Morgunblaðið - 30.04.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 ÞRIÐJUDAGUR 30. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
egja má að lýðræðis-
sinnar í Frakklandi og
annars staðar standi
frammi fyrir sam-
viskuspurningu eftir
fyrri umferð forsetakosninganna
þar í landi. Hvað skal gera (ef
nokkuð) þegar niðurstaða lýðræð-
islegra kosninga er jafnógeðfelld
og sú niðurstaða sem fékkst á
sunnudag fyrir viku? Ber að líta á
hana sem mistök sem leiðrétta
þurfi með öllum tiltækum ráðum,
þ.e. ýmsum þeim brögðum sem
deila má um að séu í anda lýðræð-
is?
Nú er óhætt að segja að við-
brögð við góðum árangri hægri-
öfgamannsins Jean-Marie Le Pen
– sem trygg-
ir honum
réttinn til að
etja kappi
við Jacques
Chirac um
forsetaemb-
ættið í seinni umferðinni – hafi
verið á einn veg. Allir helstu
stjórnmálamenn Evrópuríkjanna
hafa fordæmt skoðanir Le Pens
og helstu dagblöð álfunnar hafa í
leiðurum lýst áhyggjum sínum
vegna þeirrar ákvörðunar
franskra kjósenda, að veita Le
Pen brautargengi.
Og vissulega valda skoðanir Le
Pens því að menn fá óbragð í
munninn. Hann er talsmaður kyn-
þáttahaturs, fordóma og öfga og
hann hefur viðhaft ummæli um
gyðingaofsóknir nasista í síðari
heimsstyrjöld sem franskir dóm-
stólar töldu þess eðlis, að dæma
þyrfti hann í fésektir.
Eftir stendur hins vegar sú
staðreynd að 16,9% þeirra sem
greiddu atkvæði í fyrri umferð
frönsku forsetakosninganna
studdu Le Pen. Sökum þess
hversu atkvæði dreifðust á marga
frambjóðendur dugði það Le Pen
í annað sætið, og hann var reynd-
ar ekki langt frá því fyrsta – Chir-
ac fékk ekki nema 19,8%.
Mikið fylgi Le Pens er áhyggju-
efni og einhvern veginn líka svo
óskiljanlegt. Hneigist maður til að
álíta að fólk sjái einfaldlega ekki
hversu slæman málstað Le Pens
hefur. Vafamál er samt hvort slík-
ur einfeldningsháttur er nokkru
skárri en hinn möguleikinn; þ.e.
að menn hafi gefið Le Pen at-
kvæði sitt að vel ígrunduðu máli.
Það er jú jafnan sagt að hver þjóð
fái þá leiðtoga sem hún eigi skilið.
Kjarni málsins er þessi: hljóta
lýðræðissinnar ekki að verða að
sætta sig við niðurstöður kosn-
inga, sem sannanlega reyndust
frjálsar?
Nú hljóðar hið pólitískt rétta
svar lýðræðissinnans við þessari
spurningu eitthvað á þá leið að
jafnvel þó að hann sé ósammála
skoðunum Le Pens og fylgis-
manna hans, sé hann reiðubúinn
til að láta lífið til að verja rétt
þeirra til að hafa þær.
Góðar kenningar reynast hins
vegar stundum lítils virði þegar til
kastanna kemur. Allavega er ekki
að sjá af atburðum síðustu daga
að menn ætli að teygja sig mjög
langt til að verja skoðanafrelsi Le
Pens – þvert á móti. En ég ætla
svo sem ekki að fetta fingur út í
það – kannski af því að innst inni
finnst manni að sumar skoðanir
eigi tæplega rétt á sér. Vona ég í
öllu falli að menn hafi rétt fyrir
sér þegar þeir segja næstum úti-
lokað að Le Pen beri sigurorð af
Chirac í seinni umferð forseta-
kosninganna.
En ég ætla samt að leyfa mér
að lýsa efasemdum um þá ákvörð-
un Chiracs forseta, að neita að
mæta Le Pen í beinum sjónvarps-
viðræðum. Hvaða rétt hefur Chir-
ac til að virða þannig að vettugi þá
lýðræðislegu hefð, að fram fari
kappræður milli forsetaframbjóð-
endanna tveggja?
Við getum aukinheldur velt því
fyrir okkur hvort það sé endilega
rétta aðferðin til að koma í veg
fyrir að Le Pen nái markmiði
sínu. Kannski fær Le Pen á end-
anum samúðarfylgi vegna þess
andstreymis sem hann hvarvetna
mætir?
