Morgunblaðið - 07.03.2002, Page 32

32 FIMMTUDAGUR 7. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MARKMIÐ sjávarútvegs-stefnu Evrópusam-bandsins, sem tekin varí gagnið árið 1983, var
að stjórna nýtingu á sameiginlegum
auðlindum aðildarríkjanna. Stefnan
var tekin til endurskoðunar árið
1992 og var umfang hennar þá aukið
nokkuð. Nú er aftur komið að endur-
skoðun stefnunnar og er markmið
framkvæmdastjórnar ESB að gera
afgerandi breytingar á henni. Öllum
má ljóst vera að sjávarútvegsstefna
ESB hefur ekki leitt til sjálfbærrar
nýtingar fiskistofnanna á þeim
nærri tveimur áratugum sem hún
hefur verið við lýði. Í desember sl.
var ákveðið að skera niður kvóta
þessa árs um 55% enda lá þá fyrir að
12 fiskistofnar væru að hruni komn-
ir vegna ofveiði. Margir telja að gera
þurfi róttækar breytingar á stefn-
unni til að koma í veg fyrir hrun
fiskistofna, líkt og við Nýfundnaland
fyrir rétt rúmum áratug.
Meiri áherslu á fiskveiðistjórn
Grundvöllur umræðnanna um
breytingar á sjávarútvegsstefnunni
er hin svokalla „Græna skýrsla“ frá
síðasta ári sem er nokkurs konar yf-
irlit yfir stöðu sjávarútvegsmála
sambandsins og í henni er einnig
gerð grein fyrir ýmsum tillögum um
breytingar á stefnunni. Í „Grænu
skýrslunni“ kemur m.a. fram að
aukin sókn í ungfisk, brottkast og of-
veiði margra fiskistofna hefur leitt
til óviðunandi ástands og nauðsyn-
legt þykir að snúa þessari þróun við.
Til þess þurfi ekki aðeins að draga
saman kvóta og afkastagetu, eins og
sjávarútvegsstefnan gerir ráð fyrir,
heldur þurfi einnig að leggja ríkari
áherslu á m.a. fiskveiði-
stjórnunina sjálfa. Þá
eru einnig taldar veru-
legar brotalamir í vís-
indaráðgjöf og upplýs-
ingaöflun.
Ennfremur er lögð
áhersla á að einstakir
þættir sjávarútvegsstefnunnar verði
hér eftir skoðaðir í meira samhengi
en hingað til, s.s. fiskveiðar, fiskeldi,
félagslegir þættir, umhverfis- og
heilbrigðismál og alþjóðleg sam-
vinna. Alltof oft hafi verið fengist við
þessa einstöku þætti án tillits til
hinna. Þannig hefur Fiskveiðinefnd
Evrópuþingsins farið fram á það við
framkvæmdastjórn ESB að fisk-
vinnslufyrirtæki verði höfð með í
ráðum við endurskoðun sjávarút-
vegsstefnu ESB, enda starfi um
90.000 manns við fiskvinnslu í aðild-
arríkjunum og árlegar tekjur grein-
arinnar séu mjög miklar.
Verulegur samdráttur
framundan
Evrópskur sjávarútvegur þykir
ekki aðeins viðkvæmur vegna versn-
andi stöðu fiskistofnanna. Afkoma í
greininni hefur verið mjög léleg og
stöðugildum innan hennar fækkað
jafnt og þétt vegna offjárfestinga og
hækkandi kostnaðar. Það er því ljóst
að framundan er verulegur sam-
dráttur í sjávarútvegi ESB í heild ef
greinin á að lifa áfram. En vandinn á
sér einnig pólitískar rætur. Þeir sem
eiga hagsmuna að gæta í sjávarút-
vegi hafa kvartað undan því að vera
afskiptir þegar kemur að stefnumót-
un greinarinnar, enda ráði pólítísk
hrossakaup, bæði þvinganir og und-
anlátssemi, þar ríkjum.
Ytri aðstæður þykja líka kalla á
róttækar breytingar sjávarútvegs-
stefnunnar. Fyrirhuguð stækkun
ESB, alþjóðavæðing efnahagskerf-
isins, aukin áhersla á umhverfis- og
þróunarmál við fiskveiðistjórnun og
vaxandi vitund almennings um sjáv-
arútvegsmál eru þættir sem hin
nýja sjávarútvegsstefna á að taka
tillit til. Eins þykir sýnt að sjávar-
útvegur margra þróunarlanda muni
á komandi árum vaxa og verða til ný
sjónarmið í sjávarútvegi heimsins.
