Morgunblaðið - 07.07.2002, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
7. júlí 1992: „Þegar upp
koma deilumál á borð við úr-
skurð Kjaradóms um launa-
kjör nokkurs hóps stjórn-
málamanna og embættis-
manna er ekki einungis gerð
krafa til ríkisstjórnar um af-
stöðu og ákvörðun heldur
verður líka að gera ráð fyrir,
að stjórnarandstöðuflokkar,
sem vilja láta taka sig alvar-
lega, móti afstöðu sína til
málsins og tali svo skýrt að
skiljist.“
. . . . . . . . . .
7. júlí 1982: „„Frysting
kjarnorkukapphlaupsins,
niðurskurður kjarnorku-
vopna og gagnkvæm afvopn-
un undir ströngu eftirliti er
stefna raunsærra friðar-
sinna. Það eru því mikil öf-
ugmæli þegar forystumenn
Alþýðubandalagsins og her-
stöðvaandstæðingar reyna að
tengja baráttu friðarhreyf-
inganna því stefnumáli sínu,
að gera Ísland varnarlaust.
Allur vopnaburður og víg-
búnaður er raunar fjarlægur
okkur Íslendingum og kjarn-
orkuvopnin fjarlægust allra
vopna og við viljum þau ekki
í landi okkar. En úrsögn Ís-
lands úr Atlantshafs-
bandalaginu eða einhliða
uppsögn varnarsamningsins
við Bandaríkin er nú til þess
fallin að auka ófriðarlíkur en
ekki draga úr þeim. Í þessu
efni verður okkur sjálfstæð-
ismönnum ekki hnikað. Við
fórnum ekki friðarkerfi og
friðarhreyfingu Atlantshafs-
bandalagsins fyrir örygg-
isleysi og aukna ófriðar-
hættu. Við sjálfstæðismenn
bjóðum öllum friðarsinnum
samstarf á þessum grund-
velli.“ Þannig komst Geir
Hallgrímsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, að orði í
ræðu, sem hann flutti í sum-
arferð Varðarfélagsins á
laugardaginn.“
. . . . . . . . . .
7. júlí 1972: „Hækkun fram-
færsluvísitölunnar um hvorki
meira né minna en 8,5% 1.
maí sl. og fyrirsjáanleg
hækkun hennar um 5–6% til
viðbótar 1. ágúst nk. og raun-
ar mun meira, ef rétt væri
reiknað, eru þær dapurlegu
staðreyndir, sem menn verða
að horfast í augu við í sam-
bandi við verðbólguþróunina.
Þessi mynd er enn öm-
urlegri, þegar jafnframt er
haft í huga, að eftir áfallaárin
1967 og 1968 hafði jafnt og
þétt miðað í jafnvægisátt í ís-
lenzku efnahagslífi, fram til
þess er stefnu núverandi
ríkisstjórnar tók að gæta
eftir áramótin.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
UMFERÐIN OG BANASLYS
Þær upplýsingar, sem framkoma í nýrri skýrsluRannsóknarnefndar um-
ferðarmála, eru afar athyglis-
verðar. Í skýrslunni eru taldar
líkur á, að 23 af þeim einstakling-
um, sem létust í umferðarslysum
á árunum 1998–2001, hefðu kom-
izt lífs af ef þeir hefðu notað bíl-
belti.
Um átta af hverjum tíu slysum
urðu á vegum, þar sem hámarks-
hraði er 70 km eða hærri. Í
tveimur af hverjum þremur slys-
um, þar sem árekstur verður á
milli ökutækja, var þyngdarmun-
ur á milli þeirra tvöfaldur eða
meiri. Í 90% tilvika dóu ökumenn
eða farþegar í léttara ökutækinu.
Algengasta tegund banaslysa
er útafakstur. Flest banaslys
verða um helgar, ýmist á laug-
ardögum eða sunnudögum.
Í fyrra létust 24 einstaklingar í
umferðarslysum og nú er farið að
spá fyrir um hversu mörg um-
ferðarslys verði um helgi sem
þessa, sem er önnur mesta um-
ferðarhelgi ársins. Að vísu er
ekki gengið svo langt að spá fyrir
um hversu margir muni deyja af
völdum slysa í umferðinni og er
það vel.
Tæplega helmingur þeirra, sem
dóu í umferðarslysum í fyrra,
notaði ekki bílbelti. Hlutfall ungs
fólks í hópi þeirra, sem deyja í
umferðarslysum, er mjög hátt.
Agaleysi í umferðinni á Íslandi
er stórfellt þjóðfélagslegt vanda-
mál. Það eru ekki bara þeir, sem
keyra of hratt eða glannalega á
annan hátt, sem eru í hættu. Hin-
ir, sem fara að öllum umferðar-
reglum, eru líka í mikilli hættu
vegna agaskorts hjá öðrum.