Skoðun mín er semsé sú að við
kringumstæður sem þessar verði
menn að hafa trú á lýðræðinu –
ekki snúa við því baki vegna þess
að þeir óttast að það sé jafnvel
enn gallaðra en þeir héldu.
Chirac hefur sagt að hann telji
framgang Le Pens hættulegan
fyrir Frakkland. Hann verður
hins vegar að hafa trú á sinni eigin
þjóð, treysta því að almenningur í
Frakklandi komist að sömu nið-
urstöðu og hann sjálfur. Chirac
verður að hlíta þeim leikreglum
lýðræðis sem Frakkar hafa mótað
fyrir sjálfa sig – ella er hann sjálf-
ur orðinn hættulegur lýðræðinu.
Auðvitað trúði því enginn að Le
Pen kæmist þetta langt. Kjós-
endur ætluðu, að mati færustu
fréttaskýrenda, fyrst og fremst að
veita hinu trénaða franska stjórn-
málakerfi, sem Chirac og sósíal-
istinn Lionel Jospin standa fyrir,
ofurlítinn löðrung. Enginn sá fyr-
ir að Le Pen kæmist upp fyrir
Jospin í fyrri umferð forsetakosn-
inganna. Afleiðingar óánægju
kjósenda voru því öllu róttækari
en þeir sennilega höfðu ætlað.
Lærdómurinn er sá að lýðræðið
veitir ekki aðeins réttindi heldur
færir það okkur jafnframt skyld-
ur á herðar. Lýðræðið getur e.t.v.
verið býsna gallað – en það er
samt besta fyrirkomulagið og við
þurfum að hafa trú á þær leik-
reglur sem við það eru kenndar.
Að sama skapi þurfum við að
hafa þroska til að þola það þegar
lýðræðið gefur niðurstöðu sem
fæstir kunna að meta. Við þurfum
að bíta á jaxlinn og treysta því að
lýðræðið – sem tryggði Le Pen
þennan árangur – muni sömuleið-
is koma í veg fyrir að hann nái
lengra. Þar með fengist enn stað-
festing yfirburða lýðræðisins sem
stjórnarfyrirkomulags.
Annað mál er að við þurfum
augsýnilega að bregðast við
breyttum tímum, gera fólki sem
farið er að taka lýðræðinu sem
gefnu – nennir t.d. ekki lengur að
mæta á kjörstað – auðveldara að
sinna sínum lýðræðislegu skyld-
um, neyta síns lýðræðislega rétt-
ar.
Stjórnmálamennirnir verða líka
að varast að verða viðskila við sitt
fólk, líkt og á greinilega við um
Jospin og Chirac í Frakklandi.
Leikreglur
lýðræðisins
Chirac hefur sagt að hann telji fram-
gang Le Pens hættulegan fyrir Frakk-
land. Hann verður hins vegar að hafa
trú á sinni eigin þjóð, treysta því að
almenningur í Frakklandi komist að
sömu niðurstöðu og hann sjálfur.
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
MEGINSTYRKUR
íslenska heilbrigðis-
kerfisins er vel mennt-
að og gott starfsfólk
sem er tilbúið að leggja
mikið á sig til að halda
uppi viðunandi þjón-
ustu. Meginveikleiki
kerfisins er fjármögn-
un þess og stjórnun.
Ríkisstjórnir undan-
farins áratugar hafa
komið fram mörgum
umbótum í efnahags-
legu tilliti og dregið úr
miðstýringu og opin-
berum rekstri. Það hef-
ur verið mjög í takt við
það sem er að gerast í
Evrópu.
Allt annað er uppi á teningnum
þegar kemur að heilbrigðiskerfinu.
Miðstýring hefur aukist verulega.
Réttur sjúklinga til þjónustu án
óeðlilegrar tafar hefur ekki verið
viðurkenndur. Markmiðið hefur ver-
ið að takmarka fjárveitingar til
reksturs heilbrigðisþjónustu með til-
liti til hagsmuna ríkissjóðs. Mark-
miðið hefur ekki verið að nýta fjár-
magnið þannig að sem flestir geti
notið þjónustunnar og að uppfylla
þarfir fólks. Fjármögnunarleiðir eru
úreltar og í sumum tilfellum beinlín-
is skaðlegar t.d. föst fjárlög.
Hvað er að gerast á Íslandi?
Bæði núverandi og fyrrverandi
heilbrigðisráðherrar og reyndar
margir fleiri stjórnmálamenn hafa
ekki skilið grundvallaratriði í rekstri
þjónustunnar. Þeir átta sig ekki á að
hún byggist á tveimur þáttum,
tryggingaþætti og rekstrarþætti.
