Morgunblaðið - 03.11.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
3. nóvember 1945: „Svo sem
kunnugt er, hefir stjórn-
arandstaðan fordæmt bráða-
birgðalögin um verðlagningu
landafurða. Má því búast við
hörðum átökum um þessi lög
á þinginu. En þrátt fyrir hinn
mikla gauragang stjórn-
arandstöðunnar um þessi lög,
hafa bændur yfirleitt tekið
þeim vel. Þeim fjell það vel,
að stjórn verðlagsmálanna
var lögð í hendur Bún-
aðarráðs, sem eingöngu var
skipað bændum. Verðlags-
nefnd, sem einnig er skipuð
bændum eingöngu, tók skyn-
samlega á málunum. Hún
sýndi fyllstu sanngirni í verð-
lagningunni. Hún hlaut
skammir og svívirðingar fyrir
hjá stjórnarandstöðunni, en
bændur munu áreiðanlega
þakka nefndinni fyrir hið erf-
iða og vanþakkláta starf, sem
hún leysti prýðilega af
hendi.“
. . . . . . . . . .
3. nóvember 1965: „Í ræðu,
sem Ingólfur Jónsson, land-
búnaðarráðherra, flutti á Al-
þingi sl. mánudag um verð-
lagningu landbúnaðarvara
ítrekaði ráðherrann þá stefnu
ríkisstjórnarinnar að taka
beri upp á ný samstarf fram-
leiðenda og neytenda um
verðlag landbúnaðarvara.
Ráðherrann benti ennfremur
á í ræðu sinni, að ekkert væri
því til fyrirstöðu, að dreifing-
arkostnaður landbúnaðarins
yrði kannaður til hlítar eins
og ASÍ óskaði eftir, þegar
samtökin hættu starfi í sex-
mannanefnd í haust.“
. . . . . . . . . .
3. nóvember 1985: „Þótt eit-
urlyfjanotkun og glæpastarf-
semi tengd henni hafi færzt í
aukana hér hefur sinnuleysi
almennings verið býsna mik-
ið. Það sem ekki snertir ein-
staklinginn sjálfan virðist
stundum ótrúlega fjarlægt og
óraunverulegt. En eitur-
lyfjaneyzlan sjálf og afbrotin,
sem tengjast henni, eru að
verða svo alvarlegur þáttur í
okkar þjóðlífi, að óhjá-
kvæmilegt er, að yfirvöld taki
þessi mál til enn alvarlegri
meðferðar en gert hefur ver-
ið. Með þessu er á engan hátt
gert lítið úr því mikla starfi,
sem unnið hefur verið á þessu
sviði. Það er einfaldlega
nauðsynlegt, að ríkisstjórn
og Alþingi geri sér rækilega
grein fyrir því, sem hér er að
gerast og geri nauðsynlegar
ráðstafanir til að stemma
stigu við þessum ófögnuði.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
NGINN kemst til vits og ára
án þess að ganga í gegnum
það áhugaverða tímabil sem
unglingsárin eru – tímabil
þar sem hugur og þróttur
einstaklinga leitar í sívax-
andi mæli út fyrir heimilið í
tilraun til að brjóta af sér
bönd foreldrahúsa, sem auðvitað er nauðsynleg
forsenda þess að þeim takist seinna meir að
skapa sér sjálfstæða tilveru utan öruggs faðms
fjölskyldunnar.
Stundum verður þessi viðleitni unglinganna til
þess að einhverjir þættir tengsla þeirra við heim-
ilið, ekki síst samskiptaþátturinn, rofna að nauð-
synjalausu. Það hlýtur þó að vera hlutverk allra
uppalenda að fylgja uppeldishlutverkinu eftir í
gegnum þetta tímabil sem önnur og halda áfram
að vera jákvæður og mótandi áhrifavaldur í lífi
barna sinna. Uppeldi snýst með öðrum orðum
ekki einungis um að gæta þess að börnin fari sér
ekki að voða, eða verði fyrir skaðlegum áhrifum á
meðan þau eru lítil og alfarið upp á forráðamenn
sína komin, heldur jafnframt að fylgja því starfi
eftir á unglingsárum með því að taka þátt í könn-
un þeirra á umhverfinu og aðstoða þau við að
leggja heilbrigt og uppbyggilegt mat á þá flóknu
mynd sem mætir þeim í því samfélagi sem þau
koma til með að erfa.