Þess vegna er ekki óeðlilegt að
kröfur séu uppi um að herða við-
urlög vegna umferðarlagabrota.
Þegar um beina lífshættu er að
ræða er sjálfsagt og eðlilegt að
beita hörðum refsingum við brot-
um í umferðinni.
Eftir flestar miklar umferðar-
helgar undanfarin ár hafa hafizt
miklar umræður um vandann í
umferðinni, ekki sízt vegna
hörmulegra slysa. Þær miklu um-
ræður hafa vafalaust haft eitt-
hvað að segja. Ekki skal heldur
dregið í efa, að lögreglan vinni
verk sitt vel í þessum efnum.
En ábyrgðin er hjá ökumönn-
unum sjálfum. Þess vegna þarf
að hafa mótandi áhrif á hugarfar
þeirra. Að einhverju leyti verður
það gert með víðtækri fræðslu-
starfsemi. Að sumu leyti með
ströngu eftirlit í umferðinni. En
þegar þetta tvennt dugar ekki til
er líklegt að harðar refsingar,
bæði sviptingar ökuleyfis, háar
sektargreiðslur og jafnvel enn
harðari viðurlög séu þau úrræði,
sem ekki verði komist hjá að
beita.
Reynslan sýnir að ungir öku-
menn geta verið hættulegir í um-
ferðinni. En jafnframt er ljóst að
umfjöllun um umferðarmál hefur
sterk áhrif á börn og unglinga.
Þess vegna eru skólarnir áreið-
anlega einhver bezti vettvangur
sem til er til þess að halda uppi
fræðslustarfsemi um umferðar-
mál. Börn eru oft sterkasta að-
haldið á foreldrunum, þegar um
akstur er að ræða. Þau minna á
bílbeltin og fylgjast vel með
akstri að öðru leyti. En jafnframt
er vera barna í bílum mjög sterkt
aðhald þeim sem aka og þeir fara
varlegar en ella.
Vonandi gengur umferðin betur
um þessa helgi en oft áður. Alla
vega ættu ökumenn að hafa í
huga heldur óhugnanlega spá-
dóma umferðarsérfræðinganna
um fjölda umferðarslysa, sem bú-
ast má við um þessa helgi.
Í
nýjasta tölublaði bandaríska við-
skiptatímaritsins BusinessWeek,
sem er eitt virtasta tímarit, sem gef-
ið er út þar í landi um viðskiptamál,
ásamt Fortune og Forbes, birtist at-
hyglisverð forystugrein um eignar-
hald á fjölmiðlum í Bandaríkjunum.
Þar eins og annars staðar hafa verið
margvíslegar takmarkanir á eignarhaldi á fjöl-
miðlafyrirtækjum. Þannig þurfti hinn alþjóðlegi
fjölmiðlakóngur Rupert Murdoch að gerast
bandarískur ríkisborgari til þess að geta eignast
fjölmiðlafyrirtæki þar í landi. Nokkrum árum
seinna þurfti hann að selja nokkur þeirra dag-
blaða sem hann átti til þess að geta keypt sjón-
varpsstöð og svo mætti lengi telja. Í Bandaríkj-
unum voru og eru strangar reglur um það
hverjir megi eiga fjölmiðlafyrirtæki og hversu
víðtæk sú eign megi vera, hvort sjónvarpsstöðv-
ar megi eiga í dagblöðum og öfugt.
Í Evrópuríkjum hafa lengi gilt og gilda mjög
flóknar og mismunandi reglur um sama efni.
Hvorki í Bandaríkjunum né í Evrópu hefur
því verið haldið fram að ekki væri hægt að tak-
marka slíkt. Hins vegar hefur verið deilt um það
hvort reglurnar væru eðlilegar, hvort ætti að
breyta þeim eða afnema o.s.frv.
Í fyrrnefndri forystugrein BusinessWeek er
fjallað um það að tilgreind opinber stofnun sé að
hefja endurskoðun á þeim reglum sem gilda um
eignarhald á fjölmiðlum vestan hafs. Tímaritið
spáir því að þessu endurskoðun geti leitt til víð-
tæks afnáms á þeim reglum sem nú gilda. Síðan
segir í forystugrein tímaritsins sem hingað til
hefur verið talið einn helzti boðberi algerlega
óhefts markaðar þar í landi:
„Þótt þessar röksemdir (þ.e. fyrir afnámi allra
takmarkana) geti staðizt fræðilega mundi alls-
herjar afnám takmarkana – sem að öllum lík-
indum mundi leiða til samþjöppunar á eignar-
haldi í fjölmiðlun – vera vond hugmynd í raun.