Sjávarútvegsstefnan hefur
komið á stöðugleika
En þó útlitið sé vissulega dökkt í
sjávarútvegsmálum ESB hefur
sjávarútvegsstefnan án efa leitt ým-
islegt jákvætt af sér á undanförnum
20 árum. Í „Grænu skýrslunni“ er
því haldið fram að vegna stefnunnar
hafi, þrátt fyrir allt, ekki
komið til meiriháttar
átaka á hafsvæðum sam-
bandsins. Stefnan hafi
auk þess komið á stöð-
ugleika í sjávarútvegi
álfunnar og komið í veg
fyrir algert hrun fiski-
stofna á sama tíma og stofnar ann-
ars staðar í heiminum hafi nánast
þurrkast út.
Margir halda því fram að galla
sjávarútvegsstefnunnar sé ekki að-
eins að leita innan hafsvæða sam-
bandsins. Stór hluti þeirra fjár-
muna, sem ESB leggur á hverju ári
til sjávarútvegsins í gegnum styrki
til fiskimanna, sé nýttur til að kaupa
veiðileyfi undan ströndum Afríku.
Skaðsemi þessara veiða á viðkom-
andi vistkerfi sé lítt þekkt og sjó-
menn viðkomandi ríkja hafi litla
burði til að keppa við hin
fiskiskipaflota ESB. Sjáva
ráðherrar ESB hefja viðræ
breytingar á sjávarútvegss
í apríl og er búist við a
Fischler, yfirmaður sjáva
mála hjá Evrópusambandi
kynna nýjar bráðabirgðatil
sjávarútvegsstefnuna hinn
nk. Talið er að Fishcler h
áhuga á að lappa upp á m
núverandi sjávarútvegsste
ákvæði sem heimilar hver
arríki að ákveða kvóta í hv
und á viðkomandi svæði
kvæmdastjórnin vill að
verði úthlutað til nokkur
senn, í stað eins árs líkt o
enda hafi slíkt ætíð haft í för
þrætur og prútt sem oftar
leiði til þess að ráðleggingar
manna eru hunsaðar. Þá v
stökum svæðum leyft að ha
um það að segja hvernig v
stjórnað, í stað þess að lá
reglur yfir alla ganga. En
hefur framkvæmdastjórnin
nauðsyn þess að grípa til
aðgerða til að draga úr afk
fiskveiðiflotans, nýta þurfi
í að borga fólk út úr gre
ekki til að smíða ný skip
kvæmdastjórnin telur að fi
floti sambandsins sé enn a
miðað við afrakstursgetu st
fækka þurfi skipum um heil
Sjávarútvegsráðherra S
Margareta Winberg, hefu
umhverfisráðherra landsin
Larsson, lýst yfir stuðning
endurskoðun sjávarrútve
ESB verði gengið út frá
nálgun og vistkerfisnálgun
hægt verði að nýta fiskist
sjálfbæran hátt verði að
minnka veiðiálag, draga
úr afkastagetu fiski-
skipaflotans og tak-
marka skaðlegar styrk-
veitingar. Sjávarútvegs-
ráðherra Austurríkis
hefur einnig lýst yfir
stuðningi við sjálfbæra
fiskistofnanna og þannig
hóp með Svíum, Bretum
verjum sem áður hafa léð
nauðsynlegum breytingum
útvegsstefnunni.
Meiri áhersla á hagfr
og félagsleg sjónarm
Ljóst er að töluverður á
ur er um breytingar á sjáva
stefnunni og að þar taka
sjónarmið. Sex aðildarrík
Spánn, Frakkland, G
Tekist á um sj
útvegsstefnu
Veiðiheimildir Evrópusambandsins hafa verið skornar niður u
komnir vegna ofveiði. Framkvæmdastjórn ESB vill skera niðu
an stærstu sjávarútvegsþjóðir sambandsins telja endurnýju
Sjávarútvegsstefna
Evrópusambands-
ins fellur úr gildi í
lok ársins og munu
viðræður um endur-
skoðun stefnunnar
hefjast í næsta mán-
uði. Í samantekt
Helga Marar Árna-
sonar kemur fram
að lítil samstaða er
meðal sambands-
þjóðanna um hvern-
ig taka skuli á þeim
vanda sem að evr-
ópskum sjávar-
útvegi steðjar.
