Morgunblaðið - 24.01.2002, Blaðsíða 42

Morgunblaðið - 24.01.2002, Blaðsíða 42
UMRÆÐAN 42 FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ LÍFSGÆÐUM manna og dýra má spilla með óvarlegri landnotkun. Við leiðum sjaldan hugann að slík- um vandamálum á Ís- landi enda er landrými talsvert. Nauðsynlegt er þó að stilla land- notkun í hóf ef varð- veita á þau lífsgæði sem óbyggt land felur í sér. Landrými á Ís- landi er takmörkuð auðlind en flatarmál láglendis sem almennt er talið byggilegt er aðeins um 40 þús km². En hvernig má spara Ísland? Líklega þarf hver og einn að spyrja sjálfan sig hvað hann geti lagt af mörkum ef málstaðurinn þykir góður. Hér verða nefnd tvö at- riði er varða þetta málefni. Fyrst verður kynnt hugtakið „landbútun“ (á ensku habitat fragmentation). Hugtakið lýsir ferlinu þegar sam- fellt land er brytjað niður í smærri búta, yfirleitt af manna völdum. Af- leiðingar þessa á lífríkið eru marg- víslegar. Helstar eru þær að kjör- svæði lífvera, sem áður mynduðu samfellu, eru aðeins til sem eyjar í niðurbrytjuðu landslagi. Til að sinna nauðsynlegum athöfnum eins og að finna fæðu, skjól og maka þurfa líf- verur að komast milli eyjanna yfir landið sem búið er að breyta. Eins og gefur að skilja eru lífverur misvel útbúnar til að takast á við þessi ferðalög og einnig er landbútunin mismunandi að eðli og umfangi. Al- geng áhrif landbútunar eru þau að stofnar lífvera sem áður mynduðu heild skiptast niður í undirstofna sem hver um sig er viðkvæmari fyrir ýmiskonar áföllum en heildarstofn- inn var áður. Ef undirstofnar eiga að dafna verða þeir að vera nægilega stórir og tryggja verður samgang milli þeirra. Náttúruvernd nútímans snýst um að vernda búsvæði. Áður einbeittu menn sér frekar að ein- stökum tegundum en sjá nú að það er of dýrt, of tímafrekt og árang- urinn er lélegur. Með því að vernda búsvæði verndum við einnig lífverur svæð- anna sem verið er að hlífa. Áhrif landbútun- ar eru minni og árang- ur náttúruverndar betri ef tekst að varð- veita stór og samfelld svæði. Frá sjónarhóli mannsins eru það einn- ig stór lítt skert svæði sem hafa mest aðdrátt- arafl og menn finna þar hvíld frá amstri hversdagsins. Með því að vernda óbyggð svæði ástundum við því bæði mannvernd og náttúruvernd. Í þessu samhengi verða nefnd tvö dæmi um óforsjála ráðstöfun lands á Íslandi. Allir vilja eignast afdrep í sveit og landeigendur búta land sitt niður undir sumarbústaði með fulltingi sveitastjórna sem sjá gróðavon í auknum umsvifum. Í sveitum ná- lægt höfuðborgarsvæðinu eru komnir sumarbústaðir niður á hvern vatnsbakka, upp á hvert holt og út um mýrar. Þessu fylgir tilheyrandi rask með vegagerð, framræslu, lagningu rafmagns, síma og vatns. Landinu er svo breytt enn frekar með plöntun trjáa og girðingum en þær eru oft sérlega rammgerðar umhverfis sumarbústaði. Heilu sveitirnar á Suður- og Vesturlandi hafa verið brytjaðar niður og hvergi sér fyrir endann á þessari fram- vindu. Ástæða fyrir því hve fólk er ákaft í að eignast sumarhús er lík- lega sú að það er gott að flýja skark- ala þéttbýlis og bregða sér út í sveit. Um það efast enginn. Með þessu er þó gengið á sveitirnar, rými manna og þeirra lífvera sem við deilum landinu með. Landslaginu er fórnað. Ef velferð náttúrunnar á að ráða ætti að byggja bæði sumarhús og önnur híbýli eins