Fyrirtæki, sem eiga stórar fjölmiðlakeðjur eins
og Viacom og Walt Disney, mundu kaupa upp
svæðisbundnar sjónvarpsstöðvar. Kapalfyrir-
tæki mundu sameinast sjónvarpsstöðvum.
Blaðaútgáfufyrirtæki mundu kaupa upp sjón-
varpsstöðvar í þeim borgum sem þau starfa í.
Afleiðingin yrði sú að sjálfstæð fjölmiðlafyrir-
tæki mundu hverfa. Vandamálin á fjármála-
markaðnum valda því að það yrði afar erfitt að
tryggja fjármagn til þess að stofna ný fjölmiðla-
fyrirtæki … nauðsynlegt er að leggja áherzlu á
mikilvægi mismunandi sjónarmiða og skoðana í
upplýsingaþjóðfélaginu. Sjálfstæðir fjölmiðlar,
sem halda fram margvíslegum skoðunum, eru
grundvallarþáttur í bandarísku lýðræði og
markaðsþjóðfélagi. Menn ættu ekki að fikta við
þessa grundvallarþætti.“
Þau grundvallaratriði, sem hið virta banda-
ríska viðskiptatímarit undirstrikar með þessum
hætti, eiga við um marga þætti í íslenzku þjóð-
lífi, m.a. um eignarhald á bönkum og öðrum fjár-
málastofnunum sem eru mikið til umræðu þessa
dagana.
BusinessWeek telur það mikilvægt þjóð-
félagslegt markmið að það verði ekki frekari
samþjöppun í bandarískum fjölmiðlaheimi og
leggst gegn afnámi þess flókna regluverks sem
hefur tryggt þá fjölbreytni sem þar ríkir. Það er
athyglisvert að í Bandaríkjunum hefur ekki ver-
ið til umræðu að það sé óframkvæmanlegt að
framfylgja slíkum reglum. Sjálfsagt þykir að
það sé hægt og að þeim, sem reyna að komast í
kringum slíkar reglur, sé refsað fyrir slíkt at-
hæfi.
Í fjármálaheiminum gilda ekkert önnur lög-
mál að þessu leyti en í fjölmiðlaheiminum. Ef
hægt er að framfylgja margvíslegum takmörk-
unum á eignarhaldi að fjölmiðlafyrirtækjum
beggja vegna Atlantshafsins er það líka hægt á
fjármálamarkaðnum.
Enda er það svo að í fjölmörgum ríkjum hafa
gilt og gilda víðtækar takmarkanir á eignarhaldi
að fjármálafyrirtækjum.
Hinn 11. september árið 1999 birti Morg-
unblaðið ítarlegt yfirlit yfir margvíslegar tak-
markanir af þessu tagi á eignarhaldi á bönkum
bæði í Norður-Ameríku og í Evrópu. Yfirlit
þetta var byggt á nýjustu upplýsingum, sem þá
voru fyrir hendi, sem var skýrsla frá Bankaeft-
irliti Bandaríkjanna, sem er stofnun innan fjár-
málaráðuneytisins þar í landi, og lýsti þeim
reglum sem í gildi voru á árinu 1997. Þar kom
fram að þá voru í gildi þær reglur í Bandaríkj-
unum sjálfum að sérstök eignarhaldsfélög banka
mættu ekki eiga meira en 25% hlutafjár í banka
og að fjárfestingar annarra fyrirtækja í bönkum
mættu ekki fara yfir 25%. Í þessu yfirliti kom
einnig fram að í Kanada mætti eign hvers hlut-
hafa í banka ekki fara yfir 10%, hvort sem um
væri að ræða fjármálafyrirtæki eða ekki. Enn-
fremur kom fram að í gildi væru lög um tak-
markanir á erlendum fjárfestingum í bönkum í
Kanada.
Á þeim tíma mátti eignarhlutur annarra en
fjármálafyrirtækja ekki fara yfir 15% í bönkum
á Ítalíu og þá giltu einnig þær reglur í Dan-
mörku, svo að dæmi sé tekið, að fyrirtæki, sem
ekki teldust fjármálafyrirtæki, mættu ekki eign-
ast ráðandi hlut í viðskiptabanka á einn eða ann-
an veg.
Eins og fram kom hér að framan var hér um
að ræða reglur sem í gildi voru á árinu 1997 í
þeim löndum sem könnun Bankaeftirlits Banda-
ríkjanna tók til. Ekki skal dregið í efa að breyt-
ingar hafi orðið á þessum reglum síðan og hinn
10. júlí fyrir tæpu ári birtist hér í blaðinu grein
eftir Sigurð Einarsson, forstjóra Kaupþings, þar
sem hann skýrði frá niðurstöðum könnunar sem
fyrirtækið hefði látið gera á þessu sama máli. Í
grein sinni sagði Sigurður Einarsson:
„Í 15 af þeim 20 löndum, sem fjallað er um eru
engar takmarkanir á fjárfestingum annarra fyr-
irtækja í lánastofnunum og er þá Spánn talinn
með í þeim hópi, enda gildir takmörkun á eign-
arhlutdeild þar aðeins fyrstu fimm starfsár við-
komandi stofnunar. Í einungis 5 löndum af þess-
um 20 eru takmarkanir á beinum fjárfestingum.
