Morgunblaðið - 02.12.2001, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
OSAMA bin Laden hefur aldrei
viðurkennt berum orðum að hafa
verið upphafsmaður að
árásinni á Tví-turnana í
New York. Hann hefur
heldur aldrei afneitað
þætti sínum í þeim
verknaði.
Paul Watson hefur
grobbað af því opinber-
lega að hafa staðið bak
við hryðjuverkin í októ-
ber 1986, þegar helm-
ingi íslenska hvalveiði-
flotans var sökkt. Hann
sýndi sig hins vegar að
vera „huglaus og and-
litslaus gunga“ og af-
neitaði þessu hlutverki
sínu, þegar hann var
handtekinn í janúar
1988 á Keflavíkurflugvelli og skaut
sér á bak við samverkamenn sína.
Var honum þá vísað úr landi. Heim-
ildir mínar herma að þegar hann var
laus úr klóm íslenskrar réttvísi og á
leiðinni aftur út á Keflavíkurflugvöll í
lögreglubifreið hafi hann endurtekið
fyrra grobb um aðild sína að málinu.
Íslensk yfirvöld lýstu Watson þá
„persona non grata“ á Íslandi. Paul
Watson segir þá staðhæfingu mína í
fyrri grein, að í kjölfarið hafi hann
verið útilokaður frá landvist í Evr-
ópu, „ekki trúverðuga. Reyndar var
ég í Belgíu, Hollandi og Ítalíu alveg
nýverið“, segir hann. Ráðuneytis-
stjóri dómsmálaráðuneytisins, Björn
Friðfinnsson, hefur hinsvegar stað-
fest, að yfirlýsing Íslands frá 1988
um Paul Watson sem „óæskilega
persónu“ hafi sjálf-
krafa og samstundis
tekið gildi á Norður-
löndum í samræmi við
samnorrænar sam-
þykktir, og nýttu Fær-
eyingar sér þessa yfir-
lýsingu Íslands ekki
alls fyrir löngu til að
koma skipi hans út úr
færeyskri landhelgi.
Ennfremur staðfesti
ráðuneytisstjórinn að
Paul Watson var fyrsti
maðurinn sem tilkynnt
var um sem „óæskilega
persónu“ til aðildar-
landa Schengensam-
komulagsins og ætti
hann því nú að vera útilokaður frá
landvist í öllum löndum meginlands
Evrópu. Hafi Watson verið þar á ferð
„nýverið“ sýnir það það eitt, að Evr-
ópa er ekki búin að koma öryggis-
málum sínum í horf við hæfi eftir
hryðjuverkaárásina á Bandaríkin 11.
september.
Í grein sinni í Morgunblaðinu 20.
nóv. segir Watson að sér hafi verið
tilkynnt eftir handtöku sína 1988 og
að loknum yfirheyrslum, að engar
ákærur yrðu birtar á hendur sér eða
áhöfn sinni. Og hann segir orðrétt:
„Ástæðan er augljós. Íslendingar
vildu ekki fjölmiðlaumfjöllunina, sem
myndu fylgja réttarhöldum yfir mér,
og að flett yrði ofan af broti Íslend-
inga á reglum Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins.“ Ekki fæ ég séð að þessi skýring
bæti málstað hryðjuverkamannsins.
Nú má vel vera að það hafi verið
pólitískt skynsamlegt af Íslendinga
hálfu, miðað við alþjóðlegt andrúms-
loft á þeim tíma, að forðast réttar-
höld, sem alþjóðlegir fjölmiðlar hefðu
mögulega snúið upp í herferð fyrir
friðun sjávarspendýra. Og hefðu
þannig kosið að sýna hryðjuverka-
mennina sem djarfa og fórnfúsa bar-
áttumenn fyrir „réttlátum málstað“,
eins og mjög var í tísku á þeim tíma.
Hitt er öllum kunnugt að meðal ís-
lensku þjóðarinnar ríkti djúpstæð og
réttmæt óánægja og gremja með
þessar málalyktir.
En það hefur margt breyst í heim-
inum síðan þá. Æ fleirum verður nú
ljóst að Alþjóðahvalveiðiráðið er í
þann veginn að leggja sjálft sig í rúst.
