Morgunblaðið - 31.05.2002, Qupperneq 57

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 2002 57
LOKIÐ er í Reykja-
vík utanríkisráðherra-
fundi NATÓ. Íslenskir
ráðamenn hafa fengið
klapp á kollinn fyrir að
standa sig vel enda all-
ar fjárhirslur ríkisins
opnaðar og Reykvík-
ingar hafa fengið af-
hjúpað listaverk á flöt-
inni við Hagatorg til
dýrðar hernaðarbanda-
laginu. Listaverkið er
fallegt og við sem eig-
um erfitt með að tengja
NATÓ við fegurð
heimsins munum leita
eftir öðrum tengingum
í hugum okkar þegar við virðum
verkið fyrir okkur um ókomna fram-
tíð.
Undanfarin ár hafa verið mikið
breytingaskeið. Fyrir hálfum öðrum
áratug stóðu hernaðarblokkirnar
gráar fyrir járnum hvor gegn ann-
arri. Áhangendur þeirra réttlættu
tilveru þeirra með skírskotun til
þeirrar hættu sem stafaði af hinni.
Friðarsinnar bentu hins vegar á að
hernaðarbandalögin ættu það sam-
eiginlegt að þjóna fyrst og fremst
hagsmunum stærstu herveldanna,
Sovétríkjanna annars vegar og
Bandaríkjanna hins vegar. Nú er
Varsjárbandalagið ekki lengur til og
Sovétríkin horfin. NATÓ er aftur á
móti enn við lýði og meira að segja er
talað um nauðsyn þess að stórefla
það.
Í því sambandi er
vert að staldra við
tvennt: Áhrif Banda-
ríkjanna á veraldarvísu
í breyttri heimsmynd
og hins vegar stækkun
NATÓ.
Hernaður og
hagsmunir
Því er mjög haldið að
okkur að slík ógn stafi
nú af hryðjuverkum að
nauðsynlegt sé að efla
NATÓ. Í þessu ljósi
réttlæta Bandaríkja-
menn nú stóraukin út-
gjöld til vígbúnaðar eða
20% raunaukningu frá árinu 2000.
Útgjöld til hermála hafa ekki verið
aukin í eins stóru stökki í Bandaríkj-
unum síðan í Víetnamstríðinu. Jafn-
vel uppsögn Bandaríkjastjórnar á
ABM-samningnum um bann við
kjarnorkuvæddum gagneldflaugum
og áform þeirra um að hrinda svo-
kölluðum stjörnustríðsáætlunum í
framkvæmd eru réttlætt með hlið-
sjón af meintri hættu á hryðjuverk-
um. Í Kína eru þessi áform litin öðr-
um augum eða sem pólitísk
þvingunaraðgerð. Kínverjar hafa
komið sér upp á þriðja tug lang-
drægra kjarnorkuflauga. Með því að
beina flaugum sínum að Kína og hóta
í ofanálag að koma upp kerfi sem réði
við allar hugsanlegar árásir Kínverja
yrðu Bandaríkjamenn búnir að stilla
þeim upp við vegg. Þarna yrði ekki
um að ræða gagnkvæman fælingar-
mátt vopnanna. Bandaríkjamenn
hefðu með þessu móti tekið frum-
kvæðið í nýju vígbúnaðarkapphlaupi.
Fráleitt er að ætla að baráttan
gegn hryðjuverkum verði til lykta
leidd með stórauknum vígbúnaði.
Þvert á móti mun vígbúnaðarkapp-
hlaupið soga til sín fjármagn sem ella
færi til að draga úr fátækt og rang-
læti í heiminum en félagslegt rang-
læti er einmitt sá jarðvegur sem ýtir
undir hryðjuverk. Bandaríkjamönn-
um virðist hins vegar vera að takast
að tryggja sér áframhaldandi for-
ræði við gerbreyttar aðstæður í
heiminum. Þeir hafa skilgreint nýja
ógn og með hliðsjón af henni hafa
þeir þjappað NATÓ-ríkjunum að
baki heimsvaldastefnu sinni. Með
ólíkindum er sú fylgispekt sem
bandalagsríki þeirra sýna en að sjálf-
sögðu ber þar að hafa í huga að hags-
munir heimskapítalsins eru mörgum
þessum ríkjum sameiginlegir. Ljóst
er að Bandaríkjamenn og fylgifiskar
þeirra horfa nú mjög til olíuhags-
muna, annars vegar við Kaspíahafið
og þurfa þess vegna að tryggja sig
austur á bóginn yfir Balkanskagann,
til Rúmeníu og síðan í gömlu Sov-
étlýðveldunum og hins vegar við
Persaflóann. Engin tilviljun er að
morguninn eftir NATÓ-fundinn
vaknaði heimsbyggðin upp við nýjar
fréttir af hættunni sem stafaði af
Írak.
