Morgunblaðið - 03.11.2002, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FALCON og Jane Scott
eru hér í boði Áhugahóps
um verndun Þjórsárvera.
Þau munu kynna sér Þjórs-
árver eftir því sem kostur
er á þessum árstíma og
hitta áhugafólk um vernd-
un veranna. Falcon Scott
mun einnig ávarpa opinn
fund til stuðnings Þjórs-
árverum sem haldinn verð-
ur í Austurbæjarbíói að
kvöldi 4. nóvember nk.
Þetta er fyrsta heimsókn
Jane hingað til lands en
Falcon Scott hefur komið
áður.
„Ég kom til Akureyrar í
september 1972 ásamt for-
eldrum mínum. Við vorum í
siglingu um norðurhöf og
fórum héðan til Grænlands.
Frá Grænlandi flugum við
svo til Íslands og vorum
dag eða hluta úr degi í
Reykjavík áður en við flug-
um til Englands.“
Falcon Scott er verkfræðingur að
mennt og starfar við hönnun húsa og
byggingar. Hann segist ekki hafa
fetað í fótspor föður síns hvað varðar
náttúrufræði og myndlist, nema hvað
hann lítur á byggingarnar sem list.
Afi Falcons Scott var landkönnuður-
inn þekkti og pólfarinn Robert Falc-
on Scott. Einkasonur hans var Sir
Peter Markham Scott, vísindamaður
og myndlistarmaður. Eftir hann ligg-
ur mikið safn málverka, teikninga og
vatnslitamynda einkum af fuglum.
Lafði Philippa Scott var nátt-
úruljósmyndari og aðstoðarmaður
Peters Scott. Þau dvöldu m.a. í
Þjórsárverum sumarið 1951 ásamt
dr. Finni Guðmundssyni, James
Fisher og íslenskum aðstoðar-
mönnum. Frá 26. júní til 2. ágúst
merktu þau 1,521 heiðargæs með fót-
eða vængmerkjum ásamt því að gera
ýmsar athuganir. Nýkomin af fjöll-
um gengu Philippa og Peter í hjóna-
band í Reykjavík 7. ágúst og fór at-
höfnin fram í Höfða sem þá var
aðsetur breska sendiherrans. Þau
eignuðust tvö börn. Dafila, sem er
vísindamaður og listmálari, og Falc-
on sem nú er hér staddur.
En hvaða sess skipaði Ísland í
huga foreldra Falcons Scott?
„Leiðangurinn í Þjórsárver, rétt
áður en þau giftust og svo hjónavígsl-
an í Reykjavík sveipuðu landið róm-
antískum ljóma. Þau töluðu mikið um
Ísland og heiðagæsirnar. Ég fór á
hverjum vetri með föður mínum að
skoða heiðagæsir. Við bjuggum í
Slimbridge við ána Severn. Þar er
fuglaverndarsvæði sem faðir minn
stofnaði til. Við fórum einn-
ig í Solwayfjörð og á Islay
eyju í Skotlandi.“
Þótt Falcon Scott hafi
ekki fetað í fótspor föður
síns sem baráttumaður fyr-
ir friðun fugla segir hann
það engu að síður hafa haft
mikil áhrif á sig að vera
sonur hans. „Ég ber mikla
virðingu fyrir villtri nátt-
úru, dýrum, fuglum og
gróðri. Ég er umhverf-
isverndarsinni og tel að það
eigi að vernda villta nátt-
úru.“
En hvað ætla Scott-
hjónin að gera í heimsókn
sinni?
„Okkur var boðið að
koma og sjá hvað er að ger-
ast varðandi Þjórsárver,
svæðið sem var foreldrum
mínum svo kært. Ég tel að
faðir minn hafi uppgötvað
mikilvægi þessa svæðis fyr-
ir líffræðilega fjölbreytni. Hann hafði
sérstaklega mikinn áhuga á heiða-
gæsinni og sýndi fram á að þetta
svæði er ekki einungis mikilvægt fyr-
ir Ísland, heldur á heimsvísu. Ég tel
að hann hefði orðið skelfingu lostinn
af þeirri tilhugsun að þessu svæði
kynni að verða spillt í þágu óvand-
látrar raforkuframleiðslu. Við erum
hingað komin sem fulltrúar hans, og
sem málsvarar hans sjónarmiða.“
Þjórsárver
á heimsvísu
Falcon Scott, sonur Sir Peters Scotts, er staddur hér á landi
ásamt eiginkonu sinni Jane. Þau munu m.a. kynna sér
áform um virkjanaframkvæmdir við Þjórsárver.