Umræða um unglinga og menningu þeirra hef-
ur oft á tíðum litast af neikvæðum aðstæðum í
kringum þau eða jafnvel af neikvæðum viðhorf-
um í þeirra garð, þótt undanfarið hafi hún sem
betur fer ratað í jákvæðari farveg. Fyrir nokkr-
um árum var mikið rætt um unglingavandann í
miðborginni um helgar, hópsöfnun og ótímabæra
notkun áfengis. Nú hefur að mestu tekist að
koma í veg fyrir þá firringu sem af slíku hópefli
getur leitt, mikil samstaða hefur áunnist meðal
foreldra um útivistartíma og foreldrarölt, enda
ljóst að það er sama hversu vel félagsmiðstöðvar,
skólar og íþróttafélög vinna starf sitt – ábyrgðin
liggur fyrst og fremst á herðum foreldra og/eða
forráðamanna.
Tímamótakyn-
slóð unglinga
Sú kynslóð unglinga
sem nú er að vaxa úr
grasi markar nokkur
tímamót þar sem hún
er líklega sú fyrsta sem allt frá unga aldri elst
upp við mjög almennt aðgengi að ýmiskonar
leikjatölvum sem og tölvuleikjum fyrir heimilis-
tölvur. Raunin er reyndar orðin sú að leikjatölvur
eru svo algengar að fullyrða má að skjámiðlar,
þ.e.a.s. tölvuleikir, myndrænt efni á geisladisk-
um, myndbönd, sjónvarp og kvikmyndir, séu
helsta dægradvöl unglinganna. Sá heimur er þar
birtist er því óneitanlega ákaflega áhrifamikill í
lífi þeirra og afar mikilvægt að gera sér grein fyr-
ir hversu mótandi áhrif hann hefur á hugmynda-
heim þeirra og sjálfsmynd.
Þeir skjámiðlar sem hér voru nefndir eiga það
auðvitað allir sammerkt að geta miðlað fjölþætt-
um fróðleik með afar jákvæðum hætti. Þeir eru
þáttur í þeim gríðarlega stóra heimi miðlunar
sem við okkur blasir í nútímanum, í mörgum til-
fellum ómissandi uppspretta gagns og gamans.
Jafnframt geta þeir að sama skapi verið varhuga-
verðir og einkar vel til þess fallnir að má út skilin
á milli veruleika miðilsins og raunveruleikans
með þeim afleiðingum að væntingar og kröfur
ungmennanna til hversdagsleikans og hlutverks
þeirra í honum bjagast.
Nokkuð víðtæk umræða hefur átt sér stað um
leikjatölvur, en eins og bent var á í Reykjavík-
urbréfi 19. janúar sl. „telja margir að tæknivæð-
ing nútímans hafi haft ýmsa óþægilega fylgifiska
í för með sér í lífi barnanna okkar“. Leikjatölvur
og aðgangur að Netinu eru þó ekkert stundarfyr-
irbrigði og því tímabært að horfast í augu við
kosti og galla þessara miðla með það fyrir augum
að gera þá að uppbyggilegum, eða í það minnsta
skaðlausum, þætti í lífi unglinga.
Ofbeldi í tölvu-
leikjum
Sú gagnvirkni sem í
Netinu og tölvuleikj-
um felst býður að
sjálfsögðu upp á fram-
úrskarandi leiðir til að miðla þekkingu og fróðleik
af ýmsu tagi í gegnum leik, eins og áður var sagt.
En þrátt fyrir það virðist hugsunarlaust
skemmtigildi, eða jafnvel það sem verra er, hugs-
unarlaust ofbeldi, ráða ríkjum eða vera megin-
inntak þeirra leikja sem vinsælastir eru meðal
unglinga.
Margar kenningar hafa verið reifaðar um áhrif
ofbeldis í tölvuleikjum á börn og unglinga, enda
bendir ýmislegt til þess að meðal þeirra barna
sem ekki njóta aðhalds og gagnrýninnar upp-
fræðslu í sínu nánasta umhverfi, geti ofbeldis-
leikir sljóvgað dómgreind barnanna með þeim
hætti að það skerði siðferðisvitund þeirra og
ábyrgðartilfinningu. Leikirnir hafa með öðrum
orðum þau áhrif að þau eiga í erfiðleikum með að
gera sér grein fyrir afleiðingum gjörða sinna
gagnvart öðrum og beita ofbeldi á borð við það
sem leikirnir snúast um.
Ljóst er að þessum leikjum er fyrst og fremst
ætlað að höfða til drengja, enda kom í ljós í könn-
un sem gerð var meðal nemenda í 9. og 10. bekk
grunnskóla á vegum Rannsókna og greiningar
fyrir rúmu ári að helmingi fleiri strákar hér á
landi eiga slík tæki eða hafa aðgang að þeim en
stelpur. Í ljósi þess að mun fleiri karlmenn
fremja ofbeldisverk en konur, er full ástæða til að
horfa gagnrýnum augum á þá tölvuleiki sem ung-
lingum stendur til boða og hvetja þau til umhugs-
unar um efni þeirra. Eins og bent var á í rit-
stjórnargrein í tilefni af könnuninni bendir
ennfremur ýmislegt til þess að drengir hafi meira
fé til ráðstöfunar en stúlkur sem auðvitað er „um-
hugsunarvert og [bendir] eindregið til þess að
rótgrónar hugmyndir um hlutverkaskiptingu
kynjanna risti dýpra en flesta grunar“. Það eru
því ekki einungis efni og áhrif tölvuleikja sem
huga þarf að heldur er nauðsynlegt að velta fyrir
sér forsendunum fyrir því hvernig ungt fólk
kemst í tæri við þá.
Kynhlutverk í
kvikmyndum
Kvikmyndir eru auð-
vitað sá skjámiðill sem
lengst hefð er fyrir
hér á landi sem annars
staðar. Um hann hefur ætíð staðið mikill styr,
enda gerðu sér flestir ljóst frá upphafi hversu
gífurlega áhrifamikill þessi nýi miðill var við mót-
un samtímans. Í Bandaríkjunum varð kvik-
myndagerð fljótt að umsvifamiklum iðnaði, þar
sem m.a. sköpuðust tækifæri við framleiðslu af-
þreyingar sem áróðursmeistarar gátu nýtt sér
með áhrifaríkum hætti, t.d. í kringum seinni
heimsstyrjöldina.
Að sjálfsögðu er ekki hægt að halda því fram í
dag að bandarískar kvikmyndir séu beinlínis
áróðursefni, en þó er ljóst að þær myndir sem
koma úr afþreyingarbúðum Hollywood eru í
hæsta máta einsleitar, ekki síst þær sem mark-
aðssettar eru fyrir unglinga, og gefa um leið
falska mynd af þeim raunveruleika sem ungling-
arnir þurfa að takast á við. Myndir af þessu tagi
hafa verið að sækja í sig veðrið síðustu tvo ára-
tugi og eru nú mjög áberandi í kvikmyndahúsum
hér á landi, enda unglingar mjög dyggir við-
skiptavinir sem ekki eiga í mörg hús að venda
hvað afþreyingu varðar. Sem dæmi um nýlegar
myndir sem falla myndu undir þennan flokk má
nefna, „American Pie“ (Amerískt pæ) og mynd-
ina „Forty Days and Forty Nights“ (Fjörtíu dag-
ar og fjörtíu nætur).
Hér verður ekki lagt mat á atburðarás eða list-
rænt gildi mynda af þessari tegund heldur ein-
ungis bent á þær afleitu fyrirmyndir sem þar
birtast hvað hlutverkaskipti kynjanna og kynlíf
varðar. Strákar eru steyptir í einsleitt mót. Þeir
eru nánast kynóðir og fléttan – eða hliðarfléttan –
snýst iðulega um þær útsmognu leiðir sem þeir
finna til að svala þörfum, sem þeir geta varla eða
vilja ekki hemja. Samneyti þeirra við stúlkur er
undantekningalítið á kynferðislegum nótum og
ekkert örlar á jafnræði kynjanna eða skilningi
þeirra á milli.
Stúlkurnar eru tískudrósir steyptar í mót
kunnuglegra andstæðna; ýmist lauslátar og illa
innrættar eða skírlífar og góðar. Ungu mennina
langar til að sleppa fram af sér beislinu en stúlk-
urnar – í það minnsta góðu stúlkurnar – eru yfir-
leitt í örvæntingarfullri leit að framtíðarmaka.
Ekki þarf að orðlengja það að kvenlegir fegurð-
arstaðlar koma fáum á óvart, en eru venjulegum
stúlkum samt sem áður afar erfið fyrirmynd,
hvort heldur sem litið er til líkamsvaxtar eða
tísku.
Með þessum hætti er ýtt undir þá tilfinningu
að strákar og stelpur lifi gjörólíku lífi og að eng-
inn skyldleiki sé með viðhorfum þeirra og vænt-
ingum í lífinu. Kynin mætast sem andstæðar
fylkingar full af löngunum sem ómögulegt virðist
að samræma.
