Morgunblaðið - 03.11.2002, Blaðsíða 18
18 SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÁRIÐ 1837 hefur Jón dvalið 4 ár í
Kaupmannahöfn. Fyrstu skref
hans í formlegu félagslífi Kaup-
mannahafnar-Íslendinga er inn-
ganga í Hafnardeil Hins íslenska
bókmenntafélags.
J
ón Sigurðsson er smám saman
að komast á mikið flug í marg-
víslegum félagsstörfum. Ekki
fer sögum af því hvort hann
tekur þátt í skemmtanalífi að
sama skapi. Í næsta herbergi við
hann á þriðja gangi býr Páll Mel-
steð en Jónas Hallgrímsson er nú
fluttur út, hann er búinn með sinn
tíma á Garði. Í stað hans er Þor-
steinn Jónsson fluttur inn til Páls.
Til eru dagbókarfærslur Páls Mel-
steðs í febrúar 1837 og þá stundar
hann samkvæmislífið af kappi.
Þrisvar sinnum í þessum mánuði
stendur í dagbókinni „dans hjá
Veyle“. Kannski hefur hann verið
að læra dans hjá Veyle þessum en
Páll er mjög áhugasamur um tón-
list. Þá er hann á balli hjá
Hemmert og öðru sinni á grímu-
balli á Enighedsværn. Hvort Jón
Sigurðsson hefur tekið þátt í öllu
þessu útstáelsi er ekki vitað en
þeir Páll urðu ævivinir. Andreas
Hemmert er meðeigandi í versl-
unarfyrirtækinu Ørum og Wulff
sem hefur mikil umsvif á Íslandi og
er íslenskur að móðurkyni. Hann
býr í Nýhöfn 14 þar sem eru höf-
uðstöðvar Ørum og Wulff og hefur
töluverð samskipti við aðra Íslend-
inga, á meðal annars eftir að sitja
með Jóni Sigurðssyni í stjórn Bók-
menntafélagsins. Ekki er ólíklegt
að Jón hafi farið með Páli Melsteð
á ballið heima hjá Hemmert 5.
febrúar 1837. Annars er ekki að
vita hvað þeir vinirnir hafa verið að
bralla saman á síðkvöldum en það
hefur verið sitthvað eins og er
glaðra stúdenta háttur.
Miðstöð skemmtanalífsins
Ein helsta skemmtun Kaup-
mannahafnarbúa er að fara í Kon-
unglega leikhúsið við Kóngsins
Nýjatorg sem ennþá er eina leik-
húsið í borginni. Leikhúsið er mið-
stöð skemmtanalífsins. Betri borg-
arar eru vikulegir gestir og hafa
börnin sín með sér. Vitað er að Jón
Sigurðsson fer oft í leikhús. Hægt
er að fá ódýra miða og standa í
mannþröng uppi á efri svölum
bakatil. Það nota íslensku stúdent-
arnir sér óspart. Í Konunglega
leikhúsinu eru ekki aðeins færð
upp leikrit heldur einnig óperur,
ballettar og „vaude-villur“. Allt
þetta er mikið nýnæmi fyrir Ís-
lendinga. Páll Melsteð segir í end-
urminningum sínum:
„Oft fór ég í leikhúsið (Kongelige
theater) í Kaupmannahöfn því að
það var, eins og yfirskriftin segir
yfir fortjaldinu fyrir framan sen-
una, „Ej blot til Lyst“; þar mátti
margt sjá og heyra; þar fékk ég að
sjá og heyra sanna list, sanna
íþrótt, þar æfðist tilfinning, eða
réttara sagt, þar vaknaði til fullrar
meðvitundar sú tilfinning hjá mér,
sem mér var meðfædd en legið
hafði í dái, tilfinning fyrir því
fagra; þar opnuðust eyru mín fyrir
músík, á fögrum hljóðfæraslætti,
fögrum söng. Ég fór sjálfur að
skilja músíkina, sem ég skildi ekki
áður. Og eftir því sem á leið, fór
mér að þykja mest ánægja að
heyra operaer og Mozarts músík
set ég efst af öllu sem ég heyrði í
þá átt ...“
Tónsmíðar Mozarts eru eftirlæti
Kaupmannahafnarbúa. Þeir telja
sig eiga nokkuð í tónskáldinu því
að ekkjan, Constanze, giftist
danska sendiherranum í Vín, G. N.
