Morgunblaðið - 03.11.2002, Blaðsíða 45

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 2002 45
S
IGURBJÖRN Hjaltason
hætti mjólkurframleiðslu
vorið 2001 eftir tuttugu ára
starf í þeim búskap. Ákvað
hann að einbeita sér frekar
að sauðfjárframleiðslu. Í
júní á þessu ári fékk hann
bréf frá Mjólkursamsöl-
unni, MS, þess efnis að ákveðið hefði verið
að greiða honum hlutdeild hans í séreign-
arsjóði félagsins og með fylgdi ávísun upp á
rúmar 227 þúsund krónur. Sigurbjörn end-
ursendi ávísunina þar sem hann telur sig
eiga rétt á hærri hlutdeild úr sjóðnum, eða
tífalt hærri greiðslu – rúmar tvær milljónir
króna. Jafnframt telur hann að breytingar á
samþykktum félagsins séu ólöglegar og
marklausar. Með aðstoð síns lögmanns hef-
ur hann óskað eftir margskonar gögnum og
upplýsingum frá MS, fyrr segist hann ekki
taka afstöðu til þess hvort hann taki við
greiðslunni eða ekki.
Mjólkursamsalan tók til starfa í ársbyrjun
1935 og hét þá Mjólkursamsalan í Reykja-
vík. Í upphafi var hún svokallað samvinnu-
samband með aðild samlaga á Suður- og
Vesturlandi. Sigurbjörn bendir á að í sam-
þykktum hafi strax verið tekið fram að sam-
lögin ættu að eignast stofnsjóð í samsölunni.
Því hafi hins vegar aldrei verið fylgt eftir og
ekki hafi verið farið að skoða þau mál af al-
vöru fyrr en í kringum árið 1990. Hann
bendir einnig á að fljótlega eftir stofnun MS
hafi bændur til margra ára greitt í svo-
nefndan uppbyggingarsjóð, líkt og fram-
kvæmdasjóð vegna Bændahallarinnar, og
tími sé kominn til að þeir fari að njóta
þeirra ávaxta sem þeir hafi skapað.
„Árið 1990 kom í ljós að í rauninni var
enginn eigandi að Mjólkursamsölunni þar
sem eign og ábyrgð eigenda fólst í inneign í
stofnsjóðum. Ítrekuð hafði verið sú spurn-
ing hver ætti samsöluna en menn gátu ekki
svarað því. Í samvinnufélagslögunum, sem
samvinnusamböndin byggðust á líkt og SÍS,
var getið um stofnsjóði. Ef enginn var sjóð-
urinn þá var eigandinn enginn. Farið var að
endurskoða þetta og þá var Mjólkursamsöl-
unni breytt í samvinnufélag í eigu mjólk-
urframleiðenda,“ segir Sigurbjörn, en í dag
eiga aðild að MS samlagsdeildir Mjólkurbús
Flóamanna, Mjólkursamlags Kjalarnes-
þings, Mjólkurbús Borgfirðinga, Mjólk-
ursamlagsins í Búðardal, Mjólkursamlags
V-Húnvetninga og Mjólkursamlags Hún-
vetninga.
Sigurbjörn segir helstu breytinguna fyrir
tólf árum hafa verið þá að bændur öðluðust
beina aðild að MS, í stað óbeinnar aðildar
áður í gegnum viðkomandi mjólkursamlag.
Þá hafi verið ákveðið að taka örlítið af eigin
fé fyrirtækisins og setja það í stofnsjóð
framleiðenda. Allir sem hafi framleitt mjólk
tíu árum áður, eða milli 1980 og 1990, hafi
þá eignast innstæðu í stofnsjóðnum.
„Í framhaldi af því var farið að innheimta
stofnsjóðsframlag af innlagðri mjólk þannig
að sjóðurinn hefur hækkað í takt við það.
Jafnframt voru sett ákvæði í samþykktir að
hluti af tekjuafgangi myndi færast í stofn-
sjóðinn,“ segir Sigurbjörn.
Breytingin marklaus
Á aðalfundi sínum í mars sl. samþykkti
MS að breyta 11. grein samþykkta félagsins
á þann veg að greiða skyldi bændum sem
hættir eru mjólkurframleiðslu að fullu hlut-
deild þeirra í séreignarsjóði ásamt vöxtum í
árslok, eigi síðar en 1. júlí ár hvert, til jafns
við hlutdeild framleiðandans samkvæmt árs-
lokauppgjöri um áramótin á undan. Sig-
urbjörn telur að 11. greininni hafi verið
breytt án þess að gæta að skilyrðum laga
nr. 22/1991 um samvinnufélög og sé breyt-
ingin af þeim sökum marklaus. Í ákvæði
laganna sé mælt fyrir um að breyting á fé-
lagasamþykktum þurfi samþykki tveggja
lögmætra félagsfunda í röð og stuðning eigi
færri en 2⁄3 atkvæðisbærra félagsmanna á
fundinum ef í henni felist röskun á rétt-
arsambandi milli félagsaðila. Einnig gerir
hann athugasemd við það að stjórn MS geti
tekið þá ákvörðun einhliða að víkja ein-
stökum bændum úr félaginu án at-
hugasemda eða tilkynninga þannig að við-
komandi geti gætt lögvarinna hagsmuna
sinna.
Sigurbjörn segir að í raun hafi verið um
úthýsingu úr MS að ræða. Öllum, sem ekki
leggi inn mjólk og höfðu hætt á síðasta ári,
hafi verið úthýst. Að sögn Sigurbjörns var
11. greininni breytt vegna breytinga á sam-
vinnulögum frá árinu 2001. Þar hafi verið
sett inn ákvæði til bráðabirgða um að sam-
vinnufélagi sé heimilt að endurmeta sér-
eignarhluti félagsaðila í A-deild stofnsjóðs
þess fyrir árslok 2004. Í ákvæðinu segir
m.a. að endurmatið skuli vera byggt á verð-
mæti hreinnar eignar félags í árslok 1996 að
teknu tilliti til opinberra gjalda og varasjóðs
eða fjárfestingarsjóðs sem myndaður hefur
verið samkvæmt eldri skattalögum.
Sigurbjörn bendir á að í frumvarpi vegna
breytinga á lögunum um samvinnufélög
komi fram að meginefni frumvarpsins sé að
heimila hækkun á séreignarhlutum fé-
lagsaðila til þess að stofnsjóðir samvinnu-
félags endurspegli betur eigið fé hvers fé-
lags.
Ávísunin endursend
Sigurbjörn segir að í fundargerð síðasta
aðalfundar komi fram í máli stjórnarfor-
manns Mjólkursamsölunnar, Magnúsar H.
Sigurðssonar, að breytingin á 11. grein hafi
verið skref í þá átt að flytja fjármuni af eig-
in fé MS í séreignarsjóð félagsmanna.
„Í framhaldi af aðalfundinum sendu þeir
út ávísanir til þeirra félagsmanna sem
hættu framleiðslu á síðasta ári. Þetta kom
mjög flatt upp á mig. Ég hef verið aðaltals-
maður þess að bændur eignuðust sann-
gjarnan hlut í eigin fé Mjólkursamsölunnar.
Ég flutti um það tillögu á aðalfundi árið
2001 og hún var samþykkt, sem kom reynd-
ar svolítið á óvart,“ segir Sigurbjörn, en í
umræddri tillögu var því beint til stjórnar
MS að færð skyldu 20% af eigin fé samsöl-
unnar inn á séreignarsjóði félagsmanna með
þeim hætti að hlutur hvers og eins grund-
vallaðist á innleggi viðkomandi síðastliðin
tíu ár. Tillaga hans var samþykkt með einu
atkvæði en mótatkvæðalaust. Síðan þá hefur
þessari tillögu ekki verið framfylgt af stjórn
MS, segir Sigurbjörn.
Hann segist hafa átt rétt til setu á síðasta
aðalfundi en einhverra hluta vegna hafi
„maður gengið undir manns hönd“ til að
koma í veg fyrir að hann færi á fundinn.
Þetta hafi honum orðið ljóst að fundi lokn-
um. Honum hafi verið sagt að hann ætti
ekki kjörgengi á fundinn, hann hafi ekki séð
ástæðu til að gera veður út af því og vara-
maður farið í sinn stað.
„Samþykktum félagsins var svo breytt á
fundinum en þeir vissu sem var að ég hefði
staðið gegn breytingunni. Þegar ávísunin
kom svo til mín gerði ég mér endanlega
grein fyrir því hvað lá að baki því að halda
mér frá aðalfundinum. Ég fór að kynna mér
málið betur og komst þá að því að margt
ólöglegt var við þetta ferli,“ segir Sigur-
björn.
Hann endursendi ávísunina til MS, sem
fyrr segir, og í bréfi til forstjóra fyrirtæk-
isins, Guðlaugs Björgvinssonar, í lok júlí sl.
segir lögmaður Sigurbjörns að ákvörðun að-
alfundar eigi sér ekki fullnægjandi stoð í
samþykktum félagsins. Með ólögmætum
hætti hafi fé úr sjóðum MS verið ráðstafað
til framleiðenda. Breytingar frá aðalfundi
hafi auk þess ekki verið tilkynntar til sam-
vinnufélagaskrár. Lögmaðurinn segir að það
sé mjólkurframleiðandans að krefjast þess
að fá hlutdeild sína í séreignarsjóði greidda
út og það hafi Sigurbjörn ekki farið fram á.
Lögmaður MS svaraði bréfinu í ágúst sl.
þar sem málflutningi Sigurbjörns er mót-
mælt, m.a. á þá lund að stjórn MS hafi ekki
tekið einhliða ákvörðun um að vísa honum
úr félaginu. Sigurbjörn hafi ekki lengur
uppfyllt skilyrði félagsaðildar og því hafi
honum verið send greiðslan úr sjóðnum. Þar
segir jafnframt að breytingar á sam-
þykktum félagsins hafi verið tilkynntar til
samvinnufélagaskrár í ágústmánuði.
Frekari upplýsinga óskað
Í svarbréfi til lögmanns MS frá miðjum
október sl. er skilningi fyrirtækisins á fé-
lagsaðild Sigurbjörns mótmælt. Rétt sé að
hann hafi ekki lagt inn mjólk síðastliðna
mánuði en það verði ekki endanlega ljóst
fyrr en í lok þessa árs hvort Sigurbjörn
muni teljast félagsmaður samkvæmt sam-
þykktum Mjólkursamlags Kjalarnesþings og
MS. Hann sé auk þess eigandi að ákveðinni
inneign í sjóðum MS. Í bréfinu er óskað eft-
ir ýmsum gögnum, m.a. afritum af fund-
argerðum aðalfunda og stjórnarfunda MS
sl. tveggja ára.
Einnig er óskað eftir upplýsingum um
eiginfjármyndun MS sl. 20 ár og upplýs-
ingum um flutning 200–300 milljóna af eigin
fé Mjólkurbús Flóamanna inn á séreignar-
reikning bænda. Farið er fram á að upplýs-
ingarnar verði veittar sem fyrst. Þegar þær
liggi fyrir geti Sigurbjörn tekið afstöðu til
þess hvort hann taki við greiðslunni frá MS.
Sigurbjörn segir að upplýsingar frá MS hafi
enn ekki borist.
Hann bendir jafnframt á að Mjólk-
ursamlag Kjalarnesþings hafi áður flutt til-
lögu um að 20% af eigin fé MS eigi að vera í
séreign bænda. Séreignin sé í raun aðeins
2–3% af um 5 milljarða króna eigin fé, eða
100–150 milljónir, en eigi með réttu að vera
um 1 milljarður króna.
„Þróunin hefur verið sú að bændum hefur
fækkað en eigið fé Mjólkursamsölunnar hef-
ur aukist. Eignaraðildin hefur verið að flytj-
ast á milli bænda og jafnvel landshluta með
stækkun starfssvæðis MS og fækkun
bænda. Ég fór af stað í mínu máli til þess
að fá úthýsinguna úr MS dregna til baka
þannig að ég fengi að vera með í pottinum
þegar og ef félagið nýtir sér ákvæði laga um
samvinnufélög um að verðbæta stofnsjóðinn.
Einnig tel ég mig ekki hafa tapað minni fé-
lagsaðild. Ég lagði inn mjólk í fyrra, og var
þá fullgildur aðili, og samkvæmt sam-
þykktum kemur það ekki í ljós fyrr en í lok
ársins hvort ég tapa félagsaðildinni. Þeir
geta ekki fullyrt að ég leggi inn mjólk eða
ekki,“ segir Sigurbjörn.
Bændum mismunað
eftir starfssvæðum
Hann minnir á að Mjólkurbú Flóamanna
hafi þegar nýtt sér ákvæði samvinnu-
félagalaganna og sett um 300 milljónir
króna í stofnsjóðinn á síðasta ári. MS hafi
ekki gert þetta og það sé sanngirniskrafa
bænda af öðrum svæðum að svo verði gert.
Fyrirtækið sé gert upp í einum reikningi í
lokauppgjöri þar sem MS skipti verkefnum
á milli samlaga. Verið sé að mismuna bænd-
um eftir starfssvæðum.
„Bændur hafa verið tryggir Mjólkursam-
sölunni til fjölda ára, þrátt fyrir að önnur
fyrirtæki hafi reynt að komast inn á mark-
aðinn og bændur verið hvattir til að leggja
inn mjólk til þeirra. Ég ætla ekki að gefa
mitt eftir í þessu máli, hvað sem MS segir.
Ég tel að þetta sé réttlætismál. Ég hef til
þessa staðið einn í þessu þó að fjölmargir
séu í sömu stöðu og ég,“ segir Sigurbjörn
og telur að á undanförnum tíu árum hafi um
500 mjólkurframleiðendur hætt að leggja
inn mjólk til MS en átt rétt á greiðslum úr
séreignarsjóðnum. Hann segist hafa fundið
fyrir auknum stuðningi við sinn málstað
víða í samfélaginu. Starfsbræður hans vilji
einnig sjá hvað honum verði ágengt áður en
þeir fari út í einhverjar aðgerðir til að rétta
sinn hlut hjá Mjólkursamsölunni.
Morgunblaðið/RAX
Sigurbjörn Hjaltason, bóndi á Kiðafelli í Kjós, hefur snúið sér að sauðfjárbúskap eftir að hafa hætt mjólkurframleiðslu í fyrra. Hann sættir sig
þó ekki við að hafa verið úthýst úr Mjólkursamsölunni og segist hafa fundið fyrir auknum stuðningi við málstað sinn víða í samfélaginu.
Gef mitt ekki eftir
Sigurbjörn Hjaltason, bóndi á Kiðafelli í Kjós, segist í viðtali við Björn Jóhann
Björnsson ekki ætla að gefast upp í baráttu sinni við Mjólkursamsöluna. Telur hann
sig eiga rétt á tífalt hærri greiðslum úr séreignarsjóði en honum var úthlutað í sumar.
bjb@mbl.is
’ Bændur hafa veriðtryggir Mjólkursamsöl-
unni til fjölda ára, þrátt
fyrir að önnur fyrirtæki
hafi reynt að komast inn á
markaðinn og bændur
verið hvattir til að leggja
inn mjólk til þeirra. ‘