þétt og hægt er og halda stærri svæðum óskertum þar sem njóta mætti kyrrðar og útivist- ar. Að varðveita samfelld svæði og að byggja dreift fer einfaldlega ekki saman. Stórtæk áform um skógrækt eru nú uppi í öllum landshlutum og er skipulögð skógrækt hafin víða. Áformin minna nokkuð á það þegar yfir 90% af öllu votlendi láglendis voru ræst fram, með ríkisstyrk, á nokkrum áratugum milli 1940 og 1980. Ríkissjóður styrkir einnig framkvæmdir nú og ekki hefur verið gerð nein tilraun til að meta fórn- arkostnað og ávinning heildarfram- kvæmdanna. Menn virðast halda að skógrækt sé undanþegin umhverf- ismati, kannski vegna þess að hún er talin landbætur án þess að fyrir því séu færð rök. Svo vill til að flestir nýlegir skógræktarblettir eru, hver um sig, minni en 200 ha. En skóg- rækt er, einhverra hluta vegna, ekki umhverfismatsskyld fyrr en hún fer yfir þetta mark (lög nr. 106/2000). Hér skal ekki felldur dómur um al- mennt ágæti skógræktar og víst er að hún á sums staðar rétt á sér. Vinnubrögðin eru þó óviðunandi. Fólk á rétt á að vita hverju verið er að fórna þegar setja á meira en 5% alls láglendis á Íslandi undir skóg. Sem dæmi má nefna að við fórnum nokkrum hluta af stofnum lóu og spóa með þessu tiltæki (líklega a.m.k. 1-5%). Ekki hefur verið sýnt fram á arðsemi skógræktar einnar sér eða gagnvart öðrum kostum. Kolefnisbinding skóga hefur verið nefnd en einnig er hægt að binda kolefni með endurheimt votlenda því þau safna í sig kolefni. Rétt væri að bera þessa kosti saman. Skógrækt hefur verið hampað sem leið til land- græðslu en hingað til hefur trjám oftast verið plantað í gróið land sem þarf að ræsa og plægja fyrst. Skóg- ur virðist því hafa takmarkað land- græðslugildi nema í undantekninga- tilfellum. Meðan gróðavon og illa rökstudd- ar hugmyndir ráða ríkjum gengur hratt á opin svæði. Gera þarf lang- tímaáætlanir sem ná til alls landsins. Þær áætlanir verða að byggjast á rannsóknum, rökum og almennum vilja Íslendinga en ekki þeim duttl- ungum sem hafa lengi ráðið land- notkun á Íslandi. Ef við berum gæfu til að spara landið með skynsamlegri landnotkun getum við viðhaldið og aukið á sérstöðu Íslands í framtíð- inni. Spörum Ísland Tómas Grétar Guðmundsson Náttúran Meðan gróðavon og illa rökstuddar hug- myndir ráða ríkjum, segir Tómas Grétar Gunnarsson, gengur hratt á opin svæði. Höfundur er líffræðingur. Í Morgunblaðið rit- aði einhver Hólmgeir Baldursson grein nú fyrir skemmstu, og væri það nú vart í frá- sögur færandi nema fyrir þá sök að verri ritháttur hefur vart sést á prenti á Ís- landi, þrátt fyrir langa sögu ritlistar. Hólmgeir skundar á geirþing og byrjar grein sína á því að segja STEF vera samtök tónskálda og textahöfunda. Þessi fullyrðing er ekki alls- kostar rétt, því ef drengurinn sá hefði við skrif sín sýnt snefil af skynsemi, hefði hann mátt komast að því að eigendur flutningsréttar bera hita og þunga í þeim ágætu samtökum. Greinarhöfundur heldur hólm- göngu áfram, þegar hann heldur dauðahaldi í það að kalla STEF ill- um nöfnum og reynir með skreytni að koma samsæriskenningum af stað. Og þegar hann heldur því fram að STEF fari í manngrein- arálit þegar innheimtur samtak- anna eru annars vegar þá fer hann með lygi. Enda bendir hann á það í grein sinni að þar á bæ verði mönnum ekki haggað þegar rætt eru um greiðslu gjalda – þar er engum hlíft. Það sem ergir hnokkann er að hann á ekki pening til að taka þátt í leik stóru strákanna. Hann segir það sjálfur, þegar hann lætur gremju sína í ljós og segist ekki sætta sig við gjaldskrá samtak- anna. En í stað þess að gera eins- og við hin, þ.e.a.s. færa rök fyrir máli sínu og sýna fram á að betri leið sé fær, kýs Hólmgeir lygi og skítkast. Ef samtök á borð við STEF inn- heimta ekki gjöld fyrir flutning tónlistar þá fá þeir sem tónlistina semja ekki greitt fyrir verk sín. Og þegar menn einsog Hólmgeir koma fram og segja að eigendur flutn- ingsréttar arðræni þá sem vilja heyra tón- list, þá áttar hann sig ekki á því, að hér er um viðskipti að ræða. Tónlist er markaðs- vara, fyrir opinberan flutning tónlistar ber að greiða. Í grein sinni harm- ar Hólmgeir að marg- ur frjálshyggjumaður- inn hafi endað fyrir dómstólum. Ekki ætla ég að samhryggjast Hólmgeiri að svo stöddu, en bendi hon- um á, að ekki finnst sá flokkur á Íslandi sem neitar að standa vörð um frelsi ein- staklingsins. Hitt er svo annað mál, að flokkum verður aldrei um kennt þótt innan vébanda þeirra finnist menn sem fara frjálslega með eigur annarra. Ef menn geta ekki greitt fyrir það sem þeim ber að greiða fyrir, þá skal þeim refs- að. Og ef STEF lætur kné fylgja kviði í innheimtuaðgerðum þegar menn sýna undanbrögð, þá get ég, sem einn af fjölmörgum eigendum flutningsréttar, ekki verið annað en afskaplega stoltur. Ég vil benda Hólmgeiri á að frjálshyggjumenn verða allir sem einn að sætta sig við það hvernig STEF sinnir þeim skyldum sínum að innheimta fyrir opinberan flutn- ing tónlistar. Og ef það skyldi nú hafa farið framhjá honum, get ég svosem upplýst, að þegar STEF innheimtir, þá skiptir máli hvort sá sem stjórnar flutningi rekur við- gerðaverkstæði, rakarastofu eða útvarpsrás. Í lok greinar sinnar lofar Hólm- geir því að sýna einhverja ónafn- greinda heimildarmynd um STEF, eitthvað sem hann segir að muni verða sýnt á einhverju sem á að kallast Stöð 1. Hólmgeiri til glöggvunar, vil ég benda á að nú þegar er búið að gera stórgóða heimildarmynd um STEF, en þá ágætu ræmu gerðu þeir Valgeir Guðjónsson og Sveinn M. Sveinsson á sínum tíma og nefnist hún Stef um STEF. Ef Hólmgeir nær að öngla fyrir gjöldum og koma Stöð 1 á kopp, þá er aldrei að vita nema hann geti samið við eigendur flutningsréttar um sýningu myndar Sveins og Val- geirs. Og þá er aldrei að vita nema hann fái þetta allt á afar hag- stæðum kjörum. STEF fyrir STEF Kristján Hreinsson Höfundur er skáld. Höfundarréttur Án STEF, segir Kristján Hreinsson, fá þeir sem tónlistina semja ekki greitt fyrir verk sín. byggðar og atvinnu í landinu. Áætlanirnar eru sjálfstæðar hver á sínu sviði, vegáætlun, hafnaáætlun og flug- málaáætlun, auk þess hefur verið gerð sér- stök jarðgangaáætlun. Við gerð hverrar fyrir sig hefur lítið mið ver- ið tekið af hinum. Þetta gerir það að verkum að ekki er sett upp heildstæð mynd af þörfum og ástandi þessara mála í landinu í heild eða á einstökum landsvæð- um. Einnig taka þess- ar áætlanir ekki nægilega vel tillit til heildstæðra breytinga á sam- göngum í landinu, til dæmis þess hve þungaflutningar hafa í miklum mæli færst frá sjóflutningum á þjóðvegi landsins, sem í mörgum tilfellum eru ekki undir það byggð- ir að bera þá miklu þungaumferð sem um þá fer. Með