Morgunblaðið - 16.08.2002, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 16. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
RÍKISSTJÓRNIN hefursamþykkt viðamiklaskýrslu um sjálfbæraþróun sem ber yfirskrift-
ina „Velferð til framtíðar“. Skýrslan
verður lögð fram á leiðtogafundi
Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra
þróun sem hefst í Jóhannesarborg í
S-Afríku 26. ágúst. Í skýrslunni
kemur m.a. fram að styrkur köfn-
unarefnistvíoxíðs í andrúmslofti í
sjálfvirkri mælistöð við Grensásveg
í Reykjavík hafi á árunum 1995–
2000 flest árin mælst yfir viðmið-
unarmörkum, en í mörkunum er
miðað við ársmeðaltal. Styrkur
brennisteinsoxíðs og ósons hefur
einnig stöku sinnum farið yfir skil-
greind sólarhringsviðmiðunarmörk.
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra segir að skýrslan sýni að Ís-
land hafi náð miklum árangri á sviði
umhverfismála á síðustu árum, en
verkefnin séu samt sem áður ærin.
„Þessi stefnumörkun felur í sér
opinbera markmiðssetningu af
hálfu stjórnvalda. Við vonumst eftir
að hún muni skapa umræðu um
sjálfbæra þróun til framtíðar. Stefn-
an á að gilda til ársins 2020 en hún
verður uppfærð reglulega. Stefnan
verður tekin til umræðu á umhverf-
isþingi en slík þing hafa tvisvar ver-
ið haldin,“ sagði Siv.
Sjálfbær þróun hefur verið skil-
greind sem þróun sem mætir þörf-
um samtímans án þess að draga úr
möguleikum komandi kynslóða til
þess að mæta þörfum sínum. Sjálf-
bær þróun hefur þrjár meginstoðir:
efnahagsvöxt, félagslega velferð og
jöfnuð og vernd umhverfisins. Í
skýrslu ríkisstjórnarinnar segir að
sjálfbær þróun sé ekkert töfrahug-
tak sem hefur að geyma einfaldar
lausnir á vanda mannkyns en hún
feli í sér gagnlega og árangursríka
nálgun sem þjóðir heims hafa sam-
einast um að hafa að leiðarljósi í við-
leitninni við að leysa mörg helstu
viðfangsefni 21. aldarinnar.
Í skýrslunni er fjallað um þau
stjórntæki og þær leiðar sem færar
eru til að ná fram markmiðum um
sjálfbæra þróun. Lögð er áhersla á
skýra stefnu og lagaumhverfi, en
miklar breytingar hafa verið gerðar
á lögum á sviði umhverfismála á síð-
ustu árum. Ísland á aðild að yfir 20
alþjóðasamningum á sviði umhverf-
ismála. Ekki er talið líklegt að slík-
um samningum fjölgi mikið á næstu
árum, en mikið er hins vegar rætt
um að bæta framkvæmd þeirra.
Bent er á að hægt sé að ná árangri í
umhverfismálum með notkun á hag-
rænum stjórntækjum, en hér á
landi hafi t.d. verið lögð á spilliefna-
gjald og skilagjald á einnota
drykkjarumbúðir. Kvótakerfið í
fiskveiðum sé einnig dæmi um hag-
rænt stjórntæki. Aðrar leiðir sem
bent er á í skýrslunni eru á sviði
skipulagsmála, mati á umhverfis-
áhrifum, fræðslu og vöktun og rann-
sóknum.
Ísland ver 0,12% af landsfram-
leiðslu til þróunarmála
Í skýrslunni segir að sjálfbærri
þróun verði ekki komið á meðan
stór hluti íbúa jarðar búi við fátækt.
Árið 1993 setti ríkisstjórn Íslands
það markmið að þróunaraðstoð yrði
0,4% af þjóðarframleiðslu árið 2000.
Fjármagn til þróunaraðstoðar hef-
ur aukist á undanförnum árum en
er þó enn undir þeim mörkum sem
að var stefnt. Árið 2000 var þróun-
araðstoð 0,1% af þjóðarframleiðslu
en hlutfallið var komið upp í 0,12%
árið 2001.