Morgunblaðið/Ómar
Falcon og Jane Scott eru hingað komin sem fulltrúar og málsvarar sjónarmiða
Sir Peters Scotts heitins.
Málverk af heiðagæsum eftir Sir Peter Scott.
TENGLAR
..............................................
http://www.thjorsarverfridland.is
Scott-hjónin voru gefin saman í Reykjavík.
DR. STURLA Friðriksson erfðafræð-
ingur kynntist Sir Peter Scott og ferð-
aðist með honum. „Sir Peter Scott
kom hingað m.a. árið 1951 og fór þá
upp í Þjórsárver,“ segir dr. Sturla. „Sir
Peter kom þá til þess að merkja gæsir,
aðallega heiðagæsir. Hann fékk hesta í
Gnúpverjahreppi og fylgdarmann,
Ágúst í Ásum, sem síðar varð vinur
okkar hjóna og fylgdarmaður um
tveggja áratuga skeið. Við vorum fern
hjón sem ferðuðumst um hálendið og
riðum þá stundum á sömu hestum og
Sir Peter hafði riðið í sínum leiðangri.
Sir Peter smalaði þarna gæsum í
gildrur meðan þær voru í sárum og
merkti þær svo eins margar og hann
og aðstoðarmenn hans gátu. Þessar
gæsir hafa vetursetu í Englandi. Í fram-
haldi af þessu skrifaði Sir Peter bókina:
„A Thousand Geese“.
Sir Peter kvæntist á Íslandi
Sir Peter Scott gekk að eiga konu
sína Philippe í breska sendiráðinu á Ís-
landi í þessari sömu Íslandsferð. Hún
hafði áður verið aðstoðarstúlka hans.
Peter Scott er frægur bæði sem
fuglafræðingur og listamaður, – málari
og teiknari. Hann var forstjóri The
Wildfowl & Wetlands Trust, sem er
breskur fuglafriðunarsjóður. Hann var
og einn af stofnendum og frum-
kvöðlum Alþjóðanáttúruverndarsjóðs-
ins, en þar gerðist ég meðlimur. Bern-
harð prins af Hollandi var forseti
sjóðsins. Ég var fulltrúi í sjóðnum og
það varð til þess að ég ferðaðist tals-
vert með þessum herramönnum. Við
fórum m.a. með skipi frá Ekvador til
Galapagoseyja árið 1976 og var Peter
Scott þar með í för og einnig Shipton,
breskur fjallgöngukappi. Þar var einnig
Philippe, kona Peters.
Sat í sjónum og málaði
Í þessari ferð sá ég með eigin aug-
um hvað hann var mikill málari. Hann
var með liti og pappír meðferðis sem
þoldu vatn og kafaði með þetta niður
með eyjunum. Ég var með Sigrúnu
Laxdal konu minni og Philippe að kafa í
forskmannabúningum. Þá komum við
að Peter þar sem hann var með súr-
efniskút á bakinu að mála fiska með
þessum litum og pappír sem þoldu
vatn. Þetta var ævintýraferð – undir
okkur voru hákarlar í kafi, rétt fyrir
neðan Peter. Þetta voru sleggjuháfar,
hákarlar sem bíta að vísu ekki menn en
eru afar viðsjárverðir að sjá.
Peter Scott hélt smátölu í skipinu
þar sem við vorum og hóf mál sitt á
mjög skemmtilegri grínsögu til að ná
athygli fólksins. Í slíku var hann meist-
ari. Þarna á skipinu birtist hann svo allt
í einu á skyrtubol sem á stóð: „Ég trúi
á skrímslið í Loch Ness“. Rétt á eftir
honum kom kona hans Philippe, – á
hennar bol stóð sama áletrun.
Peter Scott var aðlaður alllöngu eft-
ir þetta fyrir störf sín. Hann ætlaði að
halda erindi í Vísindafélaginu breska
um eitt og annað viðvíkjandi þessu
skrímsli, en það þóttu þegar til kom
ekki nógu örugg vísindi.
Bernharð prins kom einu sinni hing-
að til Íslands fljúgandi í janúarmánuði í
þotunni sinni og lenti á Keflavík-
urflugvelli. Hann bauð mér og Sigrúnu
konu minni í þotu sinni til Grænlands
og suður eftir allri Ameríku allt til Eld-
lands á suðurodda Suður-Ameríku. Þar
á skipi voru virtir vísindamenn, meðal
þeirra var Sir Peter Scott. Með í förinni
var og Roger Tory Peterson, frægur
breskur fuglafræðingur. Fuglar Íslands
og Evrópu eru eftir hann, gefið út af Al-
menna bókafélaginu. Einnig var þarna
á ferð Tenzing, sá sem fór með Hillary
upp á Mont Everest. Hann var Sherpi.
Við sigldum suður yfir sundið til
Suðurskautslandsins, fórum á hunda-
sleða og að þeim stað m.a. þar sem
faðir Sir Peters, Sir Falcon Scott hafði
haft aðsetur þegar hann fór í leiðangur
sinn til Suðurskautslandsins. Ámund-
sen varð sem kunnugt er á undan hon-
um til suðurskautsins. Vonsvikinn varð
Sir Falcon úti á leið sinni til baka. Þetta
gerðist í mars 1912.
Sir Peter kom í þennan kofa sem
faðir hans hafði verið í. Þegar við kom-
um frá kofanum fórum við til baka að
skipinu á litlum skipsbát. Konan mín
var mjög vel klædd í þessari ferð, í ull-
arpeysu og Íslandsúlpu. Jakar voru allt
um kring og báturinn festist milli
þeirra. Þá voru menn að tala um að
Sigrún yrði sennilega sú eina sem lifði
af ef við yrðum að hafa vetursetu í kof-
anum. Í þessari ferð skildum við eftir
íslenska fánann í vörðu Charcot, en
hann hafði haft vetursetu á eyju einni
skammt þarna frá.
Ég geri það nú stundum að gamni
mínu að yrkja kvæði í svona tilfellum
og orti þarna langa drápu þar sem
þetta erindi er í m.a.:
Sé ég í fjarlægð Falcon Scott
og félagana þjáða
örmagna loks í leiði vott
leggjast til hinstu náða,
eftir að hafa afrek gott
unnið til hetjudáða.
Komust þeir ei af ísnum brott
örlög hlutu að ráða.
Kunni sig jafnt meðal gæsa
og í konungssölum
Ferð þessi var farin til þess að leggja
áherslu á tillögur um að Suðurskauts-
landið yrði friðað.
Sir Peter og kona hans Lady Phil-
ippe settust að á vesturströnd Eng-
lands, fyrir norðan Bristol, þar sem
heitir Slimbridge og þar hefur síðan
verið aðsetur fyrir fuglaskoðara. Þetta
er á votlendissvæði, þar sem koma
gæsir og álftir í vetrardvöl. Sigrún kona
mín gerðist fóstra álftar sem heitir
Moth, maki hennar heitir Fiðrildi. Þessi
álftahjón, sem urpu í Skagafirði á
sumrin, höfðu vetursetu niðri í Slim-
bridge.
Sir Peter var mikill ævintýramaður,
bráðskemmtilegur og gæddur mörg-
um góðum kostum. M.a. var hann sér-
deilis listrænn og góður sögumaður,
hann var hrókur alls fagnaður hvar
sem hann kom. Þau hjón voru sér-
staklega góð heim að sækja í Slim-
bridge, við vorum einnig með Sir Peter
og konu hans í boðum hjá Filippusi
drottningarmanni, sem var góður fé-
lagi Sir Peters. Sir Peter Scott kunni
sig jafnt meðal gæsa uppi í Arnarfells-
múlum og í konungsveislum, – hvort
sem var í Bretlandi eða í Hollandi.“
Bráðskemmtilegur ævintýramaður
Ljósmynd/Sturla Friðriksson
Philippe og Peter Scott í leiðangr-
inum til Galapagoseyja.
Dr. Sturla Friðriksson erfða-
fræðingur fór með Sir Peter
Scott í nokkrar ferðir og sagði
Guðrúnu Guðlaugsdóttur
frá kynnum þeirra.
ÞAÐ má segja að Sir Peter Scott og
dr. Finnur Guðmundsson hafi upp-
götvað Þjórsárver og mikilvægi
þeirra sem varpstað heiðagæsa, að
sögn dr. Arnórs Þ. Sigfússonar fugla-
fræðings.
„Þjórsár-
ver voru
þekkt sem
varpland
heiðagæsa
af heima-
mönnum.
Það var far-
ið þangað
allt fram á
18. öld,
gæsum í
fjaðrafelli
smalað í
réttir og
þær drepn-
ar. Þjórsár-
ver gleymdust, ef svo má segja, en
það má segja að dr. Finnur og Sir
Peter hafi uppgötvað fyrir umheim-
inn að þetta mikla varp væri þarna.“
Dr. Arnór segir að í Bretlandi hafi
fram að því verið lítið vitað um hvert
heiðagæsirnar fóru til sumardvalar.
Þær sáust í Bretlandi á veturna en
hurfu svo á vorin. Áður en Sir Peter
og dr. Finnur fóru í leiðangurinn 1951
höfðu komið hingað Bretar og fundið
lítið varp á Norðausturlandi.
„Sir Peter og dr. Finnur uppgötv-
uðu þetta einstaka náttúrufyrirbæri
sem Þjórsárver eru. Í leiðangrinum
1951 voru merktar þar yfir 1.500 gæs-
ir. Svo var gerður út annar leiðangur
Breta og Íslendinga 1953 og þá
merktar mun fleiri gæsir, yfir átta
þúsund að mig minnir.
Við fórum á vegum Náttúrufræði-
stofnunar og The Wildfowl & Wet-
lands Trust, sem Sir Peter Scott
stofnaði, 1999 og 2000 og merktum þá
um þúsund gæsir í hvort skipti. Við
flettum upp í frásögn Sir Peter Scott
frá 1951 A Thousand Geese og vorum
á svipuðum slóðum, notuðum sömu
aðferðir, byggðum á þeirra reynslu.“
Mikilvægur
leiðangur
Peter Scott í Þjórs-
árverum 1951.
„ÞETTA var mikið umtalaður viðburður,“ sagði Stef-
anía Ágúsdóttir húsfreyja á Ásum í Gnúpverjahreppi
um ferð Sir Peters Scotts inn á afrétt í fylgd heima-
manna í Gnúpverjahreppi. „Það var allt á ferð og flugi
og mikið um að vera í Ásum og víðar í sveitinni þegar
Scott ætlaði inn á afrétt og dvelja þar nokkurn tíma,“
sagði Stefanía er hún minnist þess tíma þegar Sir Pet-
er Scott ferðaðist upp á hálendið.
„Hann þurfti marga hesta í ferðina og þeim var
safnað saman hérna í sveitinni. Ég man að pabbi minn,
Ágúst Sveinsson á Ásum, var einn af þeim sem fluttu
Scott inn eftir og sótti hann aftur. Ég held líka að hann
hafi flutt vistir til hans á meðan á dvölinni stóð. Ég veit
ekki betur en Scott hafi m.a. dvalið í Þjórsárverum. Ég
þekkti mjög vel Valentínus Jónsson sem dvaldi með
Scott og aðstoðaði hann meðan á dvölinni stóð. Þessi
tími var Valentínusi mjög dýrmætur og algjörlega
ógleymanlegur. Scott var í minningu hans engum öðr-
um líkur. Valla fannst dvölin með Scott þarna innfrá
ævintýri líkust, – enda ævintýraheimur að sögn allra
heimamanna hér.
Mikið var talað um þessa ferð Scotts inn á afrétt í
sveitinni, þetta var svo mikill viðburður, pabbi talaði
oft um þetta ekki síður en Valli, það komu beinlínis
stjörnur í augu Valla þegar minnst var á þessa ferð við
hann. Kona ein sagði mér smá skrítlu í sambandi við
þettta. Þegar Scott endaði dvölina þarna innfrá var
sagt að hann hefði grafið heilmikið af súkkulaði og
öðru sælgæti í jörðu en enginn vissi nákvæmlega hvar,
svo sælgætið er þarna líklega ennþá.“
Ævintýraferð á afrétti