Morgunblaðið - 02.12.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 2001 33
r
g
í
í
r
g
á
g
g
í
a
í
g
g
r
t
r
r
r
g
a
a
r
f
g
a
r
r
hlúa að lýðræði í landinu: „Um leið og ráðamenn
í Washington leggja í nýtt stríð verður stjórn
Bush að hafa hugfastan lærdóm kalda stríðsins.
Þeim ágreiningi lauk ekki vegna árangurs á víg-
vellinum eða í gagnnjósnum. Sannur friður náð-
ist aðeins eftir að Sovétstjórnin féll og gildi lýð-
ræðis fóru að ryðja sér til rúms um allt
Rússland. Því ferli er hins vegar ekki lokið og nú
þegar Bandaríkin vantar nýja bandamenn er það
orðið mikilvægara en nokkru sinni.“
Tímaritinu Foreign Affairs er ætlað að hafa
áhrif á stefnumótun stjórnvalda og greinar í því
markast af þeim tilgangi, en endurspegla um leið
viðhorf í þeim geirum þjóðfélagsins, sem vilja
móta utanríkisstefnu Bandaríkjastjórnar. Emb-
ættismaður einn hjá NATO dró upp nokkuð
ískyggilegri mynd af stöðunni í Rússlandi í sam-
tali í vikunni og í greiningu hans er við mjög
kröftug öfl gegn auknu lýðræði að etja.
Alvarleiki
ástandsins í
Rússlandi stór-
lega vanmetinn?
Hann sagði að á Vest-
urlöndum væri alvar-
leiki ástandsins í
Rússlandi stórlega
vanmetin. Staðan nú
ætti hins vegar rætur
að rekja til glundroð-
ans í Rússlandi eftir hrun Sovétríkjanna. Borís
Jeltsín hefði hreinsað út kjarna kommúnista í
viðskiptalífinu og á einu ári hefði skipulagi efna-
hagslífsins þar sem ráðuneytin stjórnuðu öllu,
jafnt í Rússlandi sem í lýðveldunum, verið rúst-
að. Í kjölfarið fylgdi glundroði. Þessi umskipti
hefðu hins vegar hvorki átt sér stað í utanrík-
isráðuneytinu, né varnarmálaráðuneytinu.
Ástæðan fyrir því var fullkomlega rökrétt: það
er ekki hægt að setja reynslulausa glanna í stöðu
sendiherra eða hershöfðingja. Það þarf að þjálfa
og slípa diplómata og þekkja þarf alla innviði
hersins til að geta stjórnað honum. Þessari kyrr-
stöðu fylgdi hins vegar mikill ókostur. Annars
staðar í rússnesku samfélagi hefði nýtt blóð þýtt
að þar voru menn opnari fyrir breytingum. Þeir
sem fóru með utanríkis- og varnarmál voru hins
vegar með byrði gamla hugsunarháttarins í far-
angrinum. Þegar samráðsferli NATO, Rússa og
gömlu Sovétríkjanna fór af stað 1992 höfðu held-
ur engar breytingar átt sér stað í mannskapnum
hjá NATO. Þarna voru því að eigast við menn,
sem ekki þoldu hver annan. Allt í einu hefðu
höfuðstöðvar NATO fyllst af herforingum frá
Kasakstan og Aserbaídsjan og það hefði verið
hrikalegt að upplifa. Ekki hafi áfallið verið
minna fyrir Rússa þegar þeir sátu við sama borð
og til dæmis Eistar og Moldóvar og fengu sama
tíma og þeir til að koma málum sínum á fram-
færi.
„Þetta var of mikið fyrir Rússana,“ sagði emb-
ættismaðurinn. „Fundunum var lýst sem svo að
farið hefðu fram gjöfular umræður í skapandi
andrúmslofti, en það var bara fallegt orðalag yfir
það að hver höndin hefði verið upp á móti ann-
arri.“
Hann sagði að stækkun NATO hefði ekki bætt
úr skák. Þá hefðu ráðamenn í Moskvu litið svo á
að nú hefðu þeir sannanir fyrir því að NATO
mundi ekki láta staðar numið fyrr en í Moskvu.