Á NATÓ að breyta
um nafn og hlutverk?
Þessu nátengd er hugmyndin um
stækkun NATÓ sem eins og að fram-
an er rakið þjónar vel hagsmunum
Bandaríkjanna. En spyrjum í fullri
alvöru hvort það væri ef til vill ráð að
stækka NATÓ austur á bóginn og
jafnvel láta ekki staðar numið í Evr-
ópu. Spyrja mætti hvort friðurinn
væri ekki þá fyrst tryggður ef öll ríki
heims ættu aðild að bandalaginu-
.Vissulega þyrfti að breyta nafngift-
inni því NATÓ vísar til Atlantshafs-
ins. Þá koma Sameinuðu þjóðirnar
fyrst upp í hugann. Sá hængur er
hins vegar á að það heiti er þegar í
notkun. Við höfum hinar Sameinuðu
þjóðir sem eiga einmitt að vera sam-
starfsvettvangur allra þjóða heims til
að stuðla að uppbyggingu, framför-
um og friði. Og fyrst allar þjóðir
heims eru þar innanborðs er rétt að
spyrja hvort ekki sé rökrétt að
styrkja þann vettvang eða hvað
skyldi standa í vegi fyrir því? Það
skyldu þó aldrei vera samtvinnaðir
pólitískir og hernaðarlegir hagsmun-
ir stórvelda á borð við Bandaríkin
sem standa þar í vegi; að þau vilji
hafa fyrirkomulag sem tryggir þeim
yfirráð í heiminum?
Nú er á það að líta að hernaðar-
stórveldin, í seinni tíð fyrst og fremst
Bandaríkin, hafa haldið þannig á
málum gagnvart Sameinuðu þjóðun-
um, þ.m.t. Öryggisráðinu, að þau
tefla aldrei í tvísýnu möguleikum sín-
um til að taka frumkvæði. Þetta hef-
ur þeim tekist bærilega en hins vegar
er von til þess að á þessum vettvangi
verði þeim smám saman gert að hlíta
lýðræðislegum vinnureglum. Völd
þeirra innan NATÓ hvíla hins vegar
á traustari grunni enda er NATÓ
fyrst og fremst hernaðarbandalag og
sá sem hefur þar mesta burði hefur
mest áhrif. Forræði Bandaríkjanna
innan NATÓ hefur ekki verið alvar-
lega véfengt og nú virðast þær evr-
ópsku óánægjuraddir sem heyrðust
eftir árásirnar á Afganistan vera
þagnaðar.
Það er mikilvægt að gera sér grein
fyrir því hvers vegna svo mikið kapp
er lagt á að viðhalda hernaðarbanda-
lögum. Það er fyrst og síðast til að
tryggja hagsmuni hernaðarstórvelda
sem hafa læst auðvaldsklóm sínum
um alla heimsbyggðina. Og íslensk
stjórnvöld taka þátt í þessu algerlega
gagnrýnislaust. Það væri óskandi að
ríkisstjórn Íslands hefði meiri metn-
að.
NATÓ í nýrri heimsmynd
Ögmundur Jónasson
Utanríkismál
Og fyrst allar þjóðir
heims eru í Sameinuðu
þjóðunum er rétt að
spyrja, segir Ögmundur
Jónasson, hvort ekki sé
rökrétt að styrkja þann
vettvang eða hvað skyldi
standa í vegi fyrir því?
Höfundur er alþingismaður.
ÞAÐ er erfitt að
þræta fyrir það að
Reykjavík hefur þróast
mjög skemmtilega á
undanförnum árum.
Hún stendur betur
undir því en nokkru
sinni að kallast menn-
ingarborg og uppbygg-
ingin á því sviði hefur
verið markviss og
metnaðarfull. Eru
Borgarbókasafnið og
önnur söfn í Grófarhús-
inu og Listasafn
Reykjavíkur bara eitt
af ótal dæmum sem
bera því fagurlega vitni.
Grettistaki hefur verið
lyft í að hreinsa strandlengjuna miklu
sem við erum svo lánsöm að eiga sem
ramma um okkar fallegu borg. Það er
raunar óhugnanlegt til þess að hugsa
hvernig hún væri ef ekki hefði verið
ráðist í þessar aðgerðir miðað við þá
fólksfjölgun sem hefur átt sér stað á
síðasta áratug á höfuðborgarsvæð-
inu.
