Morgunblaðið - 03.10.2002, Blaðsíða 28

75 ÁRA AFMÆLI OLÍS
28 FIMMTUDAGUR 3. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SAGA Olís er átakasaga – en nú er „litliljóti andarunginn“ orðinn að „fallegumsvani“, sagði Gísli Baldur Garðarsson,stjórnarformaður Olís, í upphafi við-
tals sem fram fór í tilefni af 75 ára afmæli þessa
nafntogaða fyrirtækis.
Gísli Baldur, Einar Benediktsson, forstjóri
Olís, og blaðamaður Morgunblaðsins ræddu
sögu Olís, stöðu þess og framtíðarhorfur í um-
ræddu viðtali sem fram fór í fundarsal í höf-
uðstöðvum Olís, Sundagörðum 2. Frá gluggum
höfuðstöðvanna ber gömlu höfuðstöðvarnar í
bláan sjóinn og Viðey blasir við á aðra hönd.
Í bók Halls Hallssonar um Olís, „Þeir létu
dæluna ganga“, kemur fram að Olís var að
sumra áliti eins og fótboltinn á vellinum sem
menn spörkuðu á milli sín og jafnvel varla talinn
„kálgarðsins virði“ fyrir sextán árum – en hefur
nú heldur betur risið úr öskustónni og fengið
nýtt og glæsilegt yfirbragð, þrátt fyrir við-
burðarík 75 ár sem að baki eru.
„Ein mesta lægð í sögu fyrirtækisins var
1986. Niðurstaðan varð að Óli Kr. Sigurðsson
keypti Olís og hlutverk hans var að auka og
styrkja tengsl við stórnotendur, svo sem út-
gerð, verksmiðjur og fólkið í landinu, sem og að
fá fé frá Texaco í reksturinn,“ segir Einar Bene-
diktsson þegar stiklað er á annáluðum viðburð-
um úr sögu Olís.
„Olís var fyrsta fyrirtækið sem skráð var á
Verðbréfaþingi, sem nú er Kauphöll Íslands,“
segir Gísli Baldur Garðarsson. „Félagið styrkti
þannig mjög tengsl sín við fólkið í landinu, sem
sýndi hug sinn til félagsins með því að kaupa
hluti í því. Flestir voru hluthafar rúmlega 800
talsins en eru nú tæplega 500.
Fyrsta olíufélagið
Olíuverzlun Íslands var frumkvöðull á sínu
sviði. Olís var fyrst til að versla með olíu eftir að
ríkisstjórn Jóns Þorlákssonar hætti með Rík-
isverslun,“ heldur Gísli Baldur áfram.
Þeim félögum verður einnig að umtalsefni
þegar Samband íslenskra samvinnufélaga
stofnaði Esso sem tók viðskipti við öll kaupfélög
á landinu af Olís á einni nóttu, ef svo má segja.
Tuttugu og þrjú útgerðarfélög færðu sig um set
í viðskiptum.
Þetta gerðist árið 1946.
„Gamli tíminn með sorgir sínar og sigra var
kvaddur þegar starfsemi Olís var flutt úr Laug-
arnesi og í hinar stórglæsilegu höfuðstöðvar við
Sundagarða.
Við tókum við kyndlinum úr höndum Óla Kr.
Honum tókst að styrkja mjög markaðsaðstæð-
ur Olís og það hefur verið áframhaldandi aukn-
ing hjá okkur á flestum sviðum,“ segir Einar.
„Við þjónustuðum mjög margar af helstu út-
gerðum landsins. Í því ölduróti viðskiptalífsins
sem verið hefur höfum við haldið okkar hlut vel
og heldur bætt við okkur.
Höfum bætt okkur bæði á
olíu- og bensínmarkaði
Félagið var afskipt í lóðaúthlutun fyrir bens-
ínsstöðvar í Reykjavík svo árum skipti á fyrri
tíð. Þess vegna hefur Olís enn í dag minnsta
hlutdeild á bensínmarkaðinum þrátt fyrir tals-
verða aukningu á síðari árum, einkum með til-
komu ÓB-stöðvanna. Þær eru í dag langstærstu
sjálfsafgreiðslustöðvar á landinu. Við höfum
bætt við okkur bæði á olíu- og bensínmarkaði,
þó meira á þeim síðarnefnda síðustu misserin.
Þessi markaður er allur mjög erfiður og á
honum mun meiri samkeppni en almenningur
vill trúa.
Þetta er blóðugri barátta en nokkurn skyldi
gruna, einkum á stórnotendamarkaðinum sem
byggist mikið á persónulegum samböndum og
góðri þjónustu.
Starfsemin á bensínstöðvunum er auðvitað
ópersónulegri, en við erum okkur meðvitandi
um að okkar mikilvægasta fólk er starfsfólkið á
bensínstöðvunum, enda eini tengiliður félagsins
við hinn almenna viðskiptavin. Það er einnig
Olís – andar-
unginn orð-
inn að svani
Hannes Sveinsson við olíuflutninga í Hrísey um miðja 20. öld. Olíustöðin á Klöpp var eitt helsta kennileiti Reykjavíkur um áratuga skeið.
Morgunblaðið/Sverrir
Einar Benediktsson forstjóri og Gísli Baldur Garðarsson stjórnarformaður.
Olís – Olíuverzlun Íslands fagnar 75 ára afmæli í dag.
Þeir Einar Benediktsson, forstjóri Olís, og Gísli Baldur
Garðarsson, stjórnarformaður þess, sögðu Guðrúnu
Guðlaugsdóttur frá þáttum í starfsemi Olís fyrr og nú.