Það er ekki Ísland sem hefur brotið
reglur þess. Sjálft brýtur það sínar
eigin reglur. Samkvæmt stofnsátt-
mála þess er hlutverk þess að stýra
veiðum hvalastofna á heimshöfunum
í samræmi við vísindalega ráðgjöf.
Undir forystu Bandaríkjanna hefur
því verið breytt í friðunarráð, þvert
gegn stofnsamþykktinni. Allar rann-
sóknaniðurstöður um stofnstærðir
hvala hafa verið véfengdar og ráð-
leggingar vísindaráðs Hvalveiðiráðs-
ins og tillögur um veiðar verið huns-
aðar. Afgreiðsla ráðsins um inn-
göngu Íslands, fyrr á þessu ári, gekk
og þvert gegn alþjóðlegum lagavenj-
um, stofnsáttmála ráðsins, og hefð-
um þess sjálfs fyrr og síðar.
Síðan þá hefur líka Alþjóðavið-
skiptaráðið (WTO) komið til skjal-
anna. Það hefur beitt sér af krafti
gegn einhliða viðskiptaþvingunum
einstakra ríkja. Að því hlýtur að
koma að Bandaríkjaþing geti ekki,
samkvæmt pólitískum duttlungum
tilfallandi meirihluta þess, beitt
bandamenn jafn sem andstæðinga
viðskiptalegu ofbeldi, ef þeir skyldu
dirfast að haga sér öðruvísi en ein-
hverjum áhrifamiklum þrýstihópum
kjósenda í Bandaríkjunum líkar.
En fyrst og fremst hefur heimur-
inn breyst eftir 11. september. Menn
taka ekki undir málstað hryðju-
verkamanna, punktur. Enginn neitar
mönnum nokkurs staðar um þann
rétt að mynda samtök, t.d. til frið-
unar ákveðinna lífvera í sjó eða á
landi. En þegar slíkir hópar telja
málstaðinn réttlæta það að þeir læð-
ist eins og þjófur á nóttu inn í lög-
sögur annarra ríkja til að valda þar
eignaspjöllum og stofna mannslífum
í hættu, þá segir heimurinn nei, og
engir fjölmiðlar munu nokkurs stað-
ar mæla slíkum ofstækismönnum
bót.
Paul Watson fagnar því, ef tæki-
færi gæfist til að beina athyglinni,
ekki einungis að því sem hann kallar
„sorglega sögu ólöglegra hvalveiða
Íslendinga“, heldur og – og haldið
ykkur fast – „ólöglegra og skaðlegra
fiskveiða þeirra“. Staðfestir hann
með þessum orðum það, sem fylgj-
endur sjálfbærra veiða á fiski og
sjávarspendýrum hafa lengi talið sig
vita, að hvalveiðar eru bara inngang-
ur – jafnvel yfirvarp – áður en þessi
samtök snúa sér með sama ofstæki
og ofbeldisverkum gegn fiskveiðum
almennt. Því tel ég sjálfsagt að ís-
lensk stjórnvöld taki Paul Watson á
orðinu úr því að hann vill „með glöðu
geði“ svara ákærum á Íslandi, og
nýta sér réttarhöld yfir honum til að
beina athyglinni að sorglegri sögu
lögleysu og ofbeldis hvalfriðunar-
sinna jafnt úti á höfunum sem í al-
þjóðlegum samtökum og áður virtum
alþjóðastofnunum. Ég er ekki í vafa
um, að ef Ísland yrði til þess fyrst
Evrópulanda að efna til opinberra
réttarhalda yfir meintum alþjóðleg-
um hryðjuverkamanni mundi heims-
pressan sýna málinu áhuga og Ísland
eiga auðvelt með að koma sínum mál-
stað varðandi hvalveiðar á framfæri,
og stuðla þannig að breyttu almenn-
ingsáliti í heiminum í átt til skynsemi
og hófsemdar.
Paul Watson biður um útskýringu
á því, hvers vegna George W. Bush
forseti hafi sæmt sig verðlaununum
„Daily point of Light“ (sem bókstaf-
lega þýtt á íslensku gæti verið „dag-
leg ljósglæta“) fyrir störf sín í þágu
náttúruverndar í júní 1999. Á því
GLÆTAN
Ólafur Hannibalsson
Heimurinn hefur breyst
eftir 11. september,
segir Ólafur Hannibals-
son. Menn taka ekki
undir málstað hryðju-
verkamanna, punktur.