Lagst gegn
hugmyndum
um niðurskurð
á flota ESB
FÁTÆKT OG AUÐUR
Eitt þúsund og þrjú hundruð millj-ónir manna í heiminum þurfa aðdraga fram lífið á sem samsvar-
ar minna en eitt hundrað krónum á dag.
Í þessum mikla fjölda er Rose Shanzi,
sem sagði frá í grein í Morgunblaðinu á
sunnudag. Shanzi býr í Maramba í
Zambíu og lifir á því að selja tómata á
markaðnum. Hún þarf að selja tómata
fyrir 75 krónur á dag til að framfleyta
fjölskyldunni. Á tólf tíma vinnudegi
tekst henni sem betur fer yfirleitt að ná
því markmiði. Kjör hennar eru hins veg-
ar svo frábrugðin því, sem við þekkjum,
að þar eru himinn og haf á milli. Það sem
kallast myndi fátækt hér á landi teldist
auðlegð á stöðum á borð við Maramba.
Í greininni um Shanzi segir að í pró-
sentum mælt hafi tala þeirra, sem lifa á
innan við 100 krónum á dag, lækkað á
undanförnum áratug, en hvað fjöldann
varðar hefur hann staðið í stað í tvo ára-
tugi og reyndar aukist lítillega frá 1990:
„Það er sama hvort fátækt fólk dregur
fram lífið í Afríku, Asíu, Suður-Ameríku
eða í Sovétríkjunum sálugu; það að
þurfa að lifa á hundrað krónum á dag er
eins og að búa í tímaleysi, í veröld stöð-
ugrar baráttu um brauðið, í veröld þar
sem tækniframfarir, hrun Berlínar-
múrsins og hið frjálsa flæði þjónustu og
fjármagns hafa nákvæmlega engu
breytt.“
Verst er ástandið sennilega í heims-
hluta Shanzi, Afríku sunnan Sahara. Í
greininni segir að þar hafi tíminn stöðv-
ast. Sumir tala um að ákveðna heims-
hluta megi líta á sem slík jaðarsvæði að
þau sjáist vart á heimskortinu lengur.
Þau er reyndar að finna í landakorta-
bókum, en um þau gildir einu í refskák
alþjóðastjórnmála.
Þegar hin fátæku lönd heimsins leita
ásjár hjá hinum auðugu hefur viðkvæðið
verið að leið þeirra til ríkidæmis sé í því
fólgin að leita á náðir hins frjálsa mark-
aðar. Frederick Chiluba, sem tók við
völdum í Zambíu af Kenneth Kaunda ár-
ið 1991, lagði niður hið sósíalíska kerfi
forvera síns og innleiddi hagkerfi hins
frjálsa markaðar. Tollar voru felldir
niður, niðurgreiðslur afnumdar og 300
ríkisfyrirtæki seld. Árangurinn hefur
látið á sér standa. Í greininni kemur
fram að 100 þúsund manns hafi misst
vinnuna frá 1992 og aðeins tíu af hundr-
aði íbúa landsins sinni formlegum störf-
um. Níutíu af hundraði lifa eins og Rose
Shanzi. Hin margumtalaða hnattvæðing
hefur enga þýðingu í þeirra huga.
Ef ráðamönnum á Vesturlöndum
væri umhugað um örlög þriðja heimsins
væri fátækt ekki það vandamál, sem
hún er í dag. Ef aðeins hluti þeirrar
orku og peninga, sem Vesturlandabúar
eyða í að glíma við þann vanda að þeir
borði of mikið, færi í að hjálpa þeim,
sem hafa of lítið að borða, mætti leysa
ýmis vandamál. Þriðji heimurinn hefur
löngum séð okkur fyrir ódýru vinnuafli
og ódýrum hráefnum. Oft og tíðum er
eina ástæðan fyrir því að vara er ódýr sú
að það fékkst ódýrt vinnuafl, sem iðu-
lega nýtur engra réttinda, til að fram-
leiða hana. Slíkt dugir þó skammt eigi
að höfða til samvisku Vesturlandabúa.