Engum hér á landi hefur dottið í hug
annað en að ríkið annist trygginga-
þáttinn. Sá sem hefur peningana
getur tryggt hagsmuni
skjólstæðinga sinna í
samningum við þá sem
veita þjónustuna. Þeir
sem sjá um rekstur
geta þess vegna verið
fyrirtæki, einkaaðilar,
sveitarfélög eða sjálfs-
eignarstofnanir.
Furðuleg ummæli ráð-
herra á Alþingi um að
hann geti verið sáttur
við einkarekstur en sé
á móti einkavæðingu
eru óskiljanleg.
Sem dæmi um aukna
miðstýringu má nefna
sameiningu spítalanna
í eitt gríðarstórt bákn.
Aðferðin sem notuð var við fram-
kvæmdina á sér engan líka. Skoðun
á og undirbúningur framkvæmdar-
innar var nánast enginn. Ég efast
um að nokkurs staðar á byggðu bóli
hafi verið staðið þannig að samein-
ingu fyrirtækja. Sameiningin átti að
vera í þágu sparnaðar og hagræð-
ingar. Beinn kostnaður við kaup rík-
isins á eignarhlut Reykjavíkurborg-
ar í byggingum var um 1.700
milljónir króna og kostnaður við
breytingar er kominn hátt í milljarð.
Óbeinn kostnaður er einnig mjög
mikill þar sem gríðarlegur tími
starfsfólks hefur farið í þetta ferli.
Nokkur fagleg hagræðing hefur
náðst en í sumum tilfellum hefur
flutningur deilda skapað verri skil-
yrði. Samkvæmt reynslu erlendis frá
verður engin hagræðing í rekstri
þegar meginstarfsemin fer áfram
fram á tveimur stöðum. Fyrrverandi
heilbrigðisráðherra leggur til að
byggt verði fyrir 30–40 milljarða
króna til þess að koma starfseminni
á einn stað svo að einhver hagræðing
náist! Biðlistar hafa lengst. Sjúkling-
ar sem þurfa á gerviliðum að halda
þurfa að bíða á annað ár. Könnun á
heilsutengdum lífsgæðum hafa leitt í
ljós að þessi sjúklingahópur er mjög
illa settur. Árangur meðferðar þess-
ara sjúklinga m.t.t. lífsgæða er betri
en nokkurra annarra. Kostnaður við
að láta sjúklinginn bíða er verulegur.
Að sinna þessum sjúklingahópi ekki
fyrr er ekki aðeins óhagkvæmt frá
fjárhagslegu sjónarmiði heldur
hrein mannvonska.
Að verulegu leyti vegna rangs
fjármálakerfis hefur engin þróun
orðið á Landspítala varðandi ferli-
þjónustu. Sú þjónusta hefur öll flust
á stofur lækna úti í bæ og hafa þeir
staðið mjög myndarlega að því
verki. Gallinn er sá að Landspítali –
háskólasjúkrahús getur ekki annast
verklega kennslu aðstoðarlækna og
stúdenta í sífellt vaxandi hluta lækn-
isfræðinnar og það er reyndar
spurning hvort spítalinn er orðinn
óhæfur til að bera titilinn háskóla-
spítali.
Í ljósi veikrar stöðu heilsugæsl-
unnar í landinu er framkoma heil-
brigðisráðherra við heilsugæslu-
lækna hreint ótrúleg. Ákvörðun um
að fela kjaradómi að úrskurða um
kjör heilsugæslulækna var ótrúleg
skammsýni af hálfu ríkisins en þá
var afnuminn samningur sem hafði
mjög jákvæð áhrif á þjónustuna.
Augljóst er að eina leiðin er að semja
við heilsugæslulækna á sama hátt og
aðra sérfræðinga.
Það vantar 300–400 hjúkrunar-
pláss mjög fljótlega. Á bráðadeildum
Landspítala eru oftast tugir hjúkr-
unarsjúklinga. Kostnaður við hvern
þeirra er sennilega þrisvar til fjórum
sinnum meiri þar en á hjúkrunar-
heimili. Bráðadeild er einnig mjög
óheppilegt umhverfi fyrir sjúkling
sem þarfnast aðeins aðhlynningar.
Áætlaður kostnaður við að leysa
málið er 6–7 milljarðar króna.
Heilbrigðis-
kerfið
og ESB
Ólafur Örn
Arnarson
Heilbrigðismál
Aðferðin sem notuð var
við framkvæmdina, seg-
ir Ólafur Örn Arnarson,
á sér engan líka.
Höfundur er læknir.