Að tala um skuldasöfnun getur nú
aðeins höfðað til þeirra sem hafa ekk-
ert pólitískt minni, en þeir eru víst
margir.
Pólitíkin er skrýtin tík og það hlýt-
ur að vera ömurlegt að bindast henni
og þurfa að styðja mál sem maður
hlýtur að vera ósammála í hjarta sér.
Það er næsta fáheyrt að stjórnmála-
maður hafi dregið í land með eitt-
hvert kosningamál og sagt sem svo:
„Þið hafið á réttu að
standa, okkur skjátl-
ast.“ Samt metum við
mikils þá sem það
kunna að gera og telj-
um þá menn að meiri
fyrir bragðið. Ef minni
mitt er ekki að bregðast
mér gerði þó Geir Hall-
grímsson það, þegar
hann ákvað að ekki
skyldi reisa iðnaðar-
hverfi á „Geirsnefinu“
sem hann hafði látið
fylla upp í Elliðavogi,
þegar sterk viðbrögð
náttúru- og fuglavernd-
armanna komu fram.
Það var honum síst til
minnkunnar, miklu fremur telst það
til afreka hans og féll óvænt að
„grænu byltingunni“ sem hann hafði
gert að kosningaslagorði. Ef menn
eru ekki vissir um að hafnar- og iðn-
aðarhverfi á Geldinganesi yrði um-
hverfisslys er hollt að fara út í Viðey
og skoða hve hörmulega ljót Sunda-
höfnin er séð utan frá. Nú verður
ekki hið sama sagt um Reykjavíkur-
höfn, bæði höfnin og byggingarnar
umhverfis eru glæsilegar, margar
hverjar, svo að einhverju leyti er
spurningin kannski líka um hvernig
höfn þetta yrði, en ég er smeyk, mjög
smeyk.
Önnur lumma sem er orðin þreytt
og skorpin er þetta eilífa kosningar-
tal um dagvistun, nú á hún að bjóðast
fyrir eins árs börn og þaðan af eldri.
Sú framboðsræða heyrist varla að
ekki séu veitt fögur fyrirheit um dag-
vistun. Frambjóðendur minna á Cato
gamla í Róm á 3. öld, sem endaði
hverja ræðu með þessum orðum:
„Auk þess legg ég til að Karþagó veri
lögð í eyði.“ Mig langar að spyrja
stjórnmálamennina í öllum flokkum.
Áttuð þið ekki mömmu eins og ég og
mínir vinir, sem var okkar einka sál-
fræðingur, læknir, hjúkrunnarkona,
kennari, innanhúsarkitekt, fatahönn-
uður, sagnabrunnur – sérstaklega
um sögur fjölskyldunnar, stuðnings-
kennari þegar á þurfti að halda,
kokkur, bakari, veislustjóri, fjár-
málastjóri, sérfræðingur um blóm og
fugla og umfram allt eins og einka-
ráðgjafi bankanna „alltaf hægt að ná í
hana.“ Að hve miklu leyti eruð þið
það sem þið eruð vegna þessarar
konu sem við köllum mömmu og svo
líka hinni sem við köllum ömmu? Er
það út af fínu skólunum sem þið
genguð í? Er það út af fínu klúbb-
unum sem þið eruð í? Er það út af því
að þið veðjuðuð á réttan hest í stjórn-
málum? Ég efa það. Það er miklu lík-
legra að heimili ykkar hafi mótað
ykkur og undirbúið svo undir lífið að
þið áttuð aðgang að skólunum og öllu
hinu sem hugurinn stóð til.
Væri nú ekki hressandi ef stjórn-
málamaður hætti að „kitla eyru
áheyrandanna“ með því að segja það
sem hann heldur að þeir vilji heyra,
en þyrði að benda á nauðsyn þess að
hlúa í raun að mikilvægustu stofnun
þjóðfélagsins. Hornsteinar þjóðar-
byggingarinnar heita fjölskyldur.
Hvað verður um byggingu þar sem
einn steinninn af öðrum molnar eða
springur? Og hvað verður um þá sem
fara illa út úr slíkum harmleik? Þeir
lenda oft inn á öðrum stofnunum –
opinberum – sem geta aldrei orðið
eins og alvöru heimili og góð fjöl-
skylda; hversu góðar og heimilislegar
sem þær eru. Sannleikurinn er sá að
við þurfum öll á „stofnun“ að halda til
að sjá fyrir líkamlegum, andlegum og
tilfinningalegum þörfum okkar og
besta „stofnunin“ er fjölskylda. En
hvað er að verða um þær? Þessar
„stofnanir“ eru lokaðar mest allan
daginn og þegar þær opna um kvöld-
mat er næsta lítill tími eða kraftar til
að sinna nema brýnustu verkefnum
augnabliksins. Á „skrifstofutíma „eru
þær ýmist lokaðar eða óstarfhæfar
vegna skorts á hæfu starfsfólki. Ég
veit að þetta stofnanatal er hundleið-
inlegt, en í félagsfræðilegum skiln-
ingi er fjölskyldan skilgreind sem
grunnstofnun þjóðfélagsins.