Þau lönd eru Japan, Kanada, Bandaríkin, Nor-
egur og Ítalía. Í Noregi og á Ítalíu eru hins veg-
ar engar takmarkanir á fjárfestingum lánastofn-
ana í öðrum lánastofnunum.“
Í þeim umræðum, sem hér hafa farið fram í
nokkur undanfarin ár um nauðsyn dreifðrar
eignaraðildar að bönkum, hefur hver stjórn-
málamaðurinn á fætur öðrum lýst stuðningi við
þá hugmynd en jafnframt hafa margir þeirra
dregið í efa að slíkar hugmyndir væru fram-
kvæmanlegar.
Ef litið er til þeirra upplýsinga, sem Morg-
unblaðið birti árið 1999 og voru frá árinu 1997,
er ljóst að þá voru takmarkanir á eignarhaldi að
bönkum í fullu gildi í fjölmörgum ríkjum og aug-
ljóslega framkvæmanlegar.
Ef litið er til þeirra upplýsinga, sem Sigurður
Einarsson birti hér í blaðinu fyrir einu ári, er
ljóst að slíkar takmarkanir voru í gildi í tveimur
helztu efnahagsveldum heims, þ.e. Bandaríkj-
unum og Japan og því augljóslega taldar fram-
kvæmanlegar þar.
Sú staðhæfing að reglur sem settar eru um
eignarhald að bönkum – og þess vegna fjölmiðla-
fyrirtækjum – séu ekki framkvæmanlegar
stenzt ekki. Reynslan frá fjölmörgum löndum
sýnir að slíkum reglum er hægt að framfylgja.
Menn geta verið á móti þeim af öðrum ástæðum
og einstök ríki geta komizt að þeirri niðurstöðu
að það henti þeim ekki að hafa slíkar reglur en í
ljósi fenginnar reynslu fjölmargra ríkja er ekki
hægt að halda því fram eins og gert hefur verið
hér aftur og aftur að það sé ekki hægt að fram-
fylgja slíkum reglum.
Auðvitað geta svo aðstæður verið mismunandi
í einstökum löndum. Morgunblaðið hefur áður
lýst þeirri skoðun að vegna aðstæðna í íslenzku
þjóðfélagi ætti að tryggja með lögum dreifða
eignaraðild að bankakerfinu á Íslandi, eins og
nánar verður komið að síðar. Menn geta verið á
öndverðum meiði við blaðið um það mál með
margvíslegum rökum en ekki á þeirri forsendu
að það sé ekki hægt að framfylgja slíkum
reglum og gildir þá einu hvort litið er til þeirra
upplýsinga, sem Morgunblaðið birti árið 1999,
eða þeirra upplýsinga sem forstjóri Kaupþings
birti fyrir ári.
Valgerður Sverrisdóttir viðskiptaráðherra
blandaði sér í þessar umræður í grein hér í
Morgunblaðinu hinn 5. júlí fyrir einu ári og
sagði þá m.a.:
„Í umræðum síðustu ára um sölu banka hefur
því oft verið haldið á lofti að tryggja ætti dreifða
eignaraðild að bönkum með lagasetningu, sem
bannaði fjárfestingu í bönkum yfir ákveðnu há-
marki. Ráðherrar lýstu því yfir á sínum tíma að
þetta væri fýsileg leið, m.a. lýsti ég því yfir að
hana ætti að skoða vandlega. Ég lét í framhald-
inu kanna það hvaða leiðir væru færar til þess
að takmarka hættuna á því að stærri hluthafar í
fjármálafyrirtækjum hefðu skaðleg áhrif á þau
og þar með á fjármálamarkaðinn allan. Við nán-
ari skoðun var talið að sú leið að takmarka í lög-
gjöf hámark þess hlutafjár eða atkvæðisréttar
sem einstakir aðilar mega eiga í fjármálafyr-
irtækjum mundi hafa í för með sér skaðleg efna-
hagsleg áhrif og draga úr samkeppnishæfni ís-
lenzks fjármálamarkaðar. Þar við bættist að
Eftirlitsstofnun EFTA hefur lýst þeirri skoðun
sinni að slík takmörkun brjóti í bága við 40.
grein EES-samningsins um skyldu aðildarríkja
til að tryggja frjálst flæði fjármagns.“
Viðskiptaráðherra hefur nýlega ítrekað þetta
sjónarmið, talið að athugasemdir yrðu gerðar