Morgunblaðið - 02.02.2003, Page 28

LISTIR
28 SUNNUDAGUR 2. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
J ENNIFER Lopez er dá-in og Ben Affleck liggurmilli heims og helju, þaulentu í bílslysi.
Þessa sögu heyrði ég í
vikunni og það úr fleiri en
einni átt. Ég átta mig ekki á
því hversu útbreidd sagan var
en eitthvað gekk hún manna á
milli. Í smá stund (áður en ég
fór á netið og gekk úr skugga
um að þetta væri ekki satt)
trúði ég sögunni og und-
arlegar kenndir fóru um mig.
Var Jennifer Lopez í alvör-
unni dáin. En hræðilegt. En af
hverju finnst mér það? Ég fíla
hana ekkert sérstaklega. Og
allt í einu fékk ég samviskubit
yfir því að hafa gert grín að
henni sem týpu og hæðst að
inntaki texta nýjasta smellsins
hennar; Jenny from the block.
,,Einu sinni átti ég lítið, nú á
ég mikið. En ég er ennþá
Jenny úr hverfinu.“ Og nú á
hún ekki neitt, hugsaði ég.
En auðvitað var þetta bara
kjaftasaga. Og líklega segir
slík kjaftasaga sitt um stöðu
Lopezar á stjörnuhimninum.
Hún er með allra frægustu
konum í heimi í dag. Fólk
kemst ekki hjá því að vera
með hana á heilanum og lætur
líf hennar og örlög sig varða.
Og ekki í fyrsta sinn sem sög-
ur af þessu tagi spretta upp
um hina ofurfrægu.
Í júní 2001 komu tveir djók-
arar og útvarpsmenn í Dallas
þeirri sögu af stað að Britney
Spears hefði dáið í bílslysi og
að Justin Timberlake, þáver-
andi kærasti hennar, hefði
slasast lífshættulega. Saga
þessi, sem er sambærileg sög-
unni af stjörnuparinu Lopez
og Affleck, fór eins og eldur í
sinu um allan heim og frétta-
stofur víða um lönd, þar á
meðal CNN og BBC, þurftu
að bera fréttina til baka, sem
og talsmenn Spears og Tim-
berlake. Hressu útvarps-
mennirnir, sem báru fyrir sig
að hafa viljað kanna hversu
hratt og víða ,,góð“ saga gæti
borist, munu hafa verið reknir
úr starfi fyrir uppátækið. Í
október sama ár dó Britney
Spears aftur í bílslysi, en þá
náði tölvuhakkari að búa til
nákvæma eftirlíkingu af vef
CNN þar sem frétt af sviplegu
fráfalli söngkonunnar olli
miklu fjaðrafoki. Nokkrum
mánuðum áður hafði annar
hakkari notað sömu aðferð til
að greina frá því að rapparinn
Eminem hefði látist í bílslysi
og þurftu fjölmiðlar að bera
þá sögu til baka. Kvittur um
andlát Bill Gates hefur líka
nokkrum sinnum farið af stað
og margir muna eflaust eftir
sögusögnum um dauða Paul
McCartney á seinni hluta sjö-
unda áratugarins. Þá orðaði
Mark Twain viðbrögð fólks
sem verður fyrir kjaftagangi
af þessu tagi eflaust fyrir fullt
og allt þegar hann sagði að
fréttir af andláti sínu væru
stórlega ýktar.
Í þessu sambandi má ekki
gleyma hinni hliðinni á pen-
ingnum, en þar eru sögur af
því að látnar stórstjörnur séu í
raun og veru á lífi. Elvis lifir,
eins og allir vita. Stundum er
líka sagt að James Dean og
Jim Morrison hafi ekki dáið á
sínum tíma og einhverjir vilja
meina að það sama gildi um
Marilyn Monroe. Þarna kem-
ur til sögunnar ákveðin afneit-
un sem hlýtur að gefa til
kynna að almenningur bregð-
ist tilfinningalega við andláti
frægs fólks. Reyndar er óþarfi
að leita langt yfir skammt til
að færa rök fyrir slíku, en
skemmst er að minnast tár-
anna sem flóðu um gjörvallt
Bretland, og þó víðar væri
leitað, þegar Díana prinsessa
lést í bílslysi. Það hlýtur að
teljast athyglisvert að fólk
skuli upplifa sterkar tilfinn-
ingar við andlát ókunnugrar
manneskju. Má vera að slíkt
sé sambærilegt því þegar
maður grætur vegna dauða
sögupersónu í bók eða kvik-
mynd. Hins vegar er ljóst að
þess háttar ,,sorg“ varir ekki
lengur en það tekur mann að
lesa bókina eða horfa á kvik-
myndina. Sorgin vegna Díönu
varði lengi, lengi hjá heitustu
aðdáendum hennar, sem gráta
enn á dánardegi hennar
nokkrum árum síðar líkt og
um nána vinkonu hafi verið að
ræða.
Samúð og samkennd með
hinum frægu er merkilegt fyr-
irbæri. Fólkið sem um ræðir
er í senn ævintýralega langt
frá hinum almenna borgara og
stór hluti af lífi hans. Fólk veit
,,allt“ um einkalíf stjörnunnar
sinnar, finnst það þekkja hana
eftir að hafa lesið viðtöl og til
verða einhverskonar tilfinn-
ingar, og þá skiptir engu sú
staðreynd að stjarnan veit
ekki að viðkomandi er til.
Þannig er þetta einskonar ein-
hliða samband eða vinátta, en
slíkt virðist vera næg forsenda
sterkra tilfinninga, svona eins
og þegar fólk er skotið í ein-
hverjum úr fjarlægð – sætasta
stráknum/stelpunni í bekkn-
um, eða kennaranum…
Og eftir stendur spurningin
um hver sé ásetningur al-
mannaróms þegar hann ýmist
drepur fólk sem er á lífi eða
reisir hina látnu frá dauðum.
Kannski togast þar á andstæð
sjónarmið hinna óraunsæju og
raunsæju. Hinir fyrrnefndu
vilja trúa því að til sé fólk sem
er stærra en lífið sjálft – sam-
anber Elvis. Hinir síð-
arnefndu gera sér grein fyrir
því þrátt fyrir takmarkalausa
frægð og ríkidæmi þurfa
stærstu stjörnur heims að lúta
sömu lögmálum og aðrir dauð-
legir menn – samanber Jenny
from the block.
Birna Anna
á sunnudegi
Morgunblaðið/Jóra
Stórlega
ýktar fréttir
bab@mbl.is
G
EÐVEIKASTI maður í heimi“,
„snillingur“, „algjört ógeð“,
„einstaklega indæll“. Þessum
persónulýsingum hefur dæg-
urtónlistarmaðurinn Michael
Jackson náð að sanka að sér í gegnum tíð-
ina, lýsingum sem virðast allar fela í sér ein-
hver sannleikskorn, í mismiklum mæli þó.
Það þarf aðeins að líta framan í þennan um-
deildasta dægurtónlistarmann síðustu ára til
að sannfærast um að ekki hefur hann fetað
troðna vegi í gegnum tíðina. Ótrúlegur lista-
ferill mannsins styður þetta ennfremur. En
hvað nákvæmlega kom honum í þá stöðu
sem hann er í núna? Hvað veldur því að ung-
ur, með eindæmum hæfileikaríkur drengur
er orðinn að einhvers konar lifandi fyrirbæri
á miðjum aldri (Jackson er fæddur 1958 og
var aðeins ellefu ára
er hann varð heims-
frægur). Gangandi
brandari og gríð-
arstór skotspónn
þeirra sem á móti
honum eru en sömu-
leiðis þrotlaus upp-
spretta furðulegheita og skringilegra uppá-
tækja, sæmandi poppstjörnu í hans stöðu. Í
augum aðdáenda er hann enn sjarmerandi,
næsta ævintýraleg vera, ósnertanlegur okk-
ur dauðlegum mönnum.
Jackson hugsaði stórt frá degi eitt. Hannvakti fyrst heimsathygli ásamt bræðr-um sínum sem meðlimur í Jackson 5,
og saman drógu þeir hið áhrifamikla Mo-
town-fyrirtæki, sem hafði verið gríðarlega
umsvifamikið á þeim sjöunda, inn í áttunda
áratuginn þar sem það gat enn um sinn
haldið áfram að rúlla sem smellaverkmiðja.
Fyrsta plata sveitarinnar, Diana Ross Pres-
ents the Jackson 5, kom út 1969. Á plötunni
er m.a. að finna fyrstu smáskífu sveit-
arinnar, „I Want You Back“, meistaralegt
popplag sem sló í gegn og kom bræðrunum
loksins á kortið. Sveitin hafði nefnilega verið
í bransabarningi í árafjöld undir styrkri en
strangri hendi föðurins, Joe. Fjölskyldan,
sem var mannmörg, bjó við þröngan kost í
verksmiðjubænum Gary, Indiana og þegar
Joe uppgötvaði hæfileikana í sonum sínum
(Joe var sjálfur uppgjafa-tónlistarmaður) sá
hann gullið tækifæri á að koma sér og sínum
í álnir. Þetta minnir ótneitanlega á erfið
uppvaxtarár Wilson-bræðranna Brians,
Carls og Dennis, sem áttu eftir að stofnsetja
Beach Boys. Þeir voru reknir áfram með
harðri hendi af skapstyggum föður. Hann
var einnig misheppnaður tónlistarmaður, að
eigin dómi alltént. Ásamt Jackson er elsti
bróðirinn og lagasmiðurinn, Brian Wilson,
skínandi gott dæmi um snilling sem stigið
hefur darraðardans við geðheilsuna.
