Morgunblaðið - 05.03.2002, Page 27

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. MARS 2002 27
A
L
D
A
R
A 00
2
Aldarafmælis Halldórs Laxness minnst
í Norræna húsinu í dag kl. 17:15:
Um hvað er maðurinn að tala?
– Einar Kárason rithöfundur
ræðir um Brekkukotsannál
Einar Kárason heldur í dag kl. 17:15 erindi í Norræna húsinu á vegum Vöku-
Helgafells sem hann nefnir „Um hvað er maðurinn að tala?“ Í erindinu mun
Einar ræða um Brekkukotsannál sem út kom árið 1957. Erindið er öllum opið
og er aðgangur ókeypis.
Þetta er annar fyrirlesturinn sem Vaka-Helgafell efnir til í ár í tilefni af aldarafmæli
Halldórs en hann hefði orðið hundrað ára þann 23. apríl næstkomandi. Fyrstur
talaði Matthías Johannessen.
Einar hefur um árabil verið í fremstu röð íslenskra rithöfunda og hafa verk hans
komið út víða um lönd. Með Eyjabókunum, sem út komu á níunda áratugnum,
átti hann þátt í að hefja á ný til vegs þá frásagnarlist sem Halldór Laxness
endurnýjaði svo kröftuglega á sínum tíma og fékk m.a. Nóbelsverðlaunin fyrir.
FYRIRLESTUR Í
NORRÆNA HÚSINU
Í DAG KL. 17.15
A
L
D
ARAFMÆLI
20
0
2
Í ÞJÓÐFÉLAGI okkar má marka
þá þróun að kröfur um menntun eru
sífellt að aukast. Að flestu leyti er
þetta til bóta, fólk er almennt betur að
sér um það sem það fæst við og sér
betur meðvitandi. Þetta á auðvitað
líka við um listir. En einn er galli á
gjöf Njarðar. Óumflýjanlega síðbúin
sérhæfing veldur því að ákveðinn
ferskleiki glatast. Það er orðið sjald-
gæft að ungir og reiðir listamenn
stökkvi fram á sjónarsviðið – í aðra
röndina fullir af þeim hroka æskunn-
ar sem getur verið svo hressandi en
líka búnir djörfung og dug til að ryðja
burt stöðnuðum viðhorfum.
Kynslóðin sem kennd er við stúd-
entaóeirðirnar 1968 veitti á sínum
tíma byltingarkenndum hugsjónum
brautargengi. Í upphafi skapaði hún
sér sjálf vettvang fyrir list sína en
komst fljótlega að grautarpottum
þjóðfélagsins. Síðan klifu ýmsir
fulltrúar hennar upp í hásæti þjóðlífs-
ins, jafnt í menningu og listum sem
pólitík. Og sitja þar enn.
Það má ekki misskilja ofangreint
þannig að þetta sé í sjálfu sér slæmur
kostur. Þessi kynslóð hefur þrifið
kóngulóarvefi úr ýmsum skúmaskot-
um þjóðfélags okkar, breytt mörgu –
annað stendur að sögn allt til bóta.
Vandinn felst í því að þrátt fyrir að
þessi hópur hafi haldið vel á spöðun-
um þykir ungu fólki í dag hann orðinn
nokkuð þaulsætinn í valdastólunum.
Þær breytingar á stöðu ungs fólks
sem þessi kynslóð stóð í fararbroddi
fyrir eru enn í fullum gangi. Eins og
fyrirmyndin forðum verður unga
kynslóðin sjálf að skapa sér aðstöðu
til eigin listiðkunar. Stofnun Vestur-
ports er til merkis um að ný kynslóð
er að ryðja sér til rúms í leiklist.
Leikrit sem fjalla um unga Reyk-
víkinga nútímans, þeirra veruleika og
væntingar, eru í raun sárasjaldgæf.
Það er eins og hversdagsleiki borg-
arlífsins sé ekki nógu spennandi við-
fangsefni. Ætla mætti að í Lykli um
hálsinn væri brugðið upp mjög ýktri
mynd af daglegu lífi og skemmtana-
menningu ungu kynslóðarinnar. En í
raun hefur ungt fólk vilja, fjárráð og
aðstæður til að lifa eins og það lystir,
spreyta sig upp á eigin spýtur og læra
af eigin mistökum.