Ef til vill er besta vopnið til að hreyfa
við fólki óttinn; óttinn við það að verði
ekkert gert til að draga úr fátækt og
hungri í heiminum komi þar að landa-
mærin sem skilja „okkur“ að frá „þeim“
haldi ekki lengur, heldur bresti undan
þunganum og þá muni hvorki Schengen
né aðrar ráðstafanir duga til varnar eða
verndar.
Samfélag þjóðanna getur ekki horft
framhjá vanda fimmtungs mannkyns
lengur. Það eitt að vandinn er langt í
burtu er engin afsökun og firrir okkur
ekki ábyrgð.
HEILBRIGT AÐHALD NEYTENDA
Í Morgunblaðinu í gær birtist ein verð-könnunin til viðbótar sem sýnir hve
stórfelldur munur er á verðlagi mat-
vöruverslana hérlendis. Könnunin sýnir
að allt að 136% verðmunur er á brauði
og kökum í bakaríum og verslunum hér-
lendis. Önnur nýleg könnun sýnir að
svipaður verðmunur er á fiski, eða allt
að 97%. Þetta þýðir að neytendur geta
valið um að kaupa kíló af smálúðu á tæp-
ar 1.300 krónur þar sem það er dýrast
eða á 650 krónur þar sem það er ódýr-
ast. Þegar tekið er mið af því hversu
mikið fólk hefur á milli handanna er
þessi munur töluverður og skiptir veru-
legu máli þegar keypt er inn á hverju
heimili.
Fleiri nýlegar kannanir sýna að verð-
lag er mjög mismunandi eftir verslun-
um. Verðmunur á mjólkurafurðum er
allt að 41% og á Norðurlandi er allt að
70% verðmunur á grænmeti og ávöxt-
um.
Það hefur löngum verið vitað að verð-
lag á Íslandi er almennt hátt í saman-
burði við nágrannalöndin. Nýleg könn-
un sýndi til dæmis að 27 vörutegundir
væru 100% dýrari hérlendis en í ná-
grannalöndunum og má þar nefna að
vínber voru þrisvar sinnum dýrari hér
en í Danmörku.
Miðað við þessar staðreyndir, al-
mennt miklar hækkanir vöruverðs að
undanförnu og lækkun kaupmáttar
hlýtur að mega gera ráð fyrir því að sí-
fellt fleiri hugsi sig tvisvar um áður en
þeir velja við hvern þeir skipta. Neyt-
endur hljóta að kjósa að versla við þá
verslun sem selur kílóið af smálúðu á
650 krónur, fremur en þá verslun sem
selur það á 1.300 krónur.
Ýmislegt bendir til þess að neytendur
hafi að undanförnu vaknað til vitundar
um vöruverð almennt. Það sýnir meðal
annars sú mikla aukning sem orðið hef-
ur á hlutdeild verslana sem leggja upp
úr lágu vöruverði, á kostnað þeirra sem
selja vörurnar dýru verði. Hlutdeild
Bónusverslana af heildarsölu Baugs-
verslana hefur til að mynda aukist um
40% síðastliðin tvö ár. Þessi aukning
hefur aðallega verið á kostnað Nýkaupa,
sem bjóða mikla þjónustu, mikið vöru-
úrval og hátt verð, og að einhverju leyti
10–11-verzlana. Baugur hefur gert
breytingar í rekstri í takt við þessar
breytingar á neyslumynstri með því að
fjölga Bónusverslunum. Nú hyggst
Kaupás gera svipaðar breytingar og
ætlar félagið að breyta nokkrum versl-
unum úr KÁ og 11–11 í Krónuna, sem
leggur upp úr lágu vöruverði.
Það aðhald sem verðkannanir veita
kaupmönnum er verulegt og skiptir
neytendur miklu máli. Landsmenn
þurftu lengi vel að sætta sig við fast
verð á ákveðnum vörum og lélegt vöru-
úrval. Nú er hvort tveggja breytt og þau
áhrif sem neytendur geta haft með vali
sínu verða sífellt meiri. Það er því
ástæða til að hvetja neytendur til að
vera áfram vakandi og á verði fyrir hátt
verðlagðri vöru. Íslenskir neytendur
eru sífellt vaxandi hagsmunahópur sem
á ekki að vanmeta möguleika sína á að
hafa áhrif.