„Áfram er stefnt að eflingu þró-
unaraðstoðar Íslendinga á komandi
árum. Ekki er ráðlegt að auka hana
mikið í einu vetfangi heldur að
byggja hana smám saman upp á
þeim grunni sem fyrir er og stefna
að auknum gæðum jafnhliða auknu
umfangi.“
Gjöld á dísilolíu verði lægri og
enn lægri á metani og vetni
Í skýrslunni kemur fram að al-
mennt sé andrúmsloft á Íslandi tært
og minna mengað en í nærliggjandi
þéttbýlli löndum Evrópu og Norð-
ur-Ameríku. Þetta stafi m.a. af því
að hér búi fámenn þjóð í stóru landi,
langt frá helstu uppsprettum meng-
unar erlendis. Þá séu hreinar orku-
lindir jarðvarma og vatnsafls not-
aðar í ríkum mæli hér á landi í stað
jarðefnaeldsneytis. Loftmengun á
höfuðborgarsvæðinu er þó talin
vera vandamál þótt hún sé minni en
í flestum borgum erlendis. Strang-
ari mörk um loftmengunarefni, sem
taka munu gildi á Evrópska efna-
hagssvæðinu á árunum 2005 til
2010, muni ýta undir kröfur um að
takast á við þennan vanda. Búast
megi við aukinni umferð með aukn-
um fólksfjölda á höfuðborgarsvæð-
inu og því verði að koma til um-
hverfisvænni tækni í samgöngum,
stefnumörkun af hálfu stjórnvalda
og vilja meðal almennings að nýta
umhverfisvæna samgöngumáta í
auknum mæli ef raunhæft eigi að
vera að minnka loftmengun veru-
lega. Mengun vegna svifryks, sem
talið er að rekja megi að hluta til
notkunar nagladekkja, sé vandamál
sem þekkist óvíða utan Íslands.
Með því að draga úr notkun nagla-
dekkja sé hægt að draga úr styrk
svifryks í andrúmslofti á höfuðborg-
arsvæðinu.
Ennfremur er bent á þá leið að
gjöld á eldsneyti taki mið af mengun
sem af því hlýst. Þannig verði t.d.
gjöld á hreinni dísilolíu lægri en á
meira mengandi eldsneyti og gjöld á
metani og vetni enn lægri. Gjöld og
skattlagning á einkabílum og öðrum
farartækjum verði einnig að vera
með þeim hætti að hagkvæmara
verði að reka sparneytna bíla en
orkufrekari og að bílar sem noti
„hreint“ eldsneyti beri minnstu
gjöldin.
Varfærni við sölu á
erfðabreyttum vörum
Í skýrslunni er sett það markmið
að neytendur geti ávallt treyst því
að á boðstólum séu eingöngu mat-
væli sem eru örugg til neyslu.
Ennfremur að merkingar á mat-
vælum veiti fullnægjandi upplýsing-
ar um innihald vörunnar og að Ís-
land verði ávallt virt sem
framleiðandi heilnæmra og öruggra
matvæla úr hágæðahráefnum í
ómenguðu umhverfi.
Bent er á að krafan um öryggi
matvæla verði sífellt háværari á al-
þjóðavettvangi, meðal almennings
og hjá yfirvöldum. Því þurfi að taka
tillit til neytenda, dýraverndar,
náttúrunnar og vinnuumhverfis til
að tryggja að markmiðið náist.
„Markmiðið um örugg matvæli er
sérstaklega mikilvægt fyrir Íslend-
inga þar sem það varðar ekki ein-
ungis hagsmuni neytenda heldur er
framleiðsla og útflutningur mat-
væla einn helsti grunnurinn undir
efnahagslífi landsins og því mikil-
vægt að styrkja ímynd landsins sem
framleiðanda öruggra hágæða mat-
væla með öflugu eftirliti og fyrir-
byggjandi aðgerðum gegn mengun
af völdum skaðlegra efna eða ör-
vera.