Það vakti þjóðarathygli þegar Óli í Olís
mætti í Ánanaust og afgreiddi bensín á
bíla. „Ég er bestur sem bensíntittur,“
sagði hann eitt sinn í viðtali.
„HANN var framúrskarandi dugleg-
ur maður og skarpgreindur. Það var
bráðskemmtilegt að vinna með hon-
um. En hann var frekur og vildi
ráða,“ er haft eftir Jóhönnu Egils-
dóttur, einum af forystumönnum Al-
þýðuflokksins, um Héðin Valdimars-
son, fyrsta forstjóra Olíuverzlunar
Íslands hf. og verkalýðsleiðtoga með
meiru, í sögu Olís í 75 ár, „Þeir létu
dæluna ganga“.
Héðinn Valdimarsson fæddist í
Reykjavík 26. maí árið 1892. For-
eldrar hans voru báðir þjóðkunnir Ís-
lendingar. Faðir Héðins, Valdimar
Ásmundsson, var í senn fræðimaður
og ritstjóri Fjallkonunnar um árabil.
Móðir Héðins var hin kunna kven-
réttindakona Bríet Bjarnhéð-
insdóttir. Bríet fékkst við blaða-
útgáfu eins og Valdimar. Hún
ritstýrði Kvennablaðinu í 25 ár og
Fjallkonunni um hríð eftir að eig-
inmaður hennar féll frá tæplega
fimmtugur að aldri.
10 ára vinstrimaður
Enda þótt Héðinn væri aðeins 10
ára gamall þegar faðir hans lést hafði
hann þegar myndað sér ákveðnar
stjórnmálaskoðanir enda alinn upp á
óvenju pólitísku heimili. Árni Jónsson
frá Múla, æskuvinur Héðins, brá upp
skemmtilegri mynd af fyrstu kynnum
þeirra á fimmtugsafmæli Héðins vor-
ið 1942. „Það eru nú í sumar 40 ár síð-
an ég kynntist Héðni fyrst. Á sömu
stund fékk ég mína pólitísku eld-
vígslu. Við höfðum ekki talað saman í
fimm mínútúr, þegar Héðinn lítur á
mig mjög alvarlegur og íbygginn og
spyr: „Hvort ertu heldur hægri- eða
vinstrimaður?“ Hægri- eða vinstri-
maður! Ég glápti, því að þetta voru
alger nýyrði í mínum eyrum. En svo
datt mér í hug, að úr því að ég væri
ekki örvhentur, gæti ég ekki verið
vinstrimaður. Svo ég svaraði nokk-
urn veginn hiklaust: „Hægrimaður.“
„Þá er rétt að við tökum saman,“
sagði Héðinn og sveif á mig um leið.
Því að Héðinn hafði gert sér þess
grein þá þegar, að hann væri vinstri-
maður og ætti að berjast við hvern
hægrimann, sem á vegi hans yrði.“
(Um Héðin Valdimarsson í bóka-
flokknum Þeir settu svip á öldina).
Héðinn stundaði nám við Mennta-
skólann í Reykjavík og lauk háskóla-
prófi í hagfræði frá Kaupmannahafn-
arháskóla með lofsamlegum
vitnisburði árið 1917. Hann þótti eft-
irsóttur starfskraftur og hafði fengið
stöðu við Hagstofu Íslands við heim-
komuna. Ekkert var þó úr því að
hann gerðist starfsmaður hennar því
að áður en hann átti að hefja störf
fékk hann sig lausan til að gegna
starfi skrifstofustjóra við nýstofnaða
Landsverzlun. Landsverzlun var rek-
in á vegum ríkisins í þeim tilgangi að
tryggja nægar birgðir af nauðsynja-
vöru og dreifingu þeirra á lands-
byggðinni. Smám saman varð meg-
inhlutverk Landsverzlunar að stunda
einkasölu á tóbaki og steinolíu eða
þar til einkasalan var afnumin og
verslunin lögð niður árið 1926. Eftir
að einkasalan var afnumin stofnaði
Héðinn Tóbaksverslun Íslands hf. ár-
ið 1925 og Olíuverslun Íslands hf.
ásamt öðrum tveimur árum síðar.
Héðinn var á tímabili forstjóri beggja
fyrirtækjanna og Olíuverslunarinnar
til æviloka.
Lögð til einkasala
olíu og tóbaks
Á sama tíma og Héðinn stýrði Olíu-
verzluninni var hann ötull bar-
áttumaður verkalýðsins á Íslandi
bæði innan verkalýðshreyfing-
arinnar, í bæjarstjórn Reykjavíkur
og á þingi um árabil. Eins og nærri
má geta voru ekki allir á eitt sáttir
um ágæti þessa fyrirkomulags. „And-
stæðingar Héðins, jafnt til hægri sem
vinstri, reyndu oft að gera sér mat úr
því að „burgeisinn og auðvaldsmað-
urinn“ Héðinn Valdimarsson væri
leiðtogi og málsvari hinna fátækustu
daglaunamanna, karlanna í Dags-
brún,“ skrifar Gils Guðmundsson í
Þeir settu svip á öldina og heldur
áfram: „Héðinn var maður raunsær
og mun hafa hugsað eitthvað á þá
leið, að sá sem starfaði í auðvalds-
Héðinn Valdimarsson, fyrsti forstjóri Olís
Forstjórinn og
verkalýðshetjan
Héðinn með dóttur sína Bríeti,
síðar leikkonu, á öxlunum.