Nissen, eftir andlát Mozarts 1791
og bjó síðan í Kaupmannahöfn.
Það gengur á ýmsu með íslensku
stúdentana í Kaupmannahöfn. Í
febrúar 1837 verður Stefán Eiríks-
son frá Djúpadal í Skagafirði, sem
er kominn að lokaprófi í lögum,
fárveikur. Hann er fluttur á Frið-
riksspítala og skiptast tveir stúd-
entar, Gísli Hjálmarsson lækna-
nemi og Jón Sigurðsson, á að vitja
hans í veikindunum. Stefán var rit-
ari hjá Steingrími biskupi á undan
Jóni og þeir þekkjast frá því í
Reykjavík. Stefán deyr í apríl og
er banameinið talið lifrarveiki. Það
verður úr að Jón Sigurðsson tekur
að sér að hafa allan veg og vanda
af útförinni og sjá um formsatriði í
sambandi við dánarbúið. Og enn
einu sinni standa stúdentarnir ber-
höfðaðir í Assistentskirkjugarði yf-
ir opinni gröf.
Aðrir kunna ekki fótum sínum
forráð. Páll Melsteð er til dæmis
að baksa við að koma Gísla Ísleifs-
syni, frænda sínum, heim sumarið
1837. Hann segir í bréfi til föður
síns:
„Ég gat fengið frænda
minn til að fara heim og
þótti mér ekki lítið vænt
um það því þar getur orð-
ið eitthvað úr honum en
hérna ekkert og ég er
viss um að hann hagar
sér vel heima þar sem
hann á ekki kost á að
slarka. Fyrir hvern
mun, hann má ekki
koma hingað aftur. Nú
þykist hann ætla að
gjöra það og passinn
hljóðar svoleiðis. En það
marka ég nú ekki. Það
ætlaði ekki að ganga svo
vel að fá hann héðan því
einn restauratör [veitinga-
maður], Andersen, ætlaði að
leggja beslag [hald] á passann
hans. Hann skuldar þeim manni
rúma 22 rd. Ég fékk þann mann til
þess að vera þolinmóðan til hausts-
ins en þá hef ég lofað honum upp á
æru og trú að hann skuli fá pen-
ingana. Sama hef ég sagt öðrum
kreditorum [lánardrottnum] ...“
Þó að Jón Sigurðsson eigi það til
að sletta úr klaufunum gætir hann
sín vel á því að slá ekki slöku við
störf sín. Hann er á kafi í fornum
fræðum og ætlar sér ekki af. Þau
eru öðrum þræði orðin full vinna
hans og duga líka til að forða hon-
um frá óhóflegri skuldasöfnun sem
margir íslenskir stúdentar lenda í,
jafnvel þeir sem hafa fjárhags-
stuðning að heiman. Sífellt hlaðast
á hann meiri störf. Eitt langt bréf
hefur varðveist frá honum frá
árinu 1837 og er það til Svein-
bjarnar Egilssonar. Þar kemur
fram að hann er sem fyrr að skrifa
upp handrit fyrir Sveinbjörn á veg-
um Árnanefndar. Ennfremur er
hann að lesa prófarkir fyrir Forn-
fræðafélagið og nú hefur hann þar
að auki ráðið sig í vinnu hjá Vís-
indafélagi Dana, Det kongelige
danske Videnskabernes Selskab,
sem hyggst gefa út danskt forn-
bréfasafn (Regesta diplomatica hi-
storiæ Danicæ). Það eru þeir Finn-
ur Magnússon og prófessor
Madvig, kennari Jóns, sem standa
fyrir því að hann fær þá vinnu.
Hún felst í því að skrifa upp gömul
skjöl og gera efnisútdrátt úr þeim.
Vinnan fyrir Vísindafélag Dana á
eftir að verða Jóni drjúg tekjulind
á næstu árum.
Síðast en ekki síst er Jón vakinn
og sofinn í að starfa fyrir Hið ís-
lenska bókmenntafélag og veltir
því mjög fyrir sér hvernig megi
efla það sem mest. Hann telur að
enginn nema Finnur Magnússon
geti rifið félagið upp en hann sé að
vísu ófáanlegur til þess að verða
forseti þess. Jón telur sleifarlag
hjá félaginu á prentun bóka og allt
of fáir umboðsmenn fyrir það séu
heima á Íslandi með þeim afleið-
ingum að of lítið seljist af bókum
þess.