Breytt neyslumynst-
ur og aukið úrval mat-
væla, sem í sumum til-
fellum innihalda
íblönduð næringarefni
og fæðubótarefni, eykur mikilvægi
þess að yfirvöld framkvæmi neyslu-
kannanir til að fá greinargóðar upp-
lýsingar um neyslumynstur. Aðeins
þannig er hægt að fyrirbyggja sjúk-
dóma sem komið geta í kjölfar of-
neyslu næringarefna.“
Í skýrslunni segir að tryggja
þurfi góða og reglulega vök
skotaefnum, aukefnum og
legum sjúkdómsvöldum í
um, jafnt innfluttum
innanlandsframleiðslu.
verði strangar kröfur um
mat vegna heilbrigðis- og
isáhrifa erfðabreyttra líf
skal varfærni liggja til gru
við markaðssetningu á erf
um vörum.“
Þá verði notkun lyfja og
efna í matvælaframleiðslu
uð eins og kostur er. No
kefna verði aðeins leyfð þe
er að þau valdi ekki he
vanda.
Aðgangur fólks að nátt
verði ekki skertu
Í skýrslunni er lögð áhe
réttur almennings að frj
gengi að náttúru landsins (
réttur) verði ekki skert
þegar brýna nauðsyn ber
náttúruverndarsjónarmiða
fremur verði tekið tillit t
argildis svæða við skip
ákvarðanir um landnýtingu
Fram kemur að á síðast
hafi fjöldi erlendra ferðam
Íslands rúmlega tvöfaldas
teljist mikill vöxtur í alþ
samanburði. „Vaxandi
ferðamanna og aukið væ
þjónustu í þjóðarbúskapnu
enn á nauðsyn þess að ko
fyrir neikvæð áhrif
manna um landið. Álag a
ferðamanna getur valdið s
náttúru landsins, t.d. vegn
utan vega og umferðar rí
jafnvel gangandi manna
kvæm gróðurlendi eins og
inu. Því er mikilvægt að út
ist í sátt við náttúruna. J
skiptir máli að tekið sé til
vistargildis svæða í
stefnumörkun um landnýti
Bent er á þá leið að fe
verði í auknum mæli látn
undir kostnaði við eftirlit
byggingu ferðamannast
fræðslu til ferðamanna.
Gildi óspilltrar nátt
Íslands viðurkenn
„Verndun óspilltrar eða
innar náttúru er ekki síð
vægur þáttur í sjálfbærri
skynsamleg nýting þeirra
gæða sem eru uppspret
Óspillt náttúra hefur gild
sér, auk þess sem hún er
margvíslegra grunngæða m
lífs og velferðar sem ekki
að leggja hagfræðilega m
á,“ segir í upphafi kafla ský
um verndun náttúru Ísland
Í skýrslunni er lögð á
vernd lífríkis Íslands. Ma
að viðhalda fjölbreytileika
og vistgerða. Forðast ber
kostur er að skerða frekar
birkiskóga og ö
ilvistkerfi Íslan
er til að unnið
endurheimt vot
annarra mi
vistkerfa þar s
er talið mögulegt.
Í skýrslunni kemur fram
röskun hefur orðið á mörgu
vistkerfum landsins frá l
Talið er að birkiskóglendi h
um fjórðung landsins við
en nú aðeins um einn hun
„Lítið er eftir af óröskuðu v
Ríkisstjórnin hefur samþykkt ítarlega stefnu
Árangur h
um sviðu
Ríkisstjórnin hefur samþykkt ítarle
stefnu um sjálfbæra þróun til 2020. S
an verður lögð fram á fundi Sameinu
þjóðanna í Jóhannesarborg sem hefs
ágúst. Egill Ólafsson skoðaði skýrslu
Forgangsmál
að laga beit að
nýtingarþoli
MENNINGARLEG
BYGGÐASTEFNA
Í grein Braga Ásgeirssonar, mynd-listargagnrýnanda Morgunblaðs-ins, í blaðinu í gær er vikið að
þeirri staðreynd að lítið er stutt við
bakið á listamönnum sem vilja sýna
verk sín víðar en á höfuðborgarsvæðinu.
