Morgunblaðið - 07.04.2002, Qupperneq 18

18 SUNNUDAGUR 7. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MAÐUR sem ætlar aðstunda Qi Gong ræktarjurt skynsemi og heil-brigðis og uppsker
langlífi. Sá sem ætlar að rækta
garðinn sinn verður að búa jörðina
undir sáningu; fjarlægja grjót,
grafa skurði og plægja. Til þessa
þarf maðurinn haka, skóflu og gaff-
al. Verkfæri Qi Gong mannsins er
samviska hans. Maður með vonda
samvisku uppsker ekki. Hann sáir
ekki réttu fræjunum í garðinn sinn.
Qi Gong maður verður að vera já-
kvæður í garð lífsins og bera virð-
ingu fyrir sínu lífi og annarra. En
það sáir enginn nema í frjóa mold.
Qi-ið er áburðurinn í garðinn. Þegar
við gerum æfingarnar og öflum okk-
ur lífsorku, erum við að búa í haginn
fyrir skynsemi og langlífi. Þegar
garðurinn er tilbúinn og búið að
setja í hann áburð byrja jurtirnar
þrjár, skynsemi, heilbrigði og lang-
lífi, að spretta í honum. En Qi Gong
maður verður að vera á varðbergi
gagnvart illgresinu; uppræta það en
ekki fleygja því í garð nágrannans.
Það verður að brenna það. Illgresið
er svik við skilningarvitin; að bregð-
ast því trausti sem þér er sýnt sem
manneskju. Sá sem hefur fundið
upp þetta furðuverk, sköpunina,
hefur trúað þér persónulega fyrir
fimm heilbrigðum skilningarvitum.
Þessu fylgir ábyrgð og enginn hefur
leyfi til þess að bregðast trúnaðin-
um og það gerir ekki sá er tekur á
móti lífsorkunni sem stendur alltaf
til boða.
Í Qi Gong iðkun höfnum við vímu-
gjöfum sem brengla skilningarvitin
og sumir vímugjafar hreinlega leiða
til eyðileggingar og jafnvel dauða.
Þegar virðist fokið í flest skjól finn-
ur maður sem hlaðinn er orku að
það er hægt að sigrast á öllum erf-
iðleikum, hversu miklir sem þeir
kunna að virðast. Hugtakið að gef-
ast upp er ekki að finna í Qi Gong
fræðunum.“
Sá sem svo spaklega mælir er
hinn landskunni leikari Gunnar
Eyjólfsson og forvígismaður Qi
Gong á Íslandi. Í upphafi samtals
leggur hann frá sér gleraugun og
segist ekki þurfa á þeim að halda,
svona nýkominn af æfingu, hlaðinn
orku. Qi er lífsorka, segir hann, og
Gong er aðferðin til að öðlast hana.
Gunnar hefur stjórnað æfingum
fyrir iðkendur Qi Gong í Þjóðleik-
húsinu í mörg ár og einnig stundar
hann æfingar með gömlum bekkjar-
félögum í húsakynnum ÍSÍ í Laug-
ardal. Æfingarnar eru upprunnar í
Kína fyrir meira en 2.000 árum og
sagt er að til séu yfir 3.000 mismun-
andi æfingar.
„Undirstaðan er öndunin. Við
gerum enga fýsíska hreyfingu nema
hún sé knúin fram af innri orku.
Hreyfing kemur út úr kyrrstöðu,
hljóð kemur út úr þögn og orkan
drífur okkur áfram. Tilefnislausar
hreyfingar eru út í hött. Þetta geng-
ur út á andstæðurnar, ying og yang;
það mjúka og það lina, það sterka og
það veika, það bjarta og það dökka.“
Í Qi Gong er öll erting fyrir skiln-
ingarvitin óæskileg.
