Morgunblaðið - 04.07.2002, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 FIMMTUDAGUR 4. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR EES-samningurinn var
gerður voru þrjú svið sem einkum
varða landsbyggðina skilin eftir.
Eitt þeirra, fiskveiðar, hefur verið
mikið í umræðunni þegar aðild Ís-
land að ESB ber á góma. Hin tvö,
landbúnaður og byggðamál, miklu
síður.
Það er þó full ástæða til að gaum-
gæfa þau frekar, hvort sem um
væri að ræða undirbúning aðildar-
viðræðna eða vegna þeirra áhrifa
sem EES-samningurinn hefur haft
á þessum sviðum þó um þau hafi
ekki verið samið beint. Ég mun í
þessari grein fjalla sérstaklega um
byggðamálin og sveitarstjórnarmál-
in og áhrif EES-samningsins á þau
svið.
Réttarbætur og tækifæri
fyrir fólk og fyrirtæki
Þegar EES-samningurinn var í
undirbúningi og pólitískri umfjöllun
voru það aðallega ákvæðin um frjáls
vöru- og þjónustuviðskipti, frjálsa
fjármagnsflutninga og sameiginleg-
an vinnumarkað sem rædd voru.
Flestum eru í fersku minni þær
hryllingsmyndir sem dregnar voru
upp af andstæðingum samningsins
af því hvernig erlendir auðkýfingar
mundu kaupa upp öll helgustu vé
okkar Íslendinga og hvernig vinnu-
afl frá Evrópu mundi flæða hér yfir
allt og eyðileggja íslenskan vinnu-
markað. Hvorugt hefur gengið eftir.
Hitt var minna rætt að samning-
urinn kveður líka á um samvinnu
EES-ríkjanna á sviði félagsmála,
jafnréttismála, neytendamála, um-
hverfismála og mennta-, vísinda- og
tæknimála. Þessi samvinna hefur
verið að færa okkur margvíslegar
réttarbætur og tækifæri. Það hefur
verið haft á orði að EES-samning-
urinn sé einhver stærsti samningur
sem við höfum gert á sviði félags-
mála og umhverfismála. Flestir eru
nú sammála um að EES-samning-
urinn sé afar mikilvægur og ákvæði
hans hafi haft mikil
áhrif á hagvöxt og
velsæld síðustu ára.
Mikil áhrif
á sveitarfélögin
EES-samningur-
inn hefur haft mikil
áhrif á sveitarfélögin
í landinu. Þau hafa
notið hans með ýms-
um hætti en einnig
tekið við mörgum
íþyngjandi verkefn-
um. Lög um um-
hverfisáhrif hafa haft
áhrif sem og tilskip-
anir um heilbrigðis-
eftirlit, mengunar-
mál o.fl. Holræsatilskipunin hefur
reynst sveitarfélögunum kostnaðar-
söm og erfið í framkvæmd. Þá hafa
sveitarfélögin tekist á við tilskipun
um minnkun á lífrænu sorpi, reglur
um opinber útboð, um opinn vinnu-
markað o.fl. Þó EES-samningurinn
hafi þannig töluverð áhrif á sveit-
arfélögin er vandi þeirra sá sami og
ríkisvaldsins; þau eru viðtakendur
ákvarðana annarra en eiga þess
takmarkaðan kost að koma sínum
sjónarmiðum á framfæri eða hafa
áhrif á ákvarðanatöku.
Með Maastricht-samningnum
varð til svokölluð landsvæðanefnd
innan ESB. Þar sitja 222 fulltrúar
frá svæðum og sveitarfélögum sam-
bandsins. Þessi nefnd veitir umsögn
um allar tillögur að löggjöf er varða
sveitarfélögin. Helstu verksvið
hennar hafa verið atvinnumál,
fræðslumál og umhverfismál. Í
fyrstu sátu í nefndinni bæði kjörnir
fulltrúar og embættismenn sveitar-
stjórnanna. Vegna umræðu um lýð-
ræðishalla hefur hinsvegar verið
ákveðið að þar sitji eftirleiðis ein-
ungis kjörnir fulltrúar. Þarna er
mikilvægur vettvangur til að koma
nýjum sjónarmiðum sveitarfélaga á
dagskrá ESB og til að skiptast á
skoðunum og reynslu í
málaflokknum.
Byggðakort
og -styrkir
Vegna EES-samn-
ingsins þurfa sveitar-
félögin líka að lúta
reglum um byggðastyrki
og á síðasta vetri sam-
þykkti ESA byggðakort
fyrir Ísland sem skil-
greinir á hvaða svæðum
má styrkja verkefni inn-
an sveitarfélaga sem
þurfa að takast á við bú-
setu- eða atvinnuhátta-
breytingar, með sam-
bærilegum hætti og gert
er í ESB. Við njótum hinsvegar
ekki uppbyggingarstyrkja ESB þar
sem við erum ekki fullir aðilar að
sambandinu. Norðmenn hafa tekið
upp reglur sambærilegar þeim sem
ESB notar og sameinað kraftana í
einum sjóði til að geta betur tekist á
við byggða- eða atvinnuvanda hjá
sér og staðið sig í samkeppninni um
fólk og fyrirtæki. Þarna sitja ís-
lensku sveitarfélögin eftir, hafa
hvorki skýrar reglur né öflugan
sjóð. Ef Ísland gerðist aðili að ESB
nytu þau hinsvegar uppbyggingar-
sjóða sambandsins og ríkissjóður
yrði að koma með a.m.k. jafnhátt
mótframlag. Þannig má ætla að
fjármagn til byggðaþróunarverk-
efna, sem væru vel skilgreind og
markviss, ykist til mikilla muna.
Það ásamt því að eiga þess kost að
hafa áhrif innan landsvæðanefnd-
arinnar og geta deilt reynslu með
öðrum sem eru að fást við sambæri-
leg verkefni freistar líka margra
þeirra sem vinna að málefnum
sveitarfélaganna. Það skilja flestir
þeir sem þekkja til atvinnu- og
byggðavanda í landinu.
Sveitarfélögin og
EES-samningurinn
Svanfríður
Jónasdóttir
Byggðamál
Sveitarfélögin hafa
notið EES-samningsins
með ýmsum hætti,
segir Svanfríður
Jónasdóttir, en
einnig tekið við
mörgum íþyngjandi
verkefnum.
Höfundur er þingmaður Samfylk-
ingar.
Alltaf á þriðjudögum