Bragi bendir á að hér á landi sé ekki til
neitt dreifikerfi á borð við Riksutställn-
ingar í Svíþjóð eða svipaðar stofnanir
annars staðar á Norðurlöndum. Bragi
segir um „algjöran skort á skipulagðri
listmiðlun um landsbyggðina“ að ræða,
sem m.a. valdi því að dragi úr áhuga
listamanna á suðvesturhorninu að senda
verk sín út á land.
Þetta eru athyglisverðar ábendingar,
ekki sízt í ljósi þess að það hefur komið
æ skýrar fram á undanförnum árum að
fjörugt menningarlíf og gott framboð af
menningarviðburðum er ein af forsend-
um þess að byggð haldist sem víðast um
land. Það hefur sýnt sig að þrátt fyrir
blómlegan rekstur öflugra atvinnufyr-
irtækja hefur fólki fækkað á stöðum
sem hafa haft upp á lítið að bjóða í
menningar- og félagslífi, menntun og
þjónustu.
Raunar má segja sem svo að að því
marki sem byggðastefna á rétt á sér
eigi hún að taka til menningarstarfsemi
ekki síður – og jafnvel frekar – en til
þess að styðja við atvinnurekstur. Það
fé, sem hefur verið varið til að styrkja
atvinnurekstur úti um land, hefur oft
farið forgörðum án þess að mikill ár-
angur næðist, fleiri störf sköpuðust eða
lífsgæði ykjust. Raunar eru það oft þau
fyrirtæki, sem engan stuðning hafa
fengið, sem spjara sig bezt. Hins vegar
ríkir nokkuð breið sátt um að stuðn-
ingur hins opinbera við menningu og
listir verði að koma til. Mælikvarðinn á
árangur af menningarstarfsemi er
vissulega annar en á árangur í atvinnu-
starfsemi. Öflugt menningarlíf er hins
vegar ekki síður þáttur í lífsgæðum en
atvinnulífið, þótt það séu annars konar
lífsgæði.
Við stefnumótun í menningarmálum
mætti þess vegna gefa því meiri gaum
en hingað til, að stuðningur við menn-
ingarstarfsemi nýtist til að sem flestir
landsmenn fái að njóta hennar og að
tryggja megi stöðugt framboð menning-
arviðburða í byggðakjörnum úti um
land.
FRÁLEITIR FEGURÐARSTAÐLAR
Kannanir sem gerðar hafa verið hér álandi og í Noregi leiða í ljós að um
helmingur unglingsstúlkna hefur farið
einu sinni eða oftar í megrun. Þetta er
vissulega áhyggjuefni, en eins og fram
kom hér í blaðinu í gær vinnur landlækn-
isembættið nú að skýrslu sem fjallar m.a.
um þetta málefni. Sigurður Guðmunds-
son landlæknir segir að hér sé „um að
ræða læknisfræðilegt og samfélagslegt
vandamál sem bregðast verður við,“ enda
sýna rannsóknir að „megrun að óþörfu
getur haft skaðleg áhrif á heilsufar og
þarf hún ekki að ganga svo langt að um
átröskun sé að ræða til að valda skaða.“
Í dag birtist í blaðinu umfjöllun um
sýninguna „Óður til líkamans“ í Reykja-
víkurakademíunni, en hún hverfist um
mannslíkamann frá sjónarhóli mann-
fræði og myndlistar. Aðstandendur
hennar framkvæmdu könnun á því
hvernig þátttakendur vildu helst líta út
og báru saman við raunverulegt útlit
þeirra og í ljós kom að mikið ósamræmi
er á milli „óskalíkama“ kvenna og „með-
allíkama“ þeirra; konur vilja vera hærri,
grennri og brjóstastærri en þær eru.
Samkvæmt meðalgildum voru karlmenn
hins vegar það sáttir við útlit sitt að
„óskalíkami“ þeirra var nánast eins og
raunverulegur „meðallíkami“. Þótt
könnun þessi hafi ekki verið unnin sam-
kvæmt vísindalegum forsendum, er hún
samt sem áður sterk vísbending um að
þrýstingur samfélagsins á konur um að
samræma útlit sitt óraunhæfum fegurð-
arstöðlum sé allt of mikill.
Þegar fegurðarstaðlar eru orðnir það
ýktir að þeir skaða sjálfsmynd ungra
kvenna og valda þeim líkamlegri og and-
legri vanlíðan – eða jafnvel skaða – er svo
sannarlega kominn tími til að samfélagið
taki þá til gagnrýninnar umfjöllunar.
Með heilbrigðri vitundarvakningu hlýtur
að vera hægt að efla andstöðu við ímynd-
arhönnun er byggir á óeðlilegum kven-
legum eiginleikum og hvetja ungar stúlk-
ur til að samsama sig heilbrigðari
fyrirmyndum svo þær geti lifað í sátt við
líkama sinn.
ÖRBIRGÐ RÆDD Í ALLSNÆGTUM
Ekki eru nema tíu dagar þar til ráð-stefna Sameinuðu þjóðanna um
sjálfbæra þróun hefst í Jóhannesarborg.
Þegar er farið að tala um að lítils sé að
vænta af ráðstefnunni en þeim mun
meira verði talað. Það er ef til vill ekki
að furða að ákveðinnar tortryggni gæti í
garð ráðstefnu á borð við þá sem er að
hefjast í Jóhannesarborg. Bilið á milli
fátækra og ríkra er gríðarlegt og það
þarf enginn að efast um að ríkustu þjóð-
ir heims gætu lagt mun meira af mörk-
um en þær gera nú til að brúa bilið og
þyrftu þó ekki að herða sultarólina.
Mörgum blöskraði þær ríkulegu veit-
ingar og höfðinglegu móttökur sem biðu
gesta á matvælaráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í Róm fyrir skömmu og fannst
jaðra við hræsni. Sá viðbúnaður var ekki
í neinu samræmi við viðfangsefnið.
Greinilegt er að menn óttast að svipað
verði uppi á teningnum í Jóhannesar-
borg.
Á fréttavef Morgunblaðsins var ný-
lega sagt frá því að S. Iqbal Riza, starfs-
mannastjóri Kofis Annans, fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna,
hefði látið boð út ganga til yfirmanna
þeirra stofnana, sem sækja ráðstefnuna,
að forðast óhóflegan íburð í veisluhöld-
um og senda ekki stærri sendinefndir en
nauðsynlegt væri. Í minnisblaði frá Riza
sagði að ráðstefnuna bæri upp á sama
tíma og alvarlegur matvælaskortur
blasti við þrettán milljónum manna í
Suður-Afríku og bæri að hafa það í huga.
Jóhannesarborg er lýsandi dæmi um
gjána sem skilur að hina ríku og fátæku.
Þar sem ráðstefnan verður haldin blasir
við velsæld og velmegun. Steinsnar í
burtu er Alexandra þar sem íbúarnir lifa
í sárri fátækt og lepja dauðann úr skel. Í
kílómetrum talið er vart orð á bilinu á
milli þessara tveggja heima gerandi en í
raun mætti ætla að himinn og haf skildi
þá að. Í Jóhannesarborg er ætlunin að
fjalla um fátækt í heiminum, aðgang að
hreinu vatni, hreinlætisaðstöðu og heil-
brigðisþjónustu, orkumál, loftslagsmál,
ástand skóga og áhrif fátæktar á um-
hverfið. Við getum ef til vill ekki ætlast
til þess að í Jóhannesarborg verði öll
heimsins vandamál leyst eins og hendi
sé veifað en ráðstefnugestir mega held-
ur ekki vera svo uppteknir af að skála að
þeir komist ekki að efninu.