Morgunblaðið - 30.04.2002, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 30. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
UNGAR og ómenntaðareinstæðar mæður ogfólk sem hefur einung-is grunnbætur frá hinu
opinbera til að draga fram lífið á
eru þeir hópar sem eru hvað
verst fjárhagslega settir í sam-
félaginu auk einstæðra foreldra
með veik börn. Þetta kom fram á
málþingi sem Samtök gegn fá-
tækt héldu með tilstuðlan Laug-
arnes- og Hallgrímskirkna á
laugardag og sem um 50 manns
sóttu.
Sr. Bjarni Karlsson, sóknar-
prestur í Laugarneskirkju, segir
markmiðið með málþinginu hafa
verið að kortleggja og greina þær
helstu fátæktargildrur sem blasa
við í samfélaginu með það að
markmiði að gera þær óvirkar.
„Ég held að það megi fullyrða að
þegar á heildina er litið sé ekki
dýrt og, þegar allt kemur til alls,
þjóðhagslega hagkvæmt að
sökkva fólki ekki þarna niður,“
segir Bjarni í samtali við Morg-
unblaðið. Til dæmis verði að
koma til móts við ómenntaðar
einstæðar mæður til að hjálpa
þeim að læra og komast áfram í
lífinu.
Kirkjan standi við hlið
þeirra sem fara halloka
„Það sem blasir við okkur
prestunum er að þessi eymd fer
vaxandi og hún er sárari en áður.
Fleira fólk leitar til presta og er í
dýpri fjárhagslegri neyð. Þetta
fólk á það sameiginlegt að þurfa
að lifa á grunnbótum og það er
sama sagan hjá öllum, þegar fólk
er búið að borga húsaleigu þá er
svo lítið eftir. Þeir sem eru verst
settir eru þeir sem fá ekki nið-
urgreitt leiguhúsnæði og þurfa
þar af leiðandi að leigja sér her-
bergiskytru á 30 þúsund krónur.
Þar sem það getur ekki talist
leiguhúsnæði fær fólkið ekki
húsaleigustyrk og er þar af leið-
andi enn verr sett og greiðir í
raun hærri leigu,“ segir Bjarni.
Hann segist finna það á við-
brögðum fólks að því þyki vænt
um að tekið sé á fátæktinni og
það sé gert af ábyrgð. Hann segir
á hreinu að það sé hlutverk ís-
lenskrar kirkju að standa við hlið
þeirra sem fara halloka í þjóð-
félaginu. „Það er pólitískt hlut-
verk kirkjunnar að vinna að jöfn-
uði, það er minn skilningur,“
segir Bjarni. „Skilaboðin sem við
erum að senda eru að kirkjan
standi við hlið fátækra. Þarna er-
um við að skilja eftir fólk í að-
stæðum sem eru ómannúðlegar
og ekki sæmandi fyrir ríkt kristið
samfélag.“
Sjö framsöguerindi voru haldin
á málþinginu. Laila Margrét Arn-
grímsdóttir hjá Félagi heyrnar-
lausa talaði fyrir hönd Öryrkja-
bandalags Íslands, Ólafur
Ólafsson, fyrrverandi landlæknir,
fyrir hönd Félags eldri borgara,
Björg Haraldsdóttir verkefna-
stjóri fyrir hönd Vinjar, athvarfs
fyrir geðfatlaða og Margrét
Berndsen fyrir hönd Félags ein-
stæðra foreldra. Einnig komu
fulltrúar frá þeim flokkum sem
bjóða fram til sveitarstjórna í
borginni, Guðrún Ebba Ólafsdótt-
ir fyrir Sjálfstæðisflokk, Björk
Vilhelmsdóttir fyrir R-lista og
Margrét Sverrisdóttir fyrir F-
lista.
Staða einstæðra
foreldra oft bágborin
Margrét Berndsen, formaður
Félags einstæðra foreldra, segir
stöðu sumra einstæðra foreldra
fremur bágborna á Íslandi. Hún
vitnaði í ræðu sinni í skýrslu fé-
lagsmálaráðherra frá árunum
1999–2000 sem sýnir að 59% ein-
stæðra foreldra voru skattlaus
árið 1997 og að meðalráðstöfunar-
tekjur einstaklinga með börn hafi
verið helmingi lægri en ráðstöf-
unartekjur hjóna og sambýlis-
fólks. Margrét sagði að margir
ættu erfitt með að ná endum
saman vegna hárrar húsaleigu og
að biðlisti hjá Félagsþjónustunni
eftir félagslegu húsnæði væri allt-
of langur, eða 2–3 ár.