„Í okkar huga er þetta skilvitleg
mengun vegna þess að heimurinn er
ekki fullur af reykelsisilm. Hann
lyktar líka illa og við erum neydd til
að búa við mikla mengun. Við viljum
ekki fegra ástandið heldur leitum
eftir raunsæi. Þegar allt kemur til
alls er Qi Gong þjónusta við skiln-
ingarvitin fimm sem gera okkur að
mönnum. Hún felur í sér takmarka-
lausa virðingu fyrir heilbrigðum
skilningarvitum. Hvernig við skynj-
um gleði og sorg. Margir halda að
bragð- og lyktarskyn séu ómerkileg
skilningarvit. Hugsaðu þér hve fá-
tæk við værum finndum við ekki
ilminn á vorin af birkinu þegar það
springur út. Við eigum að bera virð-
ingu fyrir skilningarvitunum og við-
urkenna það að við brenglum þau
vísvitandi.“
Qi Gong er yfirleitt iðkað daglega
í um það bil 20 mínútur í hvert sinn
en hópur Gunnars hittist annan
hvern dag og gerir þá æfingar í 40
mínútur. Í litla æfingasalnum í
Þjóðleikhúsinu voru fimmtán menn
og konur mættir snemma morguns.
Þannig hefja þeir daginn og safna
orku til að takast á við amstrið.
Samkoman getur verkað hjákátleg
á óinnvígða en greinilega var þó
strax að unnið er eftir kerfi æfinga
og flestar snerust þær um öndun og
frelsun hugans frá vanahugsun.
Áarnir berja á dyrnar
Gunnar segir að grundvöllurinn
að sjálfu lífinu komi við sögu í Qi
Gong. „Sæði karlmannsins og egg
konunnar geyma í sér erfðir okkar
úr föður- og móðurætt. Egg kon-
unnar hefur sína eigin orku sem
mér er sagt að dugi því í fjóra og
upp í átta daga. Þennan tíma hefur
eggið til þess að komast inn í orku-
flæði móðurinnar sem fóstrar það í
níu mánuði. Móðirin dælir lífsorku í
fóstrið og þegar það kemur í heim-
inn er skilið á milli þegar klippt er á
naflastrenginn. Samruninn hófst
þar sem naflastrengurinn varð til,
þessi spuni sem verður að mann-
eskju. Dan Tien er miðjan, upphaf-
ið. Kínverjarnir segja að Dan Tien
sé staðsettur þrjá og hálfan senti-
metra fyrir neðan nafla og einn
þriðja inni í kviðarholi. Þar er upp-
haf samrunans þegar orkuflæðið
móðurinni tekur að hlú að egginu.“
Gunnar segir að öll börn andi eðli-
lega allt fram til fimm eða sjö ára
aldurs, eða allt þar til spennan í um-
hverfinu fari að segja til sín. Þess
vegna verði foreldrar að gefa sér
tíma til að hlusta á börnin og vera
tilbúin að fyrirgefa þeim.
„Það er ekkert sem brennir meiri
orku en langrækni og maðurinn hef-
ur nóg annað við orkuna að gera.
Það sama á við um ágirnd og öfund.“
Gunnar segir að það búi neisti í
hverjum einasta manni og enginn
hafi nokkru sinni verið hlunnfarinn í
þeim efnum. Vandinn sé einungis að
kæfa ekki neistann í orkuleysi og
sömuleiðis að drepa ekki neistann í
öðrum.
„Við öndum og glæðum neistann
sem býr í okkur og við skynjum að
við getum gert hann að lýsandi báli.
Hjá sumum er þetta flöktandi skar
allar stundir og aðrir hreinlega
kæfa neistann. Kínverjar segja líka
að maðurinn verði að þora að horf-
ast í augu við erfðirnar. Sterkir for-
feður okkar og formæður berja
stöðugt á dyr í lífi í okkar. Áarnir
gera vart við sig í löngunum okkar.
Þegar við verðum vör við neikvæð
áhrif verðum við að horfast í augu
við þau og hleypa þeim ekki áfram;
gefa þeim ekki orku heldur eyða
þeim.“
Takmarkalaus virðing
fyrir skilningarvitunum
Morgunblaðið/Ásdís
Guðrún Erlendsdóttir hæstaréttardómari er ein þeirra sem stunda Qi Gong
undir leiðsögn Gunnars Eyjólfssonar.