1996 hefði síðan farið að síga á ógæfuhliðina fyrir
alvöru. Enginn markaður hefði verið fyrir
rússneskar vörur eftir hrunið og heilu borgirnar
hefðu verið í upplausn. Vestræn fyrirtæki hefðu
séð sér leik á borði að leggja undir sig markaðinn
og ýta rússneskum vörum til hliðar. Þar á bæ
hefðu menn hins vegar gleymt tvennu, glæpum
og spillingu. Á endanum hefðu vestrænu
fyrirtækin einfaldlega afskrifað útlagðan kostn-
að og sagt við vestrænar ríkisstjórnir að ástand-
ið væri vonlaust. Vesturlönd ákváðu hins vegar
að hjálpa Rússum og sögðu þeim að einkavæða
og setja fyrirtækin í hendur starfsmönnum.
Síðan myndi berast hjálp, þótt það gæti tekið
tíma.
„Í millitíðinni birtust hins vegar skuggalegir
náungar frá Pétursborg með sekki fulla af pen-
ingum og keyptu fyrirtækin,“ sagði hann. „Þetta
voru ólígarkarnir og árið 1996 réðu þeir yfir 70 af
hundraði efnahagslífsins. Þarna eru á ferðinni
milli 300 og 400 manns og það er alveg ljóst
hverjir áttu peninga: foringjar skipulagðrar
glæpastarfsemi og kommúnistar.“
Þessi embættismaður sagði að það væri ekki
góður kostur að eiga við Rússa, en hins vegar
væri enginn annar kostur í stöðunni.
Er Rússum
treystandi?
Yfirmaður í höfuð-
stöðvum herstjórnar
NATO í Evrópu sagði
að vissulega væri ekki
lengur bein ógn af Rússum, en þeir væru enn
stórt herveldi. Hann sagði að þetta undirstrikaði
mikilvægi Íslands í varnarmálum og benti á að
þótt Bandaríkjamenn hefðu víða lokað herstöðv-
um væri sú ekki raunin í Keflavík. „Þeir eru
kannski ekki ógn, en við verðum að hafa auga
hver með öðrum,“ sagði hann og vísaði í fortíð
Rússlands og samskiptanna við Rússa um leið og
hann bætti við: „Treystið þið þeim?“ Hann
treysti þeim ekki.
Annar yfirmaður vildi ekki taka svo djúpt í ár-
inni, en sagði þó að þetta væri spurning um tíma
og það væri alveg ljóst að í herjum aðildarríkja
Atlantshafsbandalagsins annars vegar og Rúss-
lands hins vegar myndi þurfa eina til tvær kyn-
slóðir til að uppræta þá tortryggni, sem væri af-
sprengi kalda stríðsins og enn væri til staðar.
Framvinda samskiptanna við Rússa er gríð-
arlega mikilvæg. Það er hægur vandi að gera lít-
ið úr Rússlandi, en ekki má vanmeta styrk þess
og hernaðarmátt. Það er því hárrétt að nota það
tækifæri, sem nú gefst til að gera hagsmuni
Rússa að hagsmunum Vesturlanda. Það má ekki
gerast með þeim hætti að allt verði látið eftir
Rússum, enda stendur það ekki til. Það kemur
ekki til greina að Rússar fái neitunarvald í mál-
um, sem varða öryggishagsmuni aðildarríkja
NATO, og það sama á við um inntöku Eystra-
saltsríkjanna í bandalagið. En það þarf meira til
en samstarf í hernaðarmálum til að tryggja ör-
yggi og stöðugleika og það verður áfram ástæða
til að hafa áhyggjur af veikri stöðu lýðræðisins í
baráttunni við skipulagða glæpastarfsemi og öfl
afturhalds og hugsunarháttar liðinnar aldar.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Skíðalyfturnar í Ártúnsbrekkunni voru opnaðar í fyrsta skipti í vetur í gærmorgun við fögnuð skíðamanna.
Pútín er ekki ein-
ræðisherra og það
eru mismunandi
sjónarmið í landi
hans. Ég held að það
sé rétt að ætla að
það séu ýmis öfl í
rússnesku þjóð-
félagi, sem munu
ekki líta þetta mjög
jákvæðum augum.
Það hefur verið
kurr í röðum hers-
ins á þeirri forsendu
að hernum væri
stefnt í hættu ef það
væri of mikið opnað
gagnvart vestrinu.
Laugardagur 1. desember