Augljóst er hver helsti markhópur þessara
kvikmynda er, hann er sá sami og í tölvuleikj-
unum, þ.e.a.s. ungir strákar. Ungar stúlkur drag-
ast þó óhjákvæmilega með straumnum inn í
markaðssetningu þessara mynda, enda hópeflið
mikið í þessum aldurshópi. Sú niðurlægjandi og
kvenfjandsamlega mynd sem sett er fram í þess-
um myndum virðist þegar á heildina er litið ekki
duga til að fæla þær frá, enda svo margt sem
mætir ungum stúlkum í markaðsvæddu umhverfi
nútímans er gefur þeim fráleitu kvenfyrirmynd-
um sem þarna birtast mikið vægi er vegur um
leið að sjálfsímynd og sjálfstrausti ungra stúlkna.
Þegar allt kemur til alls skiptir þó litlu hvort
LANDVINNINGAR
ÞJÓÐARSÁTT UM
VELFERÐARKERFI
Það er alveg rétt hjá GrétariÞorsteinssyni, forseta ASÍ,að þjóðarsátt þarf að ríkja
um velferðarkerfið. Raunar hefur
slík sátt ríkt um það áratugum
saman eða frá því að deilum lauk
um grundvallaratriðin í uppbygg-
ingu þess. Þar hefur áreiðanlega
skipt sköpum, að Sjálfstæðisflokk-
ur tók höndum saman við jafnaðar-
menn um uppbyggingu þess og
raunar er ljóst að í borgarstjóratíð
Geirs Hallgrímssonar tók Sjálf-
stæðisflokkurinn forystu í upp-
byggingu ákveðinna þátta velferð-
arkerfisins á vettvangi borgar-
stjórnar Reykjavíkur.
Seinni árin hafa hins vegar ein-
kennzt af vaxandi umbrotum á
þessu sviði ekki sízt í heilbrigðis-
kerfinu, þótt mismunandi sjónar-
mið hafi einnig skotið upp kollinum
í tryggingakerfinu.
Ársfundur Alþýðusambands Ís-
lands sendi í fyrradag frá sér sér-
staka yfirlýsingu um velferðarmál
og þar sagði m.a.: „Til þess að
tryggja nýsköpun og endurnýjun
velferðarkerfisins og aukið kostn-
aðaraðhald þarf að skapa betri for-
sendur og möguleika á að þróa
þjónustutilboð frá einkaaðilum.
Þau uppfylli það grundvallarskil-
yrði að tryggja jafnan aðgang óháð
efnahag og búsetu en leiði ekki til
aukinnar félagslegrar misskipting-
ar.“
Það eru tíðindi út af fyrir sig að
verkalýðshreyfingin skuli með
þessum hætti taka undir sjónarmið
þeirra, sem telja að einkaaðilar eigi
nokkru hlutverki að gegna í heil-
brigðiskerfinu. Sú afstaða ársfund-
ar ASÍ eykur líkur á því að breið
samstaða geti skapazt um nauð-
synlegar umbætur á þessu sviði.
Hitt getur tæplega verið rétt,
sem fram kemur hjá forseta ASÍ,
að engir aðilar í þjóðfélaginu virð-
ist vera til þess fallnir að „hafa for-
ystu um að skapa nauðsynlega
þjóðarsátt nema verkalýðshreyf-
ingin“.
Þótt launþegasamtökin hafi
miklu hlutverki að gegna í okkar
samfélagi er þó ljóst að það eru
hinir þjóðkjörnu fulltrúar á Al-
þingi, sem hljóta að hafa forystu
um að móta þær breytingar, sem
augljóslega eru nauðsynlegar í
heilbrigðismálum sérstaklega og
velferðarmálum almennt.
Það er ánægjulegt að fylgjastmeð landvinningum íslenzkra
sjávarútvegsfyrirtækja í sjávar-
útvegi í öðrum löndum. Í fyrra-
dag var frá því skýrt, að ÚA hefði
keypt eitt stærsta úthafsútgerð-
arfyrirtæki Bretlands og með því
tryggt sér ákveðnar veiðiheimild-
ir af kvóta Evrópusambandsins í
Barentshafi. Samherji átti fyrir
fyrirtæki í Bretlandi, sem tryggir
sömuleiðis aðgang að veiðiheim-
ildum ESB á þessu svæði.
Samkvæmt samningum við
Norðmenn og Rússa höfum við
Íslendingar aðgang að veiðiheim-
ildum í Barentshafi, sem nema
tæpum 6.000 tonnum og nemur
nú heildarveiðiréttur okkar á
þessu hafsvæði um 12 þúsund
tonnum á ári. Verðmæti þess afla
er töluvert á þriðja milljarð
króna.
Það gefur auga leið að þessir
landvinningar skipta okkur máli.
Við Íslendingar erum sérfræðing-
ar í fiskveiðum og fiskvinnslu.
Með það í huga eru þessi umsvif
sjávarútvegsfyrirtækja okkar í
öðrum löndum rökrétt og eðlileg.