tal-
ibanar náðu Kabúl 1996 gáfu þeir
fyrirskipanir um að konum skyldi
vikið úr öllum opinberum störfum og
flestri vinnu og gert skylt að halda
sig innan veggja heimilisins.
Fyrirmæli talibananna leiddu til
þess, að þær Saida Hashemi og Soh-
aila Tarin urðu að hætta námi. Þær
voru þá táningar og höfðu lokið þrem
önnum við læknaskólann við Wazir
Akbar Khan-sjúkrahúsið. Í fimm ár
héldu þær áfram að læra heima hjá
sér, og svo fór, að þær fengu vinnu á
rannsóknarstofu á læknamiðstöð
fyrir konur, Mohmand-greiningar-
miðstöðinni.
Þar fylgdist siðferðislögregla tal-
ibanastjórnarinnar með störfum
þeirra. Einn daginn var talibani þar í
heimsókn og gægðist undir glugga-
tjald og sá Tarin og Hashemi þar
sem þær höfðu tekið búrkuna af sér
og voru að læra ensku. Hann barði
þær með svipu og lét líka höggin
dynja á starfsbróður þeirra, sem
hann sagði hafa komið of nálægt
þeim.
Talibanarnir lokuðu læknamið-
stöðinni nokkrum sinnum fyrir brot
eins og það, að karlkyns starfsmönn-
um væri leyft að taka blóð úr konum
(og snerta þær þannig á ólöglegan
máta), að því er Niyamatullah Akb-
ari, fertugur starfsmaður stöðvar-
innar, sagði.
Óttast að nýfe
frelsi endist st
Þótt þeim sé ekki leng-
ur skylt að klæðast
búrkunni og myndu
fegnar vilja kasta henni
þora margar konur í
Afganistan ekki enn að
láta sjá framan í sig því
að enn er óljóst hvort
frjálslynd eða íhalds-
söm öfl munu í fram-
tíðinni verða ofan á í
landinu.
Kabúl. Newsday.
Þessar afgönsku konur, er þjást af
berklum, eru í hópi tíu berkla-
sjúkra kvenna sem dvelja á Kart-e-
Parwan-berklahælinu í Kabúl.
Á berkla-
hælinu