Morgunblaðið - 07.07.2002, Blaðsíða 26

Teddi sýnir í Perlunni
Morgunblaðið/Sverrir
Teddi við eitt verka sinna í Perlunni.
MYNDHÖGGVARINN Magnús Th.
Magnússon, Teddi, opnar sýningu í
Perlunni í dag, sunnudag, kl. 17 og
er sýningin sú fimmta í Perlunni, en
alls hefur hann haldið fimmtán
einkasýningar, hér heima og er-
lendis, auk þess að taka þátt í sam-
sýningum. Í Perlunni gefur að líta
standmyndir og veggmyndir. Efni-
viðurinn er sem fyrr af ýmsum toga
og af ólíkum uppruna: m.a. úr ösp,
lerki úr Hallormsstaðaskógi, hlyn,
reyni og sítrusviði auk annarra við-
artegunda.
Sýningin stendur til 8. ágúst og
er opin alla daga frá kl. 12-23.
LISTIR
26 SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
DANSKA dúóið DuoDenum lagði í
fyrri viku land undir fót í spilför um
Færeyjar, Ísland og Grænland og
kom fram í Norræna húsinu á sunnu-
dag. Dúóið skipa Jeanette Balland,
sem leikur á helztu fjóra meðlimi
saxofónfjölskyldunnar, og Christian
Utke, páku- og slagverksleikari Út-
varpssinfóníuhljómsveitarinnar í
Kaupmannahöfn og m.a. virkur í
klezmersveitinni Shlechte Kapelle.
Um 20 áheyrendur komu á tón-
leikana.
Á dagskrá voru þrjú dönsk, tvö
færeysk og eitt íslenzkt verk, flest
samin á þessu ári og öll fyrir Duo-
Denum. Dönsku verkin voru fyrir hlé
og var ýtt úr vör með tónsmíð fyrir
marimbu og altsax eftir aldursfor-
seta höfunda, Axel Borup Jørgensen
(f. 1924), Autumn Leaves (þess var
reyndar getið að tónskáldið hefði
ekki vitað af tilvist djasstandarðsins
samnefnda). Af munnlegri kynningu
Utkes kom fram að höfundur hefði í
stað hefðbundinna slegla fyrirskrifað
að marimban yrði slegin fingurgóm-
um – dúðuðum vel slitnum vinnuvett-
lingum úr eigu tónskáldsins sem vel
að merkja höfðu einkum verið not-
aðir við garðvinnu. Auk þessa hug-
læga „konsepts“ var tilgangurinn þó
einnig að kalla fram óvenjulegan
hljómblæ úr suðurameríska tré-
spilinu. Enda var ekki laust við að
hanzkatremóló Utkes minntu á þyt
þann sem garðeigendur kannast við
þegar vindurinn stokkar fölnað lauf
og gefur á sinugult spilborðið í síð-
ustu rúbertu haustsins. Á meðan lék
altsaxinn angurhægar strófur inn á
milli tónlausra lofthviða.
Kaldranalegur konstrúktívisminn
birtist í öllu sínu veldi í næsta verki
eftir Karsten Fundal (f. 1966), Moeb-
ius#2 fyrir víbrafón og sópransaxo-
fón. Það kvað byggt á samhverfum
tónamynztrum er líkt og svokallað
möbíusarband eiga sér hvorki upp-
haf né endi. Mun stykkið úr röð
verka sem öll eiga að kanna form-
ræna möguleika þess arna. Það
skásta við verkið var hugmyndin að
baki, sem eins og álíkri tónsmíða-
nálgun er títt gaf hlutfallslega minna
af sér í hljómandi mynd.
Svo einkennilega vildi til, að tvö
verk – þriðjungur dagskrár – sóttu
innblástur til grænlenzkra ínúíta,
hvort sínum megin við tónleikahlé.