Qi Gong er orku- og andleg leikfimi sem stunduð
er víða um heim og einnig hér á landi. Í tilefni al-
þjóðadags Qi Gong, sem var í gær, ræddi Guðjón
Guðmundsson við Gunnar Eyjólfsson leikara og
var við Qi Gong-æfingu í Þjóðleikhúsinu.
gugu@mbl.is
RIKI Therival er prófessor við OxfordBrookes University School of Plann-ing auk þess að reka eigið ráðgjafar-fyrirtæki. Riki vann með íslenska ráð-
gjafarfyrirtækinu Alta við umhverfismat fyrir
aðalskipulag Reykjavíkur 2001–2004 síðastliðið
haust. Í framhaldi hefur Riki unnið með Alta að
verkefni með skipulagsstofnun við að setja fram
leiðbeiningar um það hvernig menn eigi að vinna
umhverfismat fyrir skipulagsáætlanir.
Samhæfing skipulagsstefnu
við sjálfbæra þróun
Riki segir markmiðið með umhverfismati
vegna áætlana, framkvæmda eða skipulags-
stefnu vera að samhæfa slíkar áætlanir hug-
myndinni um sjálfbæra þróun, þ.e. að taka inn
áhrif þeirra á umhverfið strax í upphafi. „Um-
hverfismatið er ferli sem á sér stað samfara
skipulagningu þar sem í senn er reynt að beina
sjónum að og segja fyrir um og lágmarka nei-
kvæð áhrif á umhverfið. Öll þessi vinna snýst um
það að umhverfisþættirnir séu teknir með inn í
myndina áður en formlegar ákvarðanir eru
teknar og áætlun um framkvæmdir liggja fyrir.“
Riki segir að vel sé gerlegt að gera slíkt mat
án þess að skrifa formlega skýrslu í lokin. Vita-
skuld sé skráning upplýsinga mikilvægur hluti
af vinnu við umhverfismat en umhverfismat
vegna áætlunargerðar sé jafnframt leið til þess
að fá almenning til þess að tjá sig og eiga þátt í
að móta ákvarðanir.
„Í öllum þeim verkefnum sem ég hef tekið
þátt í,“ tekur Riki fram, „hefur niðurstaðan
raunar verið sú að þegar umhverfismat vegna
áætlana var gert hafa verið gerðar breytingar á
upphaflegu skipulagi eða áætlunum þegar upp
var staðið. Ein ástæða þess að þessi aðferð hefur
verkað vel er sú staðreynd að mörg verkefni
leiða óhjákvæmilega til annarra verkefna eða
framkvæmda sem taka þarf inn í myndina. Ég
get nefnt sem dæmi frá Englandi að þegar gert
var skipulag að nýrri hraðbraut risu upp í kjöl-
farið smærri þorp eða bæir á öllum helstu vega-
mótum á hraðbrautinni. Þetta er aðeins eitt
dæmi um verkefni sem getur leitt til annarra
framkvæmda sem taka þarf með í reikninginn í
umhverfismati á áætlunum.“
Riki segir að á skipulagsstiginu séu einatt
ýmsir möguleikar fyrir hendi sem dregið geti úr
neikvæðum umhverfisáhrifum en þessa mögu-
leika verði að greina áður en framkvæmdaáætl-
unin sé sett fram. Af þessum sökum sé mik-
ilvægt að gera sérstakt umhverfismat vegna
skipulags og áætlana, þ.e. það gefi kost að vega
og meta fleiri möguleika og fleiri lausnir.
Þarf að skoða og leggja mat
á marga þætti í umhverfismati
Spurð um það hvaða túlkun búi að baki hug-
takinu sjálfbærri þróun í sambandi við umhverf-
ismat segir Riki segir að á Bretlandi liggi fyrir
skilgreining á því hvað sjálfbær þróun er. „Hvað
snertir umhverfismatið þá eru tvær hliðar á
hugtakinu. Þegar við metum ástand í umhverf-
ismálum notum við ákveðna stiku eða mæli-
kvarða til þess, s.s. loft- eða vatnsmengun svo
dæmi séu tekin. En í annan stað bætum við
einnig mælikvörðum á heilsufar fólks, öryggi,
menntun o.s.frv. Síðan eru áhrif tiltekinnar
áætlunar eða skipulags á alla þessa þætti met-
in.“ Riki segir að ef menn setja markið mjög
hátt útbúi þeir ekki einvörðungu lista yfir þessa
þætti heldur reyni menn einnig að tengja þá
öðrum atriðum eins og til að mynda aðgengi
fólks að vöru og þjónustu. „Það er hagkvæmt,“
segir Riki, „að bæta aðgengi því þjóðfélagslegu
áhrifin eru jákvæð og lífsgæði fólks verða meiri
fyrir vikið og hvað umhverfið snertir táknar það
jafnframt að menn eru að reyna lágmarka þær
vegalengdir sem fólk þarf að ferðast. Þessi hug-
mynd er að vísu enn að miklu leyti í mótun en
meginatriðið er auðvitað að greina hverjir hafi
hag af tiltekinni áætlun og hverjir ekki eða
kunni jafnvel að „tapa“ gæðum vegna hennar.