samræmingu FYRRI hluta árs 1998 samþykkti Al- þingi þingsályktunar- tillögu um samræmda samgönguáætlun. Í ályktuninni fólst að samgönguráðherra var falið að láta kanna hvort samræma mætti gerð áætlana um upp- byggingu samgöngu- mannvirkja í eina samræmda samgön- guáætlun og gera í framhaldi af því tillög- ur um nauðsynlegar breytingar á lögum og reglum. Greinarhöf- undur var fyrsti flutn- ingsmaður tillögunnar, meðflutn- ingsmenn voru fimm aðrir þingmenn úr öllum þáverandi þingflokkum á Alþingi. Í greinargerð með þingsályktun- artillögunni kom m.a. fram að gerð áætlana um uppbyggingu sam- göngumannvirkja felur í sér mik- ilvæga stefnumótun um þróun samgönguáætlana má með mark- vissum hætti bregðast við breyt- ingum og þróun samgangna og taka tillit til þróunar í byggð og búsetu í landinu. Þær aðferðir sem notaðar hafa verið við gerð mismunandi samgönguáætlana fela í sér að fjárframlögum er misskipt eftir landsvæðum, óháð þeirri þörf sem fyrir er ef litið er til einstakra þátta samgöngukerfisins í heild. Með samræmdri samgönguáætlun má á markvissari hátt taka tillit til þessa, auk þess sem færa má rök fyrir því að fjármagn sem ráðstaf- að er til samgöngumála nýtist bet- ur og með markvissari hætti en mögulegt er með núverandi fyr- irkomulagi. Í greinargerð tillögunnar var einnig bent á að taka þyrfti meira tillit til umhverfisþátta, t.d. er varðar eldsneytisnotkun og losun mengandi lofttegunda. Með sam- ræmdri samgönguáætlun mætti á markvissari hátt byggja upp þjóð- hagslega hagkvæmar samgöngu- leiðir sem hafa í för með sér elds- neytissparnað og minni mengun. Allt slíkt er til hagsbóta til lengri tíma litið, hvort sem er af efna- hagslegum forsendum eða út frá hagsmunum umhverfisins og nátt- úrunnar. Í samræmi við ályktun Alþingis setti samgönguráðherra af stað vinnu við gerð samræmdrar sam- gönguáætlunar haustið 1999 og nú liggur fyrir skýrsla og tillögur um samgönguáætlun sem ná til allra þátta samgöngumála. Skýrslan er mjög viðamikil og fjallar á ítarleg- an hátt um nánast alla þætti sam- göngumála. Framundan er umfjöll- un um þær tillögur sem fyrir liggja og vinna að gerð samræmdrar samgönguáætlunar á grundvelli þeirra. Það er ánægjulegt og jafnframt mikið framtíðarmál að nú verði ráðist í gerð samgönguáætlunar sem tekur á markvissan hátt til uppbyggingar samgangna á öllum sviðum. Öll rök hníga að því að hér sé um mikið framfaraspor að ræða. Góðar og greiðar samgöngur eru mjög mikilvægar í okkar landi og er þar í reynd um að ræða eina af forsendum byggðar í landinu. Með þingsályktunartillögu um þetta efni hefur undirritaður velt af stað bolta sem mun halda áfram að rúlla um ókomin ár og er von til þess að sú vegferð verði þjóðinni til heilla í framtíðinni. Magnús Stefánsson Höfundur er alþingismaður Framsóknarflokks á Vesturlandi. Samgöngur Með samræmingu sam- gönguáætlana má með markvissum hætti bregðast við breyt- ingum og þróun sam- gangna, segir Magnús Stefánsson, og taka tillit til þróunar í byggð og búsetu í landinu. Samræmd samgönguáætlun flísar Stórhöfða 21, við Gullinbrú, sími 545 5500. www.flis.is  netfang: flis@flis.is Stretchbuxur kr. 2.900 Konubuxur frá kr. 1.690 Dragtir, kjólar, blússur og pils. Ódýr náttfatnaður. Brandtex fatnaður Nýbýlavegi 12, sími 5544433
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.