Það erfitt að afla þess fjár sem þarf
til að setja upp sýningu; það er djarft
að skrifa ungur og óreyndur eigin
leikrit og að ætla mætti óðs manns
æði að leikstýra því sjálfur. En það er
undir hælinn lagt að það sem ungum
höfundi liggur á hjarta komist til skila
í meðförum eldri leikstjóra sem sér
lífið og tilveruna öðrum augum. Auð-
vitað hefur leikstjóri sem býr að
reynslu mikið til síns máls, hann get-
ur komið að verkinu frá nýrri hlið og
barið í brestina. En það er mun meira
spennandi fyrir ungan höfund að leik-
stýra verkinu sjálfur, endurskoða
skrifin meðan á æfingum stendur og
taka sér þann tíma sem þarf til að full-
vinna sýninguna gersamlega á eigin
forsendum.
Þetta er langt í frá fullkomið leikrit,
byggingu þess er á margan hátt
ábótavant, en það hefur eitthvað fram
að færa sem hittir fólk beint í hjarta-
stað. Það er eflaust margt hér sem
kemur eldra fólki á óvart, bæði lífs-
stíllinn og orðbragðið. En sýningin,
sem er þaulunnin, er beinskeytt og
áhrifamikil, sérstaklega fyrir þá sem
kannast hér við persónur og atburði.
Þungamiðjan í verkinu er sam-
skipti systkinanna Ara (Brósa) og
Systu. Þau eru mörkuð af uppeldi
sínu, en á gjörólíkan hátt. Dóra, vin-
kona þeirra, er svo þriðja hjólið undir
vagninum. Halli, vinur Ara, kemur í
óþökk kvennanna inn í þennan heim
og verður ásamt Dóru örlagavaldur í
lífi Ara. Inn í sýninguna er skotið
myndbandsbrotum sem virðast tákna
afturlit Ara úr framtíðinni. Þau eru
hæg og ljóðræn og brjóta, ásamt fjör-
legum tónlistaratriðum, upp sýn-
inguna og gefa henni aukna vídd.
Persónurnar eru mjög eftirminni-
legar, dregnar skýrum og ákveðnum
dráttum. Ari er gersamlega sjálf-
hverfur. Það kemst ekkert annað að
en hans eigin þjáning og hvaða not
honum tekst að hafa af öðrum. Björn
Hlynur vakti athygli fyrir góðan leik
sinn í Englabörnum. Hér gerir hann
enn betur. Ari verður í meðförum
hans gersamlega óþolandi en samt á
hann samúð áhorfenda. Lára Sveins-
dóttir er einbeitt, hörð og brothætt
sem systir hans. Lára fær hér sitt
fyrsta bitastæða hlutverk til að glíma
við og stendur fullkomlega undir
væntingum. Þórunn Erna Clausen
leikur Dóru, persónu sem er eins og
fiskur á þurru landi í samskiptum við
annað fólk. Hún misskilur allt og
kemur sér þess vegna sífellt í vand-
ræði. Þórunn leikur af krafti og
innsæi og kemur vel til skila hve ráð-
villt Dóra er. Erlendur Eiríksson leik-
ur Halla, sem er í einu og öllu and-
stæða þessarar þrenningar, enda
eldri en þau og hefur haft ráðrúm til
að finna sjálfan sig. Leikur Erlends er
allur á lágu nótunum og hann kemur
mjög vel til skila hve rólegur og yf-
irvegaður Halli er, sem um leið undir-
strikar öfgar hinna þriggja. Sverrir
Árnason leikur skemmtilega lítið
hlutverk og Önnu Erlu Guðbrands-
dóttur bregður fyrir í myndskeiði.
Sigurður Kaiser sér um fjölbreytta
leikmynd og ljós og reynist útsjónar-
samur við að leysa ýms vandamál sem
skapast af þröngu rými. Kosturinn er
sá að áhorfendur eru inni á gafli hjá
þessu unga fólki og fá fágætt tækifæri
til að skyggnast inn í líf þess.