Þær konur sem leiti til félags-
ins hafi það lág laun eða fram-
færslustyrk að þær geti ekki
framfleytt sér og sínum börnum.
„Sumar þeirra koma til okkar
grátandi því að sambýlismaður
eða foreldrar hafa hent þeim út,
eins og þar stendur, eru jafnvel í
fæðingarorlofi eða atvinnulausar
og hafa í engin hús að venda.
[ …] Þessar stúlkur vilja og reyna
að standa á eigin fótum en hafa
bara svo ósköp lítið að byggja á
nema sinn eigin dugnað og hann
dugar bara oft ekki. Þær eru ekki
með menntun, vinna láglauna-
störf ýmiskonar og eiga ekki
möguleika nem að þær fái íbúð á
leigu á lágu verði hjá Félagsþjón-
ustunni og þá má ekki gleyma
biðtímanum,“ sagði Margrét.
Hún sagði nauðsynlegt að lágu
launin hækkuðu, þau yrðu að vera
í samræmi við það sem það kost-
aði að framfleyta sér og sínum
börnum. Geta borgað húsaleigu,
keypt í matinn, keypt föt og ann-
að sem telst eðlilegt til að geta
lifað mannsæmandi lífi. Barna-
bætur byrji að skerðast við 677
þúsund króna árstekjur hjá ein-
staklingum og við tæpar 1.300
þúsund hjá hjónum. „Hvers
vegna eiga þeir sem sjá tveir um
heimili að fá hærri barnabætur
en sá sem er einn fyri
spurði Margrét.
Hún tók dæmi um
unga konu með eitt ba
vinnur fulla vinnu og fær
þúsund krónur á mánu
tekjur, meðlag og bar
eru tekin með í reikninin
hún er búin að greiða d
húsaleigu og kostnað veg
hún 52 þúsund krónur fy
fatnaði, lækniskostnaði,
öðrum kostnaði.
Björg Haraldsdóttir, v
stjóri hjá Vin, athvarfi fy
fatlaða, segir að um 70
stæðinga athvarfsins
karlmenn og leita um 3
hvarfsins á dag. Björg
30–40 einstaklingar leiti
aldri til þeirra og allfles
þeir fram lífið á bótum fr
ingastofnun. Þeir hafi
grunnlífeyri, mjög fáir ha
og þá mjög lítið þar s
veikist oft í upphafi starf
og eigi lítið uppsafnað.
Í samtali við Morg
sagði Björg kaupmátt ör
anna hafa rýrnað um 1
síðustu tíu árum, sem s
peningur fyrir fólk sem
nema milli 70 og 80 þúsu
ur milli handanna á mán
gagnrýnir einnig að alltaf
að auka hlut sjúklinga
kostnaði, hver króna skip
máli fyrir skjólstæðinga
ins.
Aldrei hafa jafn ma
leitað eftir matarað
Í máli Vilborgar Odd
félagsfræðings hjá Hjál
kirkjunnar, kom fram að
ir eftir mataraðstoð séu m
það sem af er þessa starf
fyrra. Á tímabilinu 1. ok
1. apríl síðastliðinn báru
beiðnir um aðstoð en á sa
veturinn áður 12.030. Vilb
ir einnig að það sem af
ílmánaðar hafi borist yfir
sóknir sem sé meira en
tíma áður séu jóla- og pá
uðirnir undanskildir. Hú
að sú regla sé yfirleitt vi
hver geti fengið aðstoð
sinnum á ári auk aðstoða
in og að nú þegar séu
búnir að fullnýta þann kv
segir að á bak við eina
geti verið margir einstak
Vilborg segir að upphæ
til ráðstöfunar sé fyrir
landsaðstoð sé uppurin
starfsmenn hjálparstarfs
farnir að velta því fyrir
leita til sveitarfélaganna
stoð. Hjálparstarfið nýt
mildi fjölda fyrirtækja
Vilborg að alltaf sé þörf
lögum.
Málþing um fátækt í Hallgrímskirkju
Eymdin sárari en
áður og fer vaxand
Morgunblaðið/Jim
Sr. Bjarni Karlsson, sóknarprestur í Laugarneskirkju, og sr. Sigurður Pálsson, sóknarprestur í Hall
kirkju, tóku þátt í að skipuleggja málþingið ásamt Samtökum gegn fátækt. Um 50 manns sóttu málþ
SIGUR HEIMAVINNANDI
HÚSMÆÐRA
Hæstiréttur staðfesti fyrir helgiúrskurð Héraðsdóms Reykja-ness og dæmdi konu rétt til
hlutdeildar í lífeyrisréttindum fyrrver-
andi eiginmanns hennar.