Því tel ég sjálfsagt að
íslensk stjórnvöld taki
Paul Watson á orðinu
úr því að hann vill „með
glöðu geði“ svara
ákærum á Íslandi.
Íslenskukennsla við
erlenda háskóla
Stofnun Sigurðar Nordals hefur
forgöngu um íslenskukennslu er-
lendis, umsjón með kennslu sem
studd er af íslenskum stjórnvöldum
og annast þjónustu við íslensku-
kennara við háskóla í öðrum lönd-
um. Stofnunin gerði könnun á ís-
lenskukennslu á háskólastigi
erlendis árið 1998. Samkvæmt þeim
upplýsingum sem þá var aflað, er
nútímaíslenska kennd við 38 há-
skólastofnanir utan Íslands. Í rúm-
um helmingi þeirra voru við störf
kennarar sem hafa kennslu í ís-
lensku að aðalstarfi. Má ætla, eftir
þeim tölum sem fyrir liggja, að
fjöldi nemenda í íslensku við þessar
38 stofnanir sé á annað þúsund á
ári hverju.
Íslenskudeild er aðeins við Mani-
tobaháskóla. Annars staðar er ís-
lenska yfirleitt kennd í deildum
norrænna mála eða germanskra.
Auk tungumálsins eru kenndar
bókmenntir, Íslandssaga og menn-
ingarlandafræði. Áhugi stúdent-
anna á að læra íslensku er af ýms-
um toga. Sumir eru verðandi
fræðimenn á sviðum íslenskra, nor-
rænna eða germanskra fræða, aðrir
eru af íslenskum uppruna en hafa
ekki lært íslenskt mál til nokkurrar
hlítar áður, þá eru þeir sem eru
tengdir Íslendingum fjölskyldu- og
vináttuböndum og loks er áhuga-
fólk um Ísland, þjóð og menningu.
Starf íslenskukennara við er-
lenda háskóla er vandasamt.
Þar sem áhugasvið nemenda er
mismunandi er ekki auðvelt að
svara væntingum allra til námsins.
Þá er kennslunni komið fyrir á ólík-
an hátt innan háskóla og íslenskan
nýtur mismikillar virðingar við er-
lendar kennslustofnanir. Skortur á
kennsluefni og orðabókum háir
einnig víða íslenskukennslu. Það er
MÖGULEIKAR til
að læra íslensku sem
annað mál hér á landi
hafa aukist mikið á
undanförnum árum
ekki síst á vegum
Námsflokka Reykja-
víkur, námsgögn hafa
verið búin til og kenn-
arar þjálfast í að
kenna þeim íslensku
sem eiga hana ekki að
móðurmáli. Ánægju-
legt er að félagsmála-
ráðuneytið og Rauði
krossinn hafa beitt sér
fyrir að flóttafólki sem
hingað kemur er veitt
kennsla í íslensku og þannig auð-
veldað að taka þátt í íslensku þjóð-
félagi. Engu að síður er nauðsyn-
legt að auka námsefnisgerð og
þjálfun kennara í kennslu íslensku
sem annars máls.
Námsefnisgerð og kennaraþjálf-
un þyrfti þó að byggjast á rann-
sóknum. En því miður hefur rann-
sóknum á íslensku sem öðru máli
og erlendu máli lítið verið sinnt til
þessa og kennaranámskeið verið
allt of stopul. Kennsla í íslensku
fyrir þá sem eiga hana ekki að
móðurmáli er annað fag en móð-
urmálskennsla.
Í meira en hálfa öld hefur Há-
skóli Íslands boðið
kennslu í íslensku fyr-
ir erlenda námsmenn.
Á liðnum áratug nær-
fellt þrefaldaðist fjöldi
þeirra sem stunduðu
nám í íslensku fyrir
útlendinga við skól-
ann. Stúdentarnir
voru 65 haustið 1990
en 176 haustið 2000.