Á eigin forsendum
LEIKLIST
Vesturport
Höfundur og leikstjóri: Agnar Jón Eg-
ilsson. Leikmynd og lýsing: Sigurður
Kaiser. Kvikmynd: Björn Helgason. Upp-
taka tónlistar: Jón Ólafsson. Hljóð: Úlfar
Jacobsen. Hreyfingar: Hrefna Hallgríms-
dóttir. Leikarar: Anna Erla Guðbrands-
dóttir, Björn Hlynur Haraldsson, Erlendur
Eiríksson, Lára Sveinsdóttir, Sverrir Árna-
son og Þórunn Erna Clausen. Laug-
ardagur 2. mars.
LYKILL UM HÁLSINN
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Algjörar andstæður takast á: Þórunn Erna Clausen og Erlendur Eiríksson í hlutverkum sínum.
Sveinn Haraldsson
AUÐUR Hafsteinsdóttir og Nína
Margrét Grímsdóttir leika saman á
fiðlu og píanó verk eftir Schumann
og Brahms á Háskólatónleikunum í
Norræna húsinu í hádeginu á morg-
un, kl. 12.30.
Tónleikarnir taka um hálfa klst.
Aðgangseyrir er 500 kr., ókeypis er
fyrir handhafa stúdentaskírteina.
Auður
Hafsteinsdóttir
Nína Margrét
Grímsdóttir
Schumann
og Brahms
í hádeginu
BREIÐHOLTIÐ hefur mörg and-
lit, einsog önnur hverfi. Sum snotur,
hlýleg, jafnvel glæsileg. Önnur, og
þau sem eru mest áberandi og koma
manni fyrst í hug, því miður, eru
austantjaldslegri. Minna á alkunn,
sovésk skipulagsslys, steindauðir
steinsteypukassar sem fáir dásama
aðrir en þeir sem hönnuðu þá. Enda
kemur fram að útlitið markaðist að
einhverju leyti af staðsetningu bygg-
ingarkrananna (!) Það kann varla
góðri lukku að stýra.
Breiðholtið ber þess víða merki að
hagkvæmni stjórnaði ferðinni frekar
en flest annað. Þarna voru unnin ým-
is söguleg, skipulagsleg stórslys,
nýrri hverfi virðast hafa hagnast á
mistökunum, svo ekki var allt unnið
fyrir gýg. Í Breiðholtinu er að finna
væna hlutdeild af ljótasta arkitektúr
landsins. Svo sem blokkir kenndar
við lönguvitleysu og Kínamúrinn,
annars staðar malbikaðan berangur.
Upphaflega stóð hin brottgengna
framkvæmdanefnd byggingaráætl-
unnar fyrir stórum hluta blokkar-
bygginganna, allt var gert sem ódýr-
ast, enda sinnti hún fyrst og fremst
þörfum hinna efnaminni á ofanverðri
20. öld. Hér urðu því mönnum einnig
á slæm, félagsleg mistök, þurfaling-
um smalað saman í kumbalda, út af
fyrir sig. Slíkt hlýtur að hafa færri
kosti en ókosti.
Það er tæpast hægt að reikna með
að hálftímalöng mynd geti á nokkurn
hátt verið yfirgripsmikil eða tæm-
andi. Engu að síður finnst mér að
hinum yfirleitt ágætu heimildar-
myndargerðarmönnum Sjónvarps-
ins hafi legið fullmikið á að þessu
sinni. Hringsólað um hverfið eftir
götum samtímans, skotið inn á milli
stubbum úr gömlum sjónvarpsfrétt-
um. Hvorrtveggja góðar og gildar
aðferðir, en að þessu sinni rista þær
ekki djúpt. Einkum rætt við kok-
hrausta hönnuðina en hvað segja
þeir sem öllu máli skipta, íbúar
hverfisins? Hvernig tókst til t.d. við
að byggja yfir hugsjónirnar? Á því er
engin úttekt gerð.
Brunað
um
Breið-
holtið
SJÓNVARP
Sjónvarpsmynd
Dagskrárgerð og þulur: Bjarni Benedikt
Björnsson. Kvikmyndataka: Jón Viðar
Hauksson. Klipping: Jóhann S. Hauks-
son. Samsetning: Eiríkur Ingi Böðv-
arsson. Grafík: Ólafur Jóhann Engilberts-
son. 31 mín. Íslensk heimildarmynd.
Sjónvarpið í feb. 2002.
BYGGT YFIR HUGSJÓNIR: BREIÐHOLTIÐ –
FRÁ HUGMYND AÐ VERULEIKA
Sæbjörn Valdimarsson