Þetta eru samfélagslegir þættir sem menn hafa
ekki tekist almennt á við.“
Spurð um kostnaðarhliðina segir Riki að um-
hverfismat af þessari tegund byggist að miklu
leyti á eigindalegum og óhlutlægum aðferðum,
þ.e. ekki sé verið að reyna meta hlutina ná-
kvæmlega til fjár. „Við erum ekki að gera kostn-
aðar-nytjagreiningu með í slíku mati.
Setjum svo að við ætlum að þétta byggðina í
Oxford þar sem ég bý; við myndum þá spyrja
spurninga á borð við, hvaða áhrif hefur það á
loft- og vatnsmengun og jarðveginn. Ef áhrifin
eru mjög neikvæð reynum við að breyta áætl-
unum. Þetta mat tekur í raun ekki langan tíma.“
Hjá borgarskipulagi Reykjavíkur var unnið
umhverfismat vegna aðalskipulagstillögu og
komu bæði Alta og Riki Therival að þeirri vinnu.
Ingibjörg K. Guðlaugsdóttir, skipulagsfræðing-
ur hjá borgarskipulagi, segist ekki vita til þess
að nokkur annar hafi unnið slíkt umhverfismat í
tengslum við framtíðarskipulag. „Þetta er hluti
af aðalskipulagsvinnunni en nú á að setja þetta
umhverfismat fram með formlegum hætti. Við
byrjuðum á þessu í fyrravor en höfðum raunar
engar fastar leiðbeiningar um hvernig ætti að
vinna þetta. Við fengum síðan Alta og Riki
Therival í þessa vinnu þegar við vorum hér um
bil komin á lokastig. Auðvitað á ekki að gera
þetta þegar áætlun um skipulag liggur fyrir en
við höfðum engan annan kost. Stefnan í aðal-
skipulaginu var því tekin og krufin til mergjar
með hliðsjón af umhverfinu og hugmyndinni um
sjálfbæra þróun. Úr þessu varð svo heilmikil
skýrsla.“
Aðspurð segir Ingibjörg að það sem hafi verið
erfiðast í þessari vinnu hafi verið að hætta að
hugsa um mat á umhverfisáhrifum fram-
kvæmda. Við erum vön því að fara ofan í „litlu
mælikvarðana“ en þarna vorum að reyna nálg-
ast þessi atriði út frá sjálfri stefnunni og mark-
miðunum og hvernig það sem lagt var til sam-
ræmdist þeim markmiðum í stað þess að
einblína á einstakar framkvæmdir. Það má
segja að við höfum verið að lyfta okkur upp og
horfa á stefnuna sem eina heild eins og gert er í
umhverfismati skipulags og áætlana. Og það var
sumpart nýtt fyrir okkur.“
Ingibjörg segir að vinnubrögðin í umhverf-
ismati vegna áætlana séu mjög skýr og gerð
grein fyrir þeim í skýrslunni sem fylgi tillög-
unum að aðalskipulagi inn í borgarstjórn. „Við
erum reynslunni ríkari eftir að hafa lagt í þessa
vinnu og auðvitað á að gera þetta um leið farið er
að vinna tillögur að aðalskipulagi. Mér skilst að
skipulagsstofnun sé nú að vinna að leiðbeining-
um fyrir sveitarfélögin þar sem gerð er grein
fyrir því hvernig eigi að standa að svona mati.“
Umhverfismat í upp-
hafi skipulagningar
Morgunblaðið/Sverrir
Fyrirlestur um umhverfismál.
Riki Therival er leiðandi sérfræðingur í umhverfismati fyrir
áætlanir og skipulagningu en markmiðið með slíku mati er m.a.
að reyna að lágmarka neikvæð áhrif af skipulagningu og síðan
framkvæmdum á umhverfið.