Maðurinn og konan bjuggu saman í
átján ár, þar af fimmtán í hjúskap. Kon-
an sinnti heimilisstörfum og uppeldi
tveggja barna þeirra hjóna á meðan á
sambandi þeirra stóð, en maðurinn var
útivinnandi. Með þessu fyrirkomulagi,
sem hjónin voru sammála um að væri
fjölskyldunni fyrir bestu, gat eiginmað-
urinn sinnt starfi sínu óhindrað og kom-
ið sér vel fyrir á vinnumarkaði.
Þegar hjónin slitu samvistir kom í
ljós að staða þeirra og möguleikar til að
afla sér tekna til framfærslu voru mjög
ójafnir. Hann var í öruggu starfi, með
starfsreynslu, umtalsverð lífeyrisrétt-
indi og menntun sem hann hafði aflað á
sambúðartímanum. Hún hafði hins veg-
ar takmarkaða atvinnumöguleika vegna
aldurs, lítillar menntunar og skorts á
starfsreynslu. Að auki átti hún nánast
engin lífeyrisréttindi.
Staða þeirrar konu sem hér um ræðir
er dæmi um stöðu tugþúsunda kvenna
hérlendis sem helgað hafa líf sitt barna-
uppeldi og heimilisstörfum í gegnum
árin. Þau störf eru bæði göfug og nauð-
synleg, en hingað til hafa þau ekki verið
metin til verðleika í samfélagi okkar.
Hagrænt gildi þeirra hefur að minnsta
kosti ekki verið viðurkennt, þrátt fyrir
ítrekaðar tilraunir. Tilraun til að stíga
skref í þá átt gerði þingmaðurinn Guð-
mundur Hallvarðsson og fleiri, með því
að leggja fram frumvarp til laga um
breytingu á hjúskaparlögum, en frum-
varpið hefur hann lagt fram að minnsta
kosti átta sinnum á undanförnum árum.
Breytingartillaga Guðmundar miðaði
að því að lífeyrisréttindi hjóna sem
áunnin væru meðan á hjónabandi stæði,
skyldu ekki falla utan skipta við skiln-
að. Þrátt fyrir þessar ítrekuðu tilraunir
hefur frumvarpið ekki fengist sam-
þykkt á Alþingi.
Um þessi mál sköpuðust nokkrar um-
ræður árið 1997 og af því tilefni skrifaði
Svala Thorlacius hæstaréttarlögmaður
í Morgunblaðið: „…konur sem komnar
eru á miðjan aldur eiga oft í erfiðleikum
með að fá vinnu eða þá að fá betur laun-
aða vinnu en áður og eru af þeim sökum
í eins konar sjálfheldu með það að geta
skapað sér betri eftirlaun. [...] Vænt-
anlega munu fáir verða til að mótmæla
því að hér er um hróplegt ranglæti að
ræða þar sem sameiginlegt framlag
hjóna í ár og jafnvel áratugi kemur að-
eins öðru þeirra til góða.“
Með dómi Hæstaréttar hefur verið
stigið skref í átt til að eyða þessu órétt-
læti. Segja má að vinnuframlag heima-
vinnandi kvenna hafi í fyrsta sinn verið
viðurkennt og í raun, metið til fjár. Mið-
að við undangenginn Hæstaréttardóm
hefur verið stigið stórt skref í átt til
jafnréttis kynjanna á vinnumarkaði og
ber dómurinn vott um ný og löngu tíma-
bær viðhorf. Með honum hefur réttur
beggja kynja til að sinna heimilisstörf-
um og barnauppeldi verið viðurkennd-
ur, störf sem allir vita að eru grundvöll-
ur að farsælu og heilbrigðu samfélagi.
Til þessa hafa það nánast eingöngu ver-
ið konur, sem hafa helgað sig heimili og
börnum um lengri eða skemmri tíma, en
gera má ráð fyrir að í framtíðinni muni
það í vaxandi mæli eiga við um karla
einnig. Það er vonandi að réttur heima-
vinnandi verði ekki lengur fótum troð-
inn, en ennþá er hægt að gera mun bet-
ur í þeim efnum. Dómur Hæstaréttar
nú er áfangasigur fyrir heimavinnandi
húsmæður landsins á þeirri braut.