Piseq – Ritus III nefndist ópus fyrir
altsax og slagverk eftir Niels Rosing-
Schow (f. 1954). 13 mín. langt verkið
bar með sér andblæ af ískruðningum
og frostþoku, ekki sízt fyrir ískur,
urr og tvíhljómatækni saxofónsins,
en tók á sig óvæntan keim af fram-
úrstefnudjassi í síðasta hluta. Glacier
eftir Áskel Másson fyrst eftir hlé var
af svipaðri lengd og notaði m.a. seið-
andi tvísöngstækni grænlenzkra
kvenna er syngjast á hvor í munn
annarrar, hér að vísu aðeins með
taktföstum stunum spilaranna úr sið-
samri fjarlægð. Miðað við flest annað
á dagskrá var verk Áskels allfjöl-
breytt og gefandi, og brá á tveim
stöðum snöggvast fyrir skugga af
þjóðlaginu eldforna Ár var alda.
Præludium og fuga eftir Benja-
míninn í tónskáldahópnum, hinn fær-
eyska Trónd Bogason (f. 1976), var
samið fyrir marimbu og altsaxofón
og sagt vera í þrem köflum. Ekki
varð maður var við neina fúgu í hefð-
bundnum skilningi, en öllu verra var
þó hvað hjakkandi mínímalískur rit-
háttur var gegnumgangandi. Frómt
frá sagt ætlaði blýfast framvindu-
leysið mann lifandi að drepa úr leið-
indum (enda þótt hefði stappað nærri
því nokkrum sinnum fyrr á dagskrá),
þrátt fyrir afburðagóða spila-
mennsku dúósins. Því miður kvað téð
naumhyggja ekki ríða við einteyming
í tónlist síðari ára fyrir slagverk, og
telja það sumir tengjast ákveðinni
hugleiðslufíkn er nú kvað hæstmóð-
ins í bæði framsæknu poppi og fag-
urtónlist.
Eftir nýdubbaðan Norðurlanda-
ráðstónlistarverðlaunaþega, Sunleif
Rasmussen, og landa Tróndar, var
að lokum flutt Pictures from the
Sea’s Garden, samið 1998 fyrir slag-
verk, alt- og tenórsaxofón. Þetta var
lengsta verk tónleikanna, um 16
mín., en þrátt fyrir það entist stykkið
hlustendum furðuvel. Trúlega var
því m.a. litríkri fjölbreytni í rithætti
að þakka og góðri nýtingu á hljóð-
heimi slagverks, þ.á m. tilkomumikl-
um glissandóum á páku. Innblástur
hafði Sunleif að sögn fundið heima í
fjöru, þar sem uppskolað þangið
leiddi hug hans í búð með humrum,
eins og glöggt mátti heyra af þara-
blaktandi neðansjávarómi þessa ým-
ist sveimkyrra eða grængolandi út-
hafstónverki. Undir lokin brast á
virtúósísk tokkata fyrir tónstilltu
ásláttarhljóðfærin sem Christian
Utke snaraði fram af mikilli fimi í
sveigjanlegum samróðri við Jeanette
Balland.
Í heild var flutningur dúósins af
fyrstu gráðu og hefði túlkun þeirra
félaga vissulega verðskuldað hlust-
vænni tónverk en fram kom af slak-
ari atriðum dagsins.
Vinnuvettlingatök
TÓNLIST
Norræna húsið
Verk eftir Borup-Jørgensen, Fundal, Ros-
ing-Schow, Áskel Másson, Trónd Boga-
son og Sunleif Rasmussen. DuoDenum
(Jeanette Balland, saxofónar; Christian
Utke, slagverk). Sunnudaginn 30. júní kl.
17.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
SÓKN í vörn heitir nýtt
útvarpsleikrit eftir Háv-
ar Sigurjónsson, unnið
fyrir Útvarpsleikhús
Ríkisútvarpsins. Leik-
ritinu verður útvarpað á
rás eitt að loknum há-
degisfréttum alla virka
daga frá og með mánu-
degi og endurtekið strax
að loknum kvöldfrétt-
um, eða um klukkan hálf
sjö á báðum rásum.
Hávar Sigurjónsson
lýsir verkinu sem
spennuleikriti með gam-
ansömum tón. Leikritið er sjálfstætt
framhald af tveimur leikritum sem
Hávar samdi fyrir Útvarpsleikhúsið,
Opnum augum sem flutt var 1998 og
Valdemar frá 1995, en aðalpersónur
verkanna eru þær sömu.