STEFNUBREYTING og aftur-
hvarf til sértækra aðgerða. Um fátt
er meira rætt þessa dagana en frum-
varp ríkisstjórnarinnar
þess efnis að deCODE,
móðurfélagi Íslenskrar
erfðagreiningar, verði
veitt einföld ríkis-
ábyrgð að 20 milljörð-
um króna.
Óvænt
vinstribeygja?
Einn athyglisverð-
asti þáttur umræðunn-
ar lýtur án efa að þeirri
samlíkingu sem oftar
en ekki hefur verið
dregin á milli ríkis-
ábyrgðarinnar og
þeirrar stefnu vinstri-
stjórna, að veita fé og
ríkisábyrgðir í ómældu
magni. Hafa þeir sem gengið hafa
hvað lengst í gagnrýninni þóst sjá
þarna hugmyndafræðilega samsvör-
un og spyrja eðlilega í kjölfarið hvert
ríkisstjórn Davíðs Oddssonar stefni,
ef ekki þvert á fyrri yfirlýsingar um
að íslenskt efnahagslíf verði að
byggja á almennum en ekki sértæk-
um aðgerðum.
Alþjóðlega lyfjalottóið
Þessi umræða er athyglisverð fyr-
ir þá sök að menn gefa sér að um sér-
tæka aðgerð upp á gamla lagið sé að
ræða. Svo rammt hefur kveðið að
því, að ákvörðunin hefur m.a.s. verið
gagnrýnd, ekki fyrir ríkisábyrgðina,
heldur að fyrirtæki í Reykjavík skuli
verða hennar aðnjótandi. Nær væri
að varnarbarátta dreifbýlisins nyti
góðs af slíku afturhvarfi til fortíðar.
Þá hefur áhættan sem fylgir ríkis-
ábyrgðinni verið sögð óásættanlega
mikil fyrir hinn smá-
vaxna ríkissjóð lands-
ins, stjórnvöld verið
sökuð um glæfralega
aðild að alþjóðlegu
„lyfjalottói“ og síðast
en ekki síst lesa sumir
úr frumvarpinu sér-
stakan vinargreiða for-
sætisráðherra við Kára
Stefánsson.
Sama sagan
Þótt mörgum séu ef-
laust í fersku minni
þeir miklu flokka-
drættir sem stóðu um
Kára Stefánsson og Ís-
lenska erfðagreiningu
fyrir nokkrum misserum muna
kannski færri eftir því hversu gífur-
lega hart var tekist á um þá stefnu-
mörkun fyrstu ríkisstjórnar Davíðs
Oddssonar (1991–1995) að leggja af
hinar svonefndu sértæku aðgerðir í
efnahagsmálum. Umræðan magnað-
ist stig af stigi, uns hún snerist upp í
hneykslan og hávær viðvörunar-
hróp. Nú, rúmum áratug síðar, end-
urtekur sagan sig. Okkar litla þjóð-
félag virðist þannig úr garði gert að
það rúmar illa erfiðar en jafnframt
mikilvægar lykilákvarðanir. Póli-
tíska farsæld og hagsæld á stjórn-
arárum sínum getur Davíð Oddsson
rakið til þess að honum hefur lánast
að leiða ríkisstjórnir sem staðið hafa
af sér slíkan styr þegar á reynir.
Rökrétt og ígrunduð aðgerð
Ákvörðun ríkisstjórnarinnar um
ríkisábyrgð deCODE á ekkert skylt
við þá vonlausu varnarbaráttu sem
vinstristjórn Steingríms Her-
mannssonar háði á árunum 1988 til
1991. Hér er heldur ekki um eitt-
hvert lyfjalottó að ræða eða myrka
vinargreiða. Þvert á móti er um
vandlega ígrundaða aðgerð að ræða,
sem miðar að því að skapa sérhæfðu
rannsókna- og þróunarstarfi vaxtar-
skilyrði. Hér er því horft fram á við
en ekki um öxl. Öll skynsemisrök
mæla með því að markviss skref
verði tekin í þá átt að skapa slík skil-
yrði, og hefur ósjaldan verið bent á
nauðsyn þess í ræðu jafnt sem riti.
Það er einfaldlega óumdeilt að gera
verði þekkingariðnaði kleift að
skjóta hér lífvænlegum rótum. Um-
ræða og uppbyggileg gagnrýni er
einungis af hinu góða. Við megum
hins vegar ekki tala framtíðina frá
okkur, jafnvel þó að við séum smá og
innansveitarkróníkurnar harðar á
tíðum.
Innansveitarkróníka
Helga Guðrún
Jónasdóttir
Ríkisábyrgð
Gera verður þekking-
ariðnaði kleift, segir
Helga Guðrún Jónas-
dóttir, að skjóta hér
lífvænlegum rótum.
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjaneskjördæmi.