Morgunblaðið - 07.09.2002, Blaðsíða 44

MINNINGAR
44 LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Guðmundur IngiKristjánsson
fæddist á Kirkjubóli
í Bjarnardal í Ön-
undarfirði 15. janúar
1907 og andaðist 30.
ágúst síðastliðinn.
Hann var næstelstur
fjögurra barna
hjónanna Kristjáns
Guðjóns Guðmunds-
sonar, f. 1869, d.
1920, og Bessabe
Halldórsdóttur, f.
1877, d. 1962. Eldri
en hann var Ólafur
Þórður, 1903, d.
1981, en yngri voru Jóhanna Guð-
ríður, f. 1908, og Halldór, f. 1910,
d. 2000. Guðmundur Ingi gekk 2.
september 1962 að eiga Þuríði
Gísladóttur frá Mýrum í Dýrafirði,
f. 6. júlí 1925, dóttir hjónanna
Gísla Vagnssonar bónda á Mýrum
í Dýrafirði og Guðrúnar Jónsdótt-
ur. Sonur Þuríðar og stjúpsonur
Guðmundar Inga er Sigurleifur
Ágústsson lagermaður, f. 1954,
kvæntur Þórhildi Sverrisdóttur
prentsmið og eiga þau tvo syni:
Guðmund Inga og Benedikt.
Guðmundur Ingi ólst upp á
Kirkjubóli og var þar heimilisfast-
ur alla ævi. Hann stundaði nám í
hreppsins, og einnig í skólanefnd
héraðsskólans á Núpi. Aðalat-
vinna hans var búskapur, en form-
lega tók hann þó ekki við búi á
Kirkjubóli fyrr en 1944; þangað til
var móðir hans talin fyrir búinu.
Samhliða búskapnum fékkst hann
við barnakennslu í hreppnum, með
hléum 1927–1946, en samfellt
1954–1974. Frá 1955 var hann
skólastjóri barnaskólans í Holti.
Nokkur afskipti hafði hann einnig
af stjórnmálum og var þrisvar í
framboði til alþingis fyrir Fram-
sóknarflokkinn: við tvennar kosn-
ingar 1942 á Ísafirði, og 1946 í
Vestur-Ísafjarðarsýslu. Um 1960
tók hann einnig nokkurn þátt í
störfum samtaka herstöðvaand-
stæðinga.
Guðmundur Ingi sendi frá sér
fimm ljóðabækur undir heitunum:
Sólstafir 1938, Sólbráð 1945, Sól-
dögg 1958, Sólborgir 1963 og Sól-
far 1981. Ljóð allra þessara bóka
voru endurútgefin í safnritinu Sól-
dagar 1993, en þar er einnig að
finna viðauka með yngri ljóðum.
Auk þess hefur birst eftir hann
fjöldi ljóða og lausavísna, greina
og frásagna í blöðum, tímaritum
og safnbókum.
Guðmundur Ingi var sæmdur
riddarakrossi 1984 og var heiðurs-
borgari Mosvallahrepps og síðar
Ísafjarðarbæjar.
Útför Guðmundur Inga verður
gerð frá Ísafjarðarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 14, en jarð-
sett verður í Holti.
eldri deild Alþýðu-
skólans á Laugum
1929–1930 og í eldri
deild Samvinnuskól-
ans í Reykjavík 1931–
1932, en var að öðru
leyti sjálfmenntaður.
Ungur hóf hann af-
skipti af margháttuð-
um félagsmálum inn-
an sveitar og utan og
hélt því áfram meðan
heilsa hans leyfði.
Hann var í stjórn ung-
mennafélagsins Bif-
röst í Mosvallahreppi
1922–1937 og 1938–
1942, og ritari Héraðssambands
ungmennafélaga Vestfjarða 1932–
1951. Í stjórn Kaupfélags Önfirð-
inga sat hann 1935–1937 og 1938–
1978. Hann sat í stjórn Búnaðar-
félags Mosvallahrepps 1927–1947,
og var formaður Búnaðarsam-
bands Vestfjarða 1947–1983.
Hann var fulltrúi á þingum Stétt-
arsambands bænda frá stofnun
þess 1945, og stjórnarmaður þar
1970–1986. Í hreppsnefnd Mos-
vallahrepps sat hann 1938–1956
og 19521982, þar af oddviti sam-
fellt frá 1956. Sýslunefndarmaður
var hann 1954–1986. Einnig átti
hann lengi sæti í skólanefnd
Með andláti Guðmundar Inga
Kristjánssonar er lokið langri og far-
sælli ævi merkismanns. Meðan heils-
an leyfði kom hann við sögu á fjöl-
mörgum sviðum þjóðlífsins og skilaði
drjúgu dagsverki á þeim flestum.
Guðmundur Ingi ólst upp í for-
eldrahúsum á Kirkjubóli ásamt
þremur systkinum, tveimur bræðr-
um og einni systur. Meðan börnin
voru enn mjög ung (það elsta sjö ára
og það yngsta á fyrsta ári) veiktist
Kristján faðir þeirra alvarlega og var
rúmliggjandi í tæpan áratug þar til
hann lést. Það kom því í hlut Bessu
húsfreyju að sjá um búreksturinn og
gerði hún það fyrst með aðstoð
vinnufólks, en síðan barnanna eftir
því sem þau uxu úr grasi.
Kristján og Bessa voru bæði bók-
hneigð og skáldmælt og héldu börn-
unum vel að námi, og ung þjálfuðust
þau í að setja saman vísur. Þessi
heimafræðsla reyndist þeim öllum
gott veganesti, eins og kom í ljós þeg-
ar þau urðu skyld til að fara í farskóla
hreppsins við tíu ára aldur. En næstu
árin eftir ferminguna gat ekki orðið
um frekari skólagöngu að ræða hjá
neinu þeirra; þarfir búsins komu í
veg fyrir það. Öll fóru þau í skóla síð-
ar, elsti bróðirinn Ólafur í Kennara-
skólann, Guðmundur Ingi og Jó-
hanna í Laugaskóla, og Ingi síðar í
Samvinnuskólann, en Halldór tók
gagnfræðapróf á Núpi. Þó að formleg
skólaganga þeirra yrði ekki lengri en
þetta urðu þau systkinin öll víðlesin
og fjölmenntuð.
Ólafur kom ekki aftur til langdval-
ar á Kirkjubóli, en hin þrjú bjuggu öll
áfram heima. Guðmundur Ingi var
þeirra elstur, og var fyrir þeim við
búreksturinn ásamt móður sinni.
Formlega tók hann þó ekki við búinu
sem bóndi fyrr en líða tók á heims-
styrjaldarárin síðari.
Þau systkinin sléttuðu og stækk-
uðu túnið og fengin var hestasláttu-
vél til að auka heyskapinn. Jafnframt
sinntu þau garðrækt, og Jóhanna
kom upp blóma- og trjágarði rétt hjá
bænum sem Kristján faðir þeirra
hafði reist 1904. Þótt hún sé komin á
tíræðisaldur sinnir hún garðinum
enn eftir því sem kraftar hennar
leyfa.
Kennsluferil sinn hóf Guðmundur
Ingi 1927 tvítugur að aldri. Eftir það
kenndi hann meira og minna í
hreppnum til 1974 eða samtals í 30
vetur.
Þótt hann væri ekki með kennara-
próf reyndust kennsla hans og skóla-
stjórn farsæl og bera gamlir nem-
endur hans honum vel söguna.
Margvísleg félagsstörf tóku jafnan
mikið af tíma hans. Ungur heillaðist
hann af ungmennafélagshreyfing-
unni, samvinnuhreyfingunni og
stefnu Framsóknarflokksins, og
starfaði talsvert innan vébanda
þeirra allra. Einnig varð hann for-
ystumaður í samtökum bænda, bæði
heima í héraði og á landsvísu, og að
sveitarstjórnarmálum starfaði hann
bæði vel og lengi.
Þekktastur er Guðmundur Ingi þó
fyrir skáldskap sinn, þó að útgefnar
ljóðabækur hans séu ekki mjög
margar og langt á milli þeirra sumra.
Í þeim er víða slegið á strengi sem
hrífa marga. Um og eftir miðja síð-
ustu öld var hinsvegar ekki í tísku hjá
bókmenntaelítunni sem svo var köll-
uð að vegsama ljóð „framsóknar-
bónda í sveit“, hvað þá ef hann var
líka samvinnumaður, ungmenna-
félagi og bindindismaður. Þeir for-
dómar hafa þó verið mjög á undan-
haldi síðustu árin, og því eru ljóð
Guðmundar Inga nú metin af meira
jafnvægi og sanngirni en gert var um
skeið. Það sýna meðal annars þær
góðu viðtökur sem heildarsafnið Sól-
dagar fékk þegar það kom út 1993.
Átta ára gamall var ég sendur til
sumardvalar á Kirkjubóli og þar var
ég líka næstu sjö sumur á eftir, síðast
árið 1953. Þessi sumur á Kirkjubóli
voru mér mikill skóli og gáfu mér lífs-
reynslu sem ég tel nánast forréttindi
að hafa fengið að öðlast.
Á sumrin voru jafnan á Kirkjubóli
nokkur aðkomubörn eða unglingar,
og urðu enn fleiri síðar. Búskapar-
hættir þar voru eftir gamla laginu og
við mörg verkanna var þörf á hverri
hönd sem völ var á. Það átti ekki síst
við um heyskapinn, en í honum tóku
stálpuð börn og unglingar fullan átt.
Þau unnu við hlið fullorðna fólksins
og undir stjórn þess, og yfirleitt fór
vinnan ekki þegjandi fram, enda eng-
in vélahljóð til að trufla. Ungviðið
fékk því tækifæri til að læra margt
með beinum og óbeinum hætti, ekki
aðeins um vinnubrögðin við verkið,
heldur um allt milli himins og jarðar,
aðeins ef eyrun voru höfð opin. Þessi
menntunartækifæri lærði ég þó ekki
að nýta mér að ráði fyrr en síðustu
árin, en þá reyndist mér oft býsna
lærdósmsríkt að standa við slátt með
þeim bræðrum, Guðmundi Inga og
Halldóri, spyrja þá um ýmislegt og fá
jafnan greinargóð svör, eða aðeins að
fylgjast með samtölum þeirra sín á
milli.
Á Kirkjubóli var enn við lýði sá
forni búskaparþáttur að færa frá, en í
því fólst að snemma sumars voru
lömb tekin frá mæðrum sínum, þau
rekin á fjall en ærnar mjólkaðar í kví-
um og úr mjólkinni unnið langtum
betra og kraftmeira smjör en fæst úr
kúamjólk og súrt skyr sem líka var
sérstakt lostæti. Umsjón með kvía-
ánum var í höndum unglinga eða
stálpaðra barna, yfir þeim var fyrst
setið á daginn, en síðan var þeim
sleppt lausum og þurfti þá að smala
þeim í kvíarnar tvisvar á hverjum sól-
arhring. Hér er ekki staður til að lýsa
þessu nánar, en ellefu ára var ég orð-
inn aðalsmalinn á bænum og gegndi
því starfi þar til fráfærurnar lögðust
niður, en síðast var fært frá sumarið
1951.
Fyrsta sumarið mitt á Kirkjubóli
var ég rekkjunautur Guðmundar
Inga, svo að hann varð í rauninni
einskonar fósturfaðir minn strax í
upphafi. Síðustu árin mín, eftir að
nýtt íbúðarhús var komið í stað torf-
bæjar afa míns, svaf ég jafnan í auka-
rúmi í herbergi hans, en hann var þá
ennþá einhleypur. Ég var þá kominn
um og yfir fermingu og farinn að hafa
áhuga á fleiru en áður, þar á meðal
bæði skáldskap og pólitík. Á þessum
árum fékk ég stundum tækifæri til að
fylgjast með því hvernig hann vann
við ljóðagerð sína.
Guðmundur Ingi var ekki skrif-
borðsskáld eða pappírsskáld. Hann
„skrifaði“ ekki ljóð, eins og stundum
er sagt núna að ljóðskáld geri. Hann
ORTI þau. Þau urðu til í huga hans
þar sem hann var staddur hverju
sinni, oft við vinnu sína utanhúss eða
innan. Þá tautaði hann oft eða raulaði
fyrir munni sér heilar og hálfar hend-
ingar, stundum þær sömu aftur og
aftur með nýju orðalagi, hló stundum
jafnvel með sjálfum sér hálfupphátt.
Lokafrágangurinn var fólginn í því
einu að hreinskrifa það sem þegar lá
fyrir fullskapað í huganum, og ef til
vill að snurfusa það lítillega í leiðinni.
Þegar Kirkjubólsárum mínum
lauk urðu samskipti mín við Guð-
mund Inga eðlilega minni og sam-
fundir okkar færri. Heill áratugur
leið þá án þess að ég kæmi að Kirkju-
bóli, en auðvitað hitti ég hann stund-
um þegar hann var á ferð hér syðra.
Síðustu árin hefur ferðum mínum
þangað hinsvegar aftur fjölgað nokk-
uð.
Þegar Guðmundur Ingi varð fimm-
tugur orti hann stutt ljóð, þar sem
hann leit yfir farinn veg. Því ljóði lýk-
ur með orðunum: Mér hefur mann-
heimur verið/mildur og ríkur í senn. Í
þessum orðum og þessu ljóði raunar
öllu finnst mér lífsviðhorf hans koma
mjög vel fram, mildi hans, nærgætni
hans gagnvart öðrum, umburðar-
lyndi og sá eiginleiki að sjá jafnan
fremur kosti annarra manna en galla
þeirra. Orðum ljóðsins mætti í raun-
inni alveg eins snúa við. Hafi mann-
heimur orðið Guðmundi Inga „mildur
og ríkur“ hefur hann sjálfur verið
mannheimi það sama. Hann hefur
auðgað umhverfi sitt og samtíð með
mildi sinni og góðvild, með sínu góða
hjartalagi.
Það var Guðmundi Inga mikið
gæfuspor þegar hann gekk að eiga
Þuríði Gísladóttur. Sambúð þeirra
hefur verið farsæl og hún stutt hann
með ráðum og dáð, bæði við störf
hans að búskap og kennslu og ekki
síður eftir að heilsa hans bilaði og
hann þurfti mikillar umönnunar við
heima og á vistheimilinu á Flateyri.
Ég votta henni og öðrum aðstand-
endum mínum dýpstu samúð, og þá
ekki síst Jóhönnu frænku minni, sem
nú er ein eftir af systkinahópnum á
Kirkjubóli.
Kristján Bersi Ólafsson.
Sólskinið tollir betur við suma
menn en aðra. Slíka menn má kalla
sumarvæna. Engan mann höfum við
þekkt sumarvænni Guðmundi Inga
skáldbónda á Kirkjubóli. Það var
samfellt sólskin í hugsun hans, orð-
um og gerðum.
Nú er lífi hans lokið eftir langan
dag. Kveðja okkar til hans á lokadegi
er hlý, send í sólgullnum roða sól-
arlagsins.
Það er margs að minnast, þegar
við hugsum til Guðmundar Inga, eða
Inga eins og við kölluðum hann alltaf.
Allar eru minningarnar góðar og sól-
skini vafðar.
Lítil stúlka lagði leið sína frá Hafn-
arfirði að Kirkjubóli til ömmu sinnar
og föðursystkina. Þangað var gott að
koma og þar var gott að fá nesti fyrir
gönguferð lífsins. Það nesti hefur
orðið drjúgt og dugað vel. Einn af
þeim sem það nesti skömmtuðu var
Guðmundur Ingi.
Hann var hljóðlátur en hlýr
frændi, glaðlyndur og góðlyndur.
Aldrei brýndi hann róminn eða
skammaðist við krakkana á Kirkju-
bóli. Þess þurfti hann ekki með. Það
var óskráð lögmál að gera allt sem
hann vildi, umyrðalaust og með glöðu
geði. Hann var maður þeirrar gerðar.
Mörg barnanna okkar urðu þeirr-
ar gleði og gæfu aðnjótandi að fá að
dveljast á Kirkjubóli í skjóli frænd-
fólksins þar. Þar var dvölin þeim
kær. Þar mótuðust þau og mönnuð-
ust bæði meðvitað og ómeðvitað.
Heimilisbragur og heimilishættir á
Kirkjubóli voru hverju barni góður
og gagnlegur skóli. Þar átti hver
heimamaður hlut að máli, hvort sem
það var Bessa amma, Guðmundur
Ingi, Hanna eða Halldór.
Og öll slógu þau hörpu Braga og
kunnu ósköpin öll af þjóðlegum fróð-
leik, sögnum, sögum og ljóðum sem
þau miðluðu óspart. Þetta síaðist inn í
barnssálirnar og auðgaði önn hvers-
dagsins. Þetta kunnum við vel að
meta og fyrir það stöndum við í ævar-
andi þakkarskuld við Kirkjubólsfólk-
ið.
Ein af annarri birtast þær myndir
minninganna. Ingi að slá með hesta-
sláttuvélinni. Kliðurinn í sláttuvélinni
blandast kveðanda sláttumannsins.
Hann er að yrkja. Skáldskapurinn er
samofinn starfinu.
Ingi í flekk að rifja með fróðleik og
gamanyrði á vörum. Töðuangan og
samantekt. Mosvallahornið horfir
með velþóknun á heyvinnuna um leið
og það teygir sig upp til himins.
Ingi í hlöðunni að koma þar heyinu
fyrir, sæll og sumarglaður. Það verð-
ur gaman að gefa það á garðann, þeg-
ar vetur gengur í garð. Barnssálir
skynja gleði skáldbóndans. Ást á
sveitinni og lífinu þar skjóta rótum.
Lambær á vori, fé af fjalli á hausti,
sauðkindur í húsi að vetri, fjárhús-
ilmur og hornaspil, allt er þetta sam-
ofið minningunni um Inga.
Guðmundur Ingi var gefandi í allri
umgengni. Glettni og gamansemi,
fróðleiksþrá og ánægja af því að
fræða aðra, áhugi uppalandans, vor-
hugur og vinarþel, skapandi og
skáldleg hugsun, allt þetta setti mark
sitt á alla umræðu við hann og sam-
verustundir. Þær stundir geymast
vel og gleymast ekki.
Björt og fögur sumarsólin var
förunautur Guðmundar Inga. Sól-
skinið var honum áskapað og mótaði
hugsun hans og verk öll. Nöfnin á
ljóðabókunum hans tala skýru máli
um það. Sólstafir, Sólbráð, Sóldögg,
Sólborgir, Sólfar og Sóldagar. Þeir
eru ekki gæfulausir sem götuna
ganga með slíkum manni.
Kímið blik í auga, glaðlegt bros á
vör, íslenskur skapandi andi, máttur
moldar og gróðurs, vermandi vinátta,
handtak þrungið sumaryl, – þetta
kemur í hugann, þegar við hugsum til
þín Ingi.
Þakklætið fyrir kynnin öll fyllir
huga okkar og hjarta á kveðjustund.
Það var gott að vera samferðamaður
þinn og það er gott að hugsa til þín.
Með minningunum um þig er gott að
búa. Enn og aftur, hjartans þakkir
fyrir allt.
Þura og Hanna. Við og fjölskylda
okkar sendum ykkur innilegar sam-
úðarkveðjur. Þið eru ekki fátækar að
hafa átt slíkan eiginmann og bróður.
Það brennur bjartur eldur á arni
minninganna, sem gott er að ylja sér
við.
Í sumarlok siglir sólhugi fari sínu
til nýrra sólarlanda. Góða ferð Guð-
mundur Ingi og guð blessi þig og ferð
þína.
Ásthildur Ólafsdóttir,
Hörður Zóphaníasson.
Við andlát Guðmundar Inga koma
bæði í hugann minningar frá gamalli
tíð og þeirri sem nær er; hlýjar minn-
ingar um samskipti fölskyldu minnar
á Flateyri og fjölskyldunnar á
Kirkjubóli í Bjarnardal.
Fyrstu minningar eru þegar við
systkinin, Einar Oddur og ég, kom-
um í gamla torfbæinn á Kirkjubóli til
að kveðja Friðrikku ömmu sem lá þá
banaleguna á heimili systur sinnar,
Bessabe. Ég man ennþá hvað mér
fannst dimmt á loftinu. Þetta var árið
sem mér varð ljóst að við getum ekki
vitað hve langur tími okkur er
skammtaður hér í þessu jarðlífi.
Pabbi hafði látist nokkrum mánuðum
fyrr, berklar og önnur veikindi voru
hjá föðurfjölskyldu minni og urðu
þess m.a. valdandi að Friðrikka
amma í Sveinshúsi fór inn í fjörð – og
þá eiginlega til að deyja.
Nokkrum sinnum dvaldist ég sem
stálpaður krakki á Kirkjubóli við ber-
jatínslu. Þótt ung væri skynjaði ég
mjög sterkt hið sérkennilega og að
sumu leyti forna andrúmloft sem
þarna ríkti. Fráfærurnar voru til
dæmis ekki aflagðar á Kirkjubóli fyrr
en á sjötta áratug síðustu aldar því
það var ekki verið að kasta gömlum
siðum fyrir róða á þeim bæ nema
ærnar ástæður lægju að baki. Og
þarna ríkti, svo sem kunnugt er, mik-
il ást og sannur áhugi á öllu er ljóð-
list, kveðskap, íslenskri tungu og
bókmenningu viðkemur. Allir gátu
ort. Ég minnist þess t.d. að fyrriparti
var kastað fram af einhverjum um
það leyti sem gengið var til daglegra
verka og að kvöldi beðið eftir að
heyra og skemmta sér við að hlýða á
hvað andinn hefði blásið hverjum og
einum í brjóst. Ég man hvað ég dáð-
ist að hagmælsku þeirra systkina. Í
mínum huga voru þetta eins og sann-
ir galdrar.
Í bernsku minni á Flateyri voru
tengslin við frændfólkið á Kirkjubóli
ávalt skýr. Hnausþykkur rjóminn,
fluttur til okkar fyrir stórhátíðir í
þriggjapela glerflöskum klæddum
ullarsokkum, bar m.a. vitni um þann
hlýhug sem borinn var til okkar á
mölinni.
Svo fór að við systkinin lærðum
stöku ljóð og ljóðlínur eftir Guðmund
Inga. Okkur fannst sum ljóðin svo
skrítin og skemmtileg að ljóðlínur
urðu að viðkvæði við ákveðnar at-
hafnir. „Tíu krónur og trúna á landið
– er allt sem ég á“ sögðum við gjarn-
an þegar við hefðum viljað eiga fyrir
einhverju sem fjárráðin leyfðu ekki.
Og það var eins og auðveldara væri
að sætta sig við hlutskipti sitt og
reyna að taka trúna á landið sem
jafngilda fjármunum sem ekki væru í
sjónmáli. Gott veganesti hefur það
líka reynst. Og æði oft þegar við
krakkarnir áttum þess kost að snæða
hjallþurrkaðan rikling eða annað
þurrkað góðgæti sammæltumst við
með frænda okkar og höfðum yfir
ljóðlínurnar með tilþrifum: „Harð-
fiskur það er nú matur maður – með-
an smjer er til!“ Mér þykir ekki ólík-
legt að á svipaðan hátt hafa aðrir
tileinkað sér skáldskap Guðmundar
Inga og lært að meta hann – fundið
samhljóm með hinum hversdagslegu
yrkisefnum en jafnframt skynjað
hina tæru ást hans á landinu og störf-
unum sem lífið krefst og eru hlut-
skipti okkar flestra – stundum upp-
spretta sannrar hamingju.
Guðmundur Ingi átti sér langa ævi
og farsæla í Önundarfirði. Eða eins
GUÐMUNDUR INGI
KRISTJÁNSSON