„Safna gersimum íslenskum“
Jón Sigurðsson er sjálfur farinn
að safna bókum af kappi sem á eft-
ir að verða ástríða hans alla ævi. Í
þær fer drjúgur skildingur sem
eykur enn á fjárþörf hans. Hann
segir þó í bréfi sínu til Sveinbjarn-
ar að sér farist ekki að kvarta,
einkum þar sem hann hafi fengið
allar útgáfubækur Árnanefndar
ókeypis og nefndin auk þess fært
sér Sæmundar-Eddu í útgáfu Gyld-
endals. Og Jón bætir við:
„Prófessor [Finnur] Magnusen
var mér þar góður haukur í horni,
eins og hann alltaf hefir verið mér
sérlega ástúðlegur í öllu; Rafn hef-
ir víst og svo gjört hvað hann gat.
Þér sjáið að ég [er] farinn að koma
upp bibliotheki [bókasafni] í ís-
lenzkunni.“
Einmitt þetta ár er Jón Sigurðs-
son kominn í reikning hjá einni
helstu bókaverslun Kaupmanna-
hafnar. Það er gyðingurinn P. G.
Philipsen sem rekur hana á Gauta-
götu 335 (síðar nr. 39). Meðal þess
sem Jón kaupir og kemur fyrir á
reikningum hans á árinu eru bæk-
ur á frönsku og ensku um sögu,
málfræði og ferðalög. Einnig rit
Voltaires.
Áhugi Jóns á söfnun fornminja
og gamalla handrita er einnig
vaknaður. Hann er safnari af Guðs
náð. Í fyrrnefndu bréfi til Svein-
bjarnar segir hann:
„Hitt annað sem mig langar til
að tala við yður um er það að ég
óskaði [að] einhver vildi gangast
fyrir að safna gersimum íslenskum,
bæði fornaldarleifum og gömlum
bréfum og skræðum, eins og allra
handa nýrri excerpter [útdráttum]
til Íslands sögu og annars fleira
svo allt þvílíkt ekki kæmist í út-
lendra hendur ...“
Sjálfur á hann áður en yfir lýkur
eftir að verða einn mesti handrita-
og fornbókasafnari Íslands fyrr og
síðar.
Steingrími Jónssyni biskupi, sem
er velgerðarmaður Jóns heima á
Íslandi, er um og ó. Hann óttast að
Jón ætli sér um of í vinnu og bóka-
grúski og honum muni því ekki
takast að ljúka prófi. Þetta kemur
fram í bréfi til hans í ágúst 1837:
„Þú getur í koll þanka minna,
Sívertsen minn góður! Hvað gengur
þér undir þitt examen [próf], þegar
Bókmenntafélagið, A. Magnæanska
nefndin og Fornfræðafélagið er þér
svo ríkt í huga? Þú játar fyrir mér
Bókakafli Jón Sigurðsson hefur verið kallaður þjóðhetja og forseti og sagður „sómi Íslands, sverð þess og skjöldur“. Fæðingardagur
hans er þjóðhátíðardagur landsmanna, en hver var þessi Vestfirðingur sem tók að sér að leiða þjóðina til sjálfstæðis? Guðjón Frið-
riksson ritar sögu Jóns og er hér er gripið niður í köflum er snúa að félagsstörfum og menningarlífinu í Kaupmannahöfn.
Jón Sigurðs-
son í Kaup-
mannahöfn
Austurgata opnast út á Kóngsins Nýjatorg. Á stofuhæðinni í húsinu neðst við götuna til hægri var til húsa veitingamað-
urinn Gianelli sem Íslendingar kölluðu Njál sín í milli. Tískuverslanir til vinstri. Mynd frá um 1840.
Hægt var að fá ódýra miða í
Konunglega leikhúsið og
standa í mannþröng uppi á
efri svölum baka til. Það
notfærðu íslensku stúdent-
arnir sér óspart.
Tveir vel hífaðir koma úr einni af hin-
um mörgu kjallarakrám í Kaup-
mannahöfn árið 1834. Íslenskir stúd-
entar höfðu orð á sér fyrir slark og
óreglu.
Elsta myndin sem til er af
Jóni Sigurðssyni. Hún er
máluð haustið 1837 er hann
er 26 ára af listmálaranum F.
C. Camradt. Myndina sendi Jón
Ingibjörgu til staðfestingar ástar
sinnar á henni.