ARAFAT FÆR FERÐAFRELSI
Þótt enn sé ótryggt ástand fyrir botniMiðjarðarhafs hafa nú verið stigin
tvö skref í rétta átt. Tekist hefur sam-
komulag um að Yasser Arafat verði frjáls
ferða sinna eftir að hafa verið í herkví svo
mánuðum skiptir. Það hefur þurft að
beita Ísraela miklum þrýstingi til að fall-
ast á að binda enda á umsátrið um Arafat
í Ramallah, en af fréttum er ljóst að Ariel
Sharon, forsætisráðherra Ísraels, hafði
um tíma fullan hug á að hrekja Arafat í
útlegð.
Hitt skrefið er ekki síður mikilvægt.
Ákveðið hefur verið að alþjóðlegir eftir-
litsmenn eigi þátt í að gæta sex herskárra
Palestínumanna, sem eru eftirlýstir í Ísr-
ael fyrir að hafa myrt ferðamálaráðherra
landsins í fyrra. Samkvæmt samkomu-
laginu munu óbreyttir bandarískir borg-
arar og breskir varðmenn gæta þeirra og
verða þeir fyrstu alþjóðlegu eftirlits-
mennirnir til að verða sendir á vettvang
vegna deilunnar. Því hefur löngum verið
haldið fram að eigi að takast að knýja
fram vopnahlé milli Ísraela og Palestínu-
manna verði að senda alþjóðlegt lið frið-
argæslumanna. Samkomulagið um að
senda bandaríska og breska eftirlits-
menn til að gæta Palestínumannanna,
sem grunaðir eru um morðið á ráðherr-
anum, gæti orðið fyrsta skrefið í þá átt.
Það var orðið löngu tímabært að eitt-
hvað þokaðist í deilu Ísraela og Palest-
ínumanna. Þó ber að varast að gera of
mikið úr þessum áfanga. Deiluaðilar eru
ekki einu sinni sestir að samningaborð-
inu til að ræða vopnahlé, hvað þá að
bundinn hafi verið endi á blóðsúthelling-
arnar. Umsátrið um fæðingarkirkju
Krists í Betlehem stendur enn. Níu Pal-
estínumenn eru sagðir hafa fallið í að-
gerðum, sem Ísraelsher greip til í Hebr-
on í gær til að svara fyrir árás á
landnemabyggð Ísraela í Adora á laug-
ardag, þar sem fjórir Ísraelar féllu. Ariel
Sharon hefur enn ekki hleypt eftirlits-
mönnum frá Sameinuðu þjóðunum inn í
Jenín til að kanna hvort eitthvað sé hæft í
ásökunum um að Ísraelsher hafi framið
þar stríðsglæpi og hefur jafnvel verið
leitt að því getum að Ísraelsstjórn hygg-
ist nota samkomulagið um að veita Arafat
ferðafrelsi til að standa í vegi fyrir rann-
sókninni.
Bandaríkjastjórn hefur undanfarna
mánuði dregið taum Ísraela í deilunni við
Palestínumenn. Bush hefur horft í hina
áttina á meðan Ísraelsher hefur farið um
hernámssvæðin og skilið eftir sig sviðna
jörð. Í þeim borgum, sem herinn lagði
undir sig, hafa lögreglustöðvar og stjórn-
arskrifstofur heimastjórnarinnar verið
lagðar í rúst. Fréttir hafa borist af því að
hermenn hafi eyðilagt tæki á sjúkrahús-
um og í menntamálaráðuneytinu hafi ver-
ið eyðilagðar skrár yfir einkunnir, sem
náðu til 50 ára. Í arabaheiminum er litið
svo á sem þetta hafi gerst í skjóli Banda-
ríkjanna. Þegar Abdullah krónprins frá
Saudi-Arabíu ræddi við Bush í Banda-
ríkjunum um helgina sagði hann umbúða-
laust að „djúpur klofningur“ myndi
myndast milli Bandaríkjanna og músl-
íma- og arabaheimsins ef Bandaríkja-
menn gripu ekki til aðgerða. Samkomu-
lagið um að veita Arafat ferðafrelsi er
fyrsta skref Bush í þá átt að skapa sér
trúverðugleika fyrir botni Miðjarðar-
hafs. Fyrir höndum er mun erfiðara
verkefni, en það verður ekki umflúið.