Af þeim Jackson-bræðrum var það Mich-
ael sem skein hvað skærast. Algjört nátt-
úrubarn í söng eða dansi, geislandi af orku
og sjarma. Ekki nóg með það heldur var
hann óvenju einbeittur í því sem hann var að
gera, vann þrotlaust að markmiðum sínum,
staðráðinn í að fara eins langt og hann kæm-
ist í poppheimum.
Upp úr 1975 fóru vinsældir Jackson 5að dala en Michael var þegar meðannað og stærra á prjónunum.
Ásamt upptökustjóranum Quincy Jones
gerðu þeir plötuna Off the Wall árið 1979
(reyndar höfðu fjórar miðlungsgóðar sóló-
plötur komið út áður á Motown, á tímabilinu
’72 til ’75). Sérstætt og að mörgu leyti tíma-
mótaverk, þar sem Jackson lagði grundvöll-
inn að vinsældum sínum með snilldarlegri
samsuðu af diskói, sálartónlist, fönki, rokki,
poppi og stingandi ballöðum. Og enn var það
tónlistin sem var í brennideplinum, eitthvað
sem átti eftir að breytast svo um munaði.
Næsta plata, Thriller (’82), hratt svo hinu
furðulega ævintýri um Michael Joseph Jack-
son af stað. Í dag er þessi plata næst sölu-
hæsta breiðskífa frá upphafi, með 26 millj-
ónir eintaka seld (The Eagles tróna á
toppnum með safnplötuna Their Greatest
Hits frá 1976). Fyrir utan sölutölur er hér
hörkuplata á ferð og það merkilegasta er
hiklaust sú staðreynd að Michael ætlaði að
gera þessa plötu. Mörgum árum fyrr var
hann búinn að ákveða að hann ætlaði að
gera stærstu, bestu og flottustu plötu í
heimi. Að þessu hafði hann verið að vinna í
mörg ár og útkoman varð honum í hag. Árið
1982, er Michael var tuttugu og fjögurra ára
gamall var hann búinn að gera stærstu plötu
í heimi. Það var því aðeins ein leið fær upp
úr þessu og síðustu tuttugu ár hefur Michael
Jackson verið á hægri en öruggri niðurleið,
tónlistarlega sem „manneskjulega“.
Síðan Bad (’87) kom út hefur Michaelstjórnað skrýtnum sirkus, þar semhann sem furðufyrirbæri skyggir æ
meira á tónlistina sem frá honum kemur –
og er hún aukreitis ekki svipur hjá sjón í
dag. Hinn sjúklega feimni Michael býr í ein-
hvers konar rammgirtri töfrahöll, sem kall-
ast Aldreiland (Neverland), sefur í súrefn-
iskút og gengur um með grímu á andliti.
Upp úr 1990 sendi hann tilkynningu til allra
helstu tónlistarblaða heims að hér eftir ætti
að vísa í hann sem konung poppsins og besti
vinur hans var api að nafni Bubbles!?
Árið 1993 komst svo kvittur á kreik um að
Jackson hefði beitt og væri að beita unga
drengi kynferðislegu ofbeldi. Mánuði áður
hafði okkar maður stofnsett samtökin Heal
the World, sem ætlað var að vekja athygli á
nauðþurftum bágstaddra barna.
Það var engu líkara en heimsbyggðin væri
búin að fá nóg af Jackson við þetta og æsi-
fréttablöðin átu hann með húð og hári og
kjamsa enn. Þegar maður er kominn í stöðu
Jacksons losnar maður aldrei undan svona
löguðu – og rétt er að benda á að hann hefur
aldrei verið ákærður fyrir þessa meintu
hluti. En ástæða offorsins í garð Jacksons
liggur eðlilega í þeirra áru sem hann hefur
sjálfur átt þátt í að skapa – þó að maður
losni heldur ekki undan þeirri hugsun að á
einhverju tímabili (á milli Thriller og Bad)
hafi honum hætt að vera sjálfrátt. Á dög-
unum varð uppi fótur og fit er Jackson hélt
barni sínu út af svölum (á fremur klunnaleg-
an hátt). Hefðu orðið viðlíka læti ef einhver
annar hefði átt í hlut?
Hér verður ekki spáð frekar um þá mörgu
þætti sem hafa leitt Jackson í þá miður væn-
legu stöðu sem hann er í nú. Hann sjálfur
hefur ýjað að því, á nokkuð torkennilegan
hátt innan í einu plötuumslagi sínu, að
hættulegt sé að dæma þann sem gengið hef-
ur í gegnum víti. En heimsbyggðin fylgist
grannt með, líkt og hann vildi á sínum tíma.
Fylgist með skringilegu sjálfskaparvíti hins
hæfileikaríka en um leið sorglega Michaels
Jacksons.
Michael, hvað gerðist?
Reuters
Michael Jackson, 3. desember, 2002.
AF LISTUM
Eftir Arnar Eggert
Thoroddsen
arnart@mbl.is