„Þetta eru Kjartan Ólafsson blaða-
maður og fréttastjórinn hans. Kjart-
an vinnur á Síðdegisblaðinu. Það sem
gerist í þessu verki er það að það
finnst fingur í kirkjuorgeli í kirkju í
Reykjavík. Það er upphaf þess að far-
ið er að leita að eiganda fingursins og
við það kemur ýmislegt í ljós, meðal
annars það að presturinn, organistinn
og kórstjórinn í kirkjunni eiga þarna
hlut að máli. Blaðamaðurinn Kjartan
er ekkert mikill leynilögreglumaður
en rambar einhvern veginn á lausnir
af og til en lendir í talsverðum vand-
ræðum sem hann er stöðugt að reyna
að koma sér útúr. Svo er hann stöðugt
með fréttastjórann á hælunum, en
hann er að reyna að kreista einhverj-
ar fréttir út úr Kjartani. Kærasta
Kjartans úr fyrri seríu er nú orðin
konan hans, og hún tekur þátt í þessu
öllu saman.“
Hávar er höfundur Englabarna,
dramatísks leikrits sem var á leiksviði
síðasta vetur. Það kann
að virðast langur vegur
milli þess og leyni-
lögguskopsins í þessu
verki. „Ég hafði mjög
gaman af því að skrifa
þetta verk og tók mig
alls ekkert of hátíðlega;
leyfi mér að elta uppi
alls konar klisjur og
leika mér með þær. En
þetta er talsvert öðru
vísi vinna en við sviðs-
verk og formið allt ann-
að. Hver þáttur fyrir
Útvarpsleikhúsið er um
15 mínútur að lengd og maður þarf að
huga að ýmsu, til dæmis því að hver
þáttur endi þannig að það kveiki í
hlustandanum að fylgjast með þeim
næsta. En þó að þetta sé útvarp, þá
takmarkar það alls ekki möguleikana.
Maður getur farið út um allt og það er
auðvelt að skipta um umhverfi; – inni,
úti, í símanum eða bílnum, – verkið
getur hreyfst hratt og býður upp á
aksjón. Sumir halda að dauð samtöl
séu það eina sem útvarpsleikhús býð-
ur uppá, en það er alls ekki svo.“
Það var Grétar Ævarsson sem sá
um upptöku leikritsins, en Hávar
leikstýrir því sjálfur. Kjartan Ólafs-
son er leikinn af Ólafi Darra Ólafssyni
en meðal annarra leikenda eru Mar-
grét Vilhjálmsdóttir, Pálmi Gestsson,
Hjalti Rögnvaldsson, Jóhann Sigurð-
arson, Edda Heiðrún Backman, Hall-
dór Gylfason, Ragnheiður Steindórs-
dóttir, Gísli Örn Garðarsson og Nína
Dögg Filippusdóttir.
Fyrsti hluti Sóknar í vörn verður
fluttur á mánudaginn, en hlustendum
er bent á að þættir liðinnar viku eru
aðgengilegir á heimasíðu Ríkisút-
varpsins á netinu, undir liðnum
Spennuleikrit.
Hávar Sigurjónsson
Fingur finnst
í kirkjuorgeli
Leikrit frumflutt í Útvarpsleikhúsinu
ÍSLANDSLEIKHÚSI 2002 verður
formlega ýtt úr vör á leikskólanum
á Marbakka við Marbakkabraut í
Kópavogi á morgun, mánudag, kl.
10.40. Leikhópurinn er skipaður
átta ungmennum en auk þess eru
með í för leikstjórinn Margrét Eir
og fararstjóri. Leikhúsið er sam-
starfsverkefni Greips Gíslasonar,
Gamla apóteksins á Ísafirði, Ung-
mennafélags Íslands og sjö sveitar-
félaga. Hópurinn ferðast á milli
sveitarfélaganna sjö sem að verk-
efninu standa og treður þar upp,
m.a. við útiskemmtanir og á op-
inerum stofnunum, svo sem leik-
skólum og elliheimilum. Sveitar-
félögin sem þátt taka eru
Ísafjarðarbær, Kópavogsbær,
Hveragerðisbær, Hornafjörður,
Austur-Hérað, Akureyrarbær og
Stykkishólmur.
Setningin hefst á stuttu leik-
atriði fyrir börnin en að því loknu
verða m.a. undirritaðir samningar
við samstarfsaðila að viðstöddum
menntamálaráðerra.