Hversu margar konur skyldu ekki
einmitt þrá þetta, að vera með börn-
unum sínum, vera mömmur og flottar
kjarnorkukonur eins og formæður
okkar margar voru. En þjóðfélagið
segir það vera ófínt, aumingjaskap og
leti. Þjóðhagslega er það líka hag-
kvæmt að sem flestar konur séu úti á
atvinnumarkaðinum. En bara í bili.
Þarna komum við að helsta vanda
stjórnmálamanna, þeim veitist ekki
auðvelt að hugsa ýkja langt fram í
tímann, því þeir þurfa að sanna sig á
fjórum árum til að ná endurkjöri og
svo koll af kolli. Að ala upp barn er 20
ára prógram. Hvaða stjórnmálamað-
ur hugsar svo langt fram í tímann?
En hvað ætli það kosti þjóðfélagið að
reka öll meðferðarheimilin fyrir börn
og unglinga? Hvað ætli afbrot og
fíkniefni kosti þjóðfélagið, hvað ætli
þunglyndi, síþreyta (kvenna sem eru
að reyna að standa sig vel á tveimur
krefjandi vettvöngum), offita barna á
sjoppufæði? Og hvað um það sem
ekki er hægt að reikna í krónum, eins
og sorg, einmanaleika og ýmsar sál-
arflækjur sem mömmur leysa áður
en þær verða að óleysanlegum hnúti?
Já, það er enginn maður að minni
að breyta um áherslur og jafnvel við-
urkenna að hér hafi menn gengið of
langt, að framför sé orðin afturför.
En skyldi maður nokkurn tímann
eiga eftir að heyra dæmi um slíkt?
Gamlar lummur og Karþagó
Ástríður E.
Guðmundsdóttir
Höfundur er leiðsögumaður.
Fjölskyldan
Þessar „stofnanir“ eru
lokaðar mestallan dag-
inn, segir Ástríður E.
Guðmundsdóttir, og
þegar þær eru opnaðar
um kvöldmat er næsta
lítill tími eða kraftar til
að sinna nema brýnustu
verkefnum.
TIL SÖLUÝMISLEGT
Raddprófun
Söngsveit Hafnarfjarðar bætir við sig söngfólki.
Raddprófað verður í safnaðarheimili Þjóðkirkj-
unnar Hásölum í Hafnarfirði mánudagskvöldið
3. júní næstkomandi milli kl. 20 og 22.
Sérstök vöntun er á karlaröddum.
Söngsveit Hafnarfjarðar hefur starfað í tvo vetur undir stjórn Elínar
Óskar Óskarsdóttur og eru spennandi verkefni framundan á þeim
sömu nótum og verið hefur undanfarið, en Söngsveit Hafnarfjarðar
flytur eingöngu óperu- og Vínartónlist
Skartgripa-
og úraverslun
til sölu í Mosfellsbæ. Vaxandi velta.
Fyrirspurnir sendist í fax 552 7594, Fannar.
SMÁAUGLÝSINGAR
FÉLAGSLÍF
Sunnud. 2. júní: Tvær ferðir
með Ferðafélagi Íslands:
A) Ekið upp að Þverárkoti á Kjal-
arnesi og gengið að Vindáshlíð.
Um 3—4 klst. ganga. Fararstjóri
Leifur Þorsteinsson.
B) Ekið að Fossá í Hvalfirði og
gengið að Vindáshlíð. Um 2 klst.
ganga. Fararstjóri Vigfús Páls-
son. Brottför í báðar ferðir frá
BSÍ kl 10.30 með viðkomu í
Mörkinni 6. Báðir hópar þiggja
kaffiveitingar (innifalið) hjá
Hlíðarmeyjum í Vindáshlíð í
göngulok. Verð 2.200/2.500.
Nokkur sæti laus í sumarleyfis-
ferð til Grænlands 10. ágúst
og í ferð um Hornstrandir 20.
júlí.
www.fi.is, textavarp RUV bls. 619.
R A Ð A U G L Ý S I N G A R