Þessi fjölgun er m.a.
vegna aukinna stúd-
entaskipa, en einnig
vegna þess að
menntamálaráðuneyt-
ið hefur fjölgað styrkj-
um til erlendra náms-
manna til náms í íslensku við
Háskóla Íslands. Nú eru styrkþeg-
ar um 25 á ári. Þá hefur íslensku-
kennsla við erlenda háskóla eflst
mikið á undanförnum áratug m.a.
fyrir atbeina íslenskra stjórnvalda.
Sumarnámskeið við
Háskóla Íslands
Við Háskóla Íslands hafa í marga
áratugi verið haldin sumarnám-
skeið í íslensku fyrir norræna stúd-
enta. Þá hafa heimspekideild og
Stofnun Sigurðar Nordals boðið
upp á sumarnámskeið fyrir erlenda
námsmenn í júlí ár hvert og er það
nú haldið í fimmtánda skipti. Að-
sókn að þessum námskeiðum hefur
verið miklu meiri en unnt hefur
verið að sinna. Þótt þessi námskeið
séu haldin hér á landi er eðlilegast
að líta á þau sem stuðning við
kennslu í íslensku erlendis enda
koma nemarnir aðeins hingað til að
taka þátt í námskeiðunum en
hverfa síðan til síns heima.
Leitað hefur verið leiða til að
auka framboð á sumarnámskeiðum
í íslensku til að koma til móts við
eftirspurn. Stofnun Sigurðar Nor-
dals hélt snemmsumars í fyrsta
skipti sex vikna námskeið í íslensku
í samvinnu við Minnesotaháskóla,
fóru fyrri þrjár vikur námskeiðsins
fram í Minneapolis en síðari þrjár
hér í Reykjavík. Námskeiðið tókst
afar vel og er gert ráð fyrir að það
verði boðið aftur á næsta ári. Þá sá
Nordalsstofnun um tveggja vikna
námskeið í íslensku fyrir vestur-
íslensk ungmenni sem dveljast hér
á landi í sumar. Námskeiðið er
hluti af svokölluðu Snorraverkefni
sem hófst fyrir tveimur árum og er
tilgangurinn með því að efla tengsl
ungmenna af íslenskum uppruna
við Ísland og Íslendinga. Er vilji
hjá forsvarsmönnum verkefnisins
til þess að auka þátt íslensku-
kennslunnar við móttöku ungmenn-
anna og kom því stofnunin að
skipulagninu hennar.
því ekki auðhlaupið að því að kenna
íslensku erlendis svo að árangur
náist. Engu að síður hafa íslensku-
kennarar við skóla þar sem ís-
lenska stjórnvöld styðja kennsluna
náð undraverðum árangri.
Stuðningur við
íslenskukennslu erlendis
Íslenska ríkið styrkir nú 14 lekt-
orsstöður við jafnmarga háskóla er-
lendis, tvo í Noregi, tvo í Svíþjóð,
einn í Finnlandi og Danmörku, þrjá
í Þýskalandi og Frakklandi og einn
í Austurríki og á Bretlandi. Um er
að ræða launaframlag til lektor-
anna, ferðastyrk til að sækja árleg-
an lektorafund og bókastyrk til
kennarastólanna. Þá nýtur ís-
lenskukennsla við Cambridgehá-
skóla á Englandi, þar sem íslensk-
ur háskólanemi kennir, nokkurs
styrks.
Á þeim rúmu þrettán árum sem
Stofnun Sigurðar Nordals hefur
starfað hafa íslensk stjórnvöld haf-
ið stuðning við íslenskukennslu við
Lundúnaháskóla og háskólana í
Erlangen og München í Þýska-
landi, Vín í Austurríki og Lyon í
Frakklandi. Á þessum stöðum,
nema í London, eru laun kennar-
anna þó að miklum hluta greidd af
skólunum sjálfum. Íslensk stjórn-
völd hafa hins vegar skuldbundið
sig til að greiða hálfa stöðu lektors
í London. Þá hafa stjórnvöld hér á
landi nýlega lagt fram umtalsvert
fé til Manitobaháskóla til að efla
Við verðum að efla
kennslu í íslensku fyrir
útlendinga, segir Úlfar
Bragason, hvort heldur
það er hér á landi eða
erlendis.
Úlfar Bragason
ÍSLENSKA SEM
ERLENT MÁL