Íslandsleik-
húsinu ýtt
úr vör
SKÁLDSKAPUR hefur á sér
margar hliðar. Skáld yrkja ekki
bara með orðum og innihaldi
þeirra. Skáldskapurinn býr
ekki síður í því hvernig orðun-
um er teflt saman, hvernig þau
eru valin, á hvaða hátt skynj-
unum og kenndum er komið
fyrir, í því
sem kallast
blæbrigði
ljóðs.
Ljóð
Þórarins
Guðmunds-
sonar í ný-
útkominni
ljóðabók
sem hann
nefnir
Fjólublátt
húm fjalla
fyrst og
fremst um ýmis blæbrigði sam-
hygðar, vináttu, ást og einingu
með náttúru. Í kveðskapi sínum
leggur hann áherslu á sátt and-
stæðna og sátt við lífið. Fjar-
lægðin verður nálæg og sárs-
aukinn verður ,,vatnið undir
brúnni – / það streymir hjá / og
er bráðum ekki lengur. Grund-
völlur þessarar lífssýnar er
skilningurinn á manninum,
gleði hans og hryggð, en hann
er í augum Þórarins ,,hálft lífið“.
Þessi lífssýn er síðan undir-
strikuð með blæ ljóðanna. Hann
einkennist af ljóðrænni og róm-
antískri fegurðarkennd sem
undirstrikar mæta vel þessa
upphafningu andstæðna og
sáttina við lífið. Fyrir bragðið
einkennist áferð ljóðanna af
huglægri fjarlægðarkennd. Sú
fjarlægðarkennd á sér þó ekki
uppruna í framandlegri og
skrautlegri orðanotkun eins og
t.a.m. einkenndi mörg ljóð Tóm-
asar Guðmundssonar. Þórarinn
beitir að sönnu fyrir sér síð-
klassísku orðfæri líkt og Tómas
og vísunum til grískra goðsagna
en hann sækir þó ekki síður til
íslenskrar hefðar. Hann er
ófeiminn að nýta sér kenningar
og forn stílbrögð án þess þó að
það marki skáldskapinn um of. Í
einu ljóðanna er ort um að
fljótsins straumkast syngi
skáldinu ,,hugbrims-óð“ og það
vill feta um orðþröng og ,,litríkt
hylla ax við / skógar-rein-“.
Oftast nær einkennast þó ljóð
Þórarins af tærleika og einfald-
leika. Í kvæði sem nefnist Speg-
ill hjartans:
Tær spegill hjartans
geymir myndir
geymir djúp vötn og kvik.
Innsæi hans þekkir engin höft
hvíslar og hvíslar
með hverjum slætti
á hverri báru:
Ég er allt – alltaf
alls staðar.
Ljóðheimur Þórarins er að
sönnu heill og áferðarfallegur.
Saman fer merking og orðaval í
mikilli sátt. Þó er viðbúið að ein-
hverjum finnist sá skáldskapur
full einlitur þar sem andstæður
eru jafnaðar út með þessum
hætti og sáttin við allt og alla er
í senn megininntak og megin-
blær ljóðanna. Sá finnst mér
raunar helsti veikleiki bókar-
innar. En hvað sem því líður
verður ekki fram hjá því horft
að Fjólublátt húm er fáguð og
vönduð ljóðabók sem miðlar
heilsteyptri lífssýn.
Tær
spegill
BÆKUR
Ljóð
eftir Þórarin Guðmundsson. Höf-
undur gefur út. 2002 – 58 bls.
FJÓLUBLÁTT HÚM
Þórarinn
Guðmundsson
Skafti Þ. Halldórsson
♦ ♦ ♦
Saving the Child. Regional, cult-
ural and social aspects of the in-
fant mortality decline in Iceland,
1770-1920 nefnist doktorsritgerð
Ólafar Garðarsdóttur sagnfræðings
sem hún varði við Umeå háskólann.
Í ritgerðinni fjallar Ólöf um þann
mikilvæga árangur sem náðist í bar-
áttunni við háan ungbarnadauða á
Íslandi á síðari hluta 19. aldar.
Bókin er kilja, 286 bls., prentuð í
Gutenberg. Háskólaútgáfan annast
dreifingu. Verð 3.200 kr.
Ritgerð