Morgunblaðið - 28.03.2003, Blaðsíða 22

STRÍÐ Í ÍRAK
22 FÖSTUDAGUR 28. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
L
JÓST er nú orðið að mót-
spyrna hersveita Sadd-
ams Husseins er meiri en
bæði herforingjar og sér-
staklega stjórnmálamenn
í Bandaríkjunum og Bret-
landi gerðu ráð fyrir áður
en ákveðið var að gera
innrás í Írak. Þótt trúlega
megi halda því fram að herförin gangi í grófum
dráttum að mestu samkvæmt áætlun – og hér
er talað í hernaðarlegum en ekki pólitískum eða
„áróðurslegum“ skilningi – bendir margt til
þess að stríðið í Írak muni dragast á langinn.
Þótt hernaðurinn hafi fram til þessa líklega
verið í samræmi við áætlanir er sú staða sem nú
er komin upp í Írak um margt ólík því sem ætla
hefði mátt áður en innrásinni var hleypt af stað.
Fjölmargar skýringar eru á þessu. Að ýmsu
leyti var ríkjandi staða fyrirsjáanleg en um
margt vísar hún m.a. til einfaldra hugmynda
manna á Vesturlöndum um írösku þjóðina og
hugmyndaheim araba.
Fedayeen Saddam
Herforingjar bandamanna segja að sérsveit-
ir Íraka haldi einkum uppi vörnum í bæjum og
borgum Íraks. Þessi liðsafli hafi engu að tapa.
Menn þessir og sérstaklega foringjar þeirra
eigi sér enga framtíð í Írak að Saddam gengn-
um. Þessi liðsafli hefur verið helsta fyrirstaðan
til þessa; til að sigrast á honum er óhjákvæmi-
legt að ógna lífi óbreyttra borgara.
Á undanliðnum dögum hefur einkum verið
horft til svonefndra Fedayeen-sveita. Þetta er
liðsafli ungra manna sem eiga allt sitt undir
Saddam og stjórn hans. Þessir menn hafa verið
eitt helsta tæki þeirrar ógnarstjórnar sem ríkt
hefur í Írak. Bandamenn segja að Fedayeen
Saddam eins og þessi liðsafli nefnist eða „Písl-
arvottar Saddams“ ógni óbreyttum borgurum
og komi í veg fyrir uppgjöf hefðbundinna her-
sveita sem eru lítt þjálfaðar og sýndu ekki
mikla mótspyrnu í Persaflóastríðinu 1991.
Engin ástæða er til að draga í efa að þetta
valdatæki Íraksforseta skili þessa dagana því
verki sem því hefur verið falið.
Svik og vanmetin þjóðernishyggja
Staðan er hins vegar flóknari en svo að þessi
skýring dugi ein.
Írakar í suðurhlutanum hafa ekki risið upp
gegn stjórn Saddams Husseins og fagnað komu
innrásarhersins. Ítarlega hefur verið fjallað um
að þetta geti vart komið á óvart, fólk þetta hafi
beinlínis verið svikið í stríðinu 1991 þegar
bandamenn hvöttu það til uppreisnar en komu
síðan ekki til hjálpar þegar Saddam Hussein
brást til varnar og bældi uppreisnina niður í
skelfilegu blóðbaði. Tony Blair, forsætisráð-
herra Bretlands, lýsti því beinlínis yfir í vikunni
að bandamenn hefðu brugðist Írökum í suður-
hlutanum 1991. „Núna munum við ekki bregð-
ast ykkur,“ sagði Blair í yfirlýsingu sem teljast
verður söguleg. Blair var að vísa til ákvörðunar
föður núverandi Bandaríkjaforseta og margra
þeirra manna sem ráða nú ríkjum vestra og
voru í ráðgjafarliði George Bush eldra.
Fullyrða má að rísi þessi hluti þjóðarinnar
upp á annað borð geri hann það ekki fyrr en all-
ur þorri alþýðu manna hefur fengið sannfær-
ingu fyrir því að Saddam Hussein verði í þetta
skiptið hrakinn frá völdum.
Langur tími kann því að líða áður en upp-
reisn verður gerð gerist það á annað borð. Og ef
til vill er vert að hafa í huga að uppreisn alþýðu
manna á tilteknum stöðum í Írak myndi einnig
skapa tímabundinn vanda. Slíku fylgir ólga og
ofbeldi; menn nýta tækifærið til að ná fram
hefndum.
Ennfremur er nú ljóst að leiðtogar banda-
manna hafa misskilið í grundvallaratriðum
þjóðerniskennd Íraka. Írakar líta á Saddam
Hussein sem sitt vandamál. Þorri þjóðarinnar
sýnist hið minnsta líta á innrásarliðið sem, ein-
mitt, innrásarlið; erlendan herafla er sendur
hafi verið til landsins. Litlu virðist skipta þótt
þeir Blair og Bush hamri á því að tilgangurinn
sé að frelsa þjóðina undan ógnarstjórn. Að vísu
er það svo að sá málflutningur kemst tæpast til
skila við alþýðu manna í Írak en engum blöðum
er um það að fletta að innrásin nýtur ekki þess
stuðnings í Írak sem margir á vesturlöndum
reiknuðu með.
Þetta kann vissulega að breytast eftir því
sem á átökin líður og endirinn nálgast. En óráð-
legt er að gera ráð fyrir því.
Ein ótrúlegasta frétt, sem sá sem þetta ritar
hefur heyrt frá því stríðið í Írak hófst, birtist í
breska ríkissútvarpinu, BBC, á miðvikudag.
Þar var sagt frá mönnum sem nú dveljast í
flóttamannabúðum í Íran. Þessir viðmælendur
fréttamannsins voru svonefndir „Fenja-Arab-
ar“, shítar sem sætt hafa mikilli og stöðugri
kúgun af hálfu Saddams Hussein. Þetta fólk
var brytjað niður eftir stríðið 1991, fótunum var
gjörsamlega kippt undan lífsafkomu þess.
Heimabyggðir þess voru lagðar í rúst.
Þessir menn, fólk sem flúið hafði ofsóknir og
kúgun í Írak, áttu þá ósk eina að geta snúið aft-
ur heim til að berjast gegn sveitum banda-
manna.
Orrustan um Bagdad
Gera má ráð fyrir því að dragi úr mótstöðu
herafla Íraka í suðurhlutanum og nærri Bagd-
ad eftir því sem bandamönnum tekst að upp-
ræta Fedayeen-liðsaflann og aðrar sérsveitir
sem halda uppi mestri mótstöðu í Basra og í
öðrum lykilbæjum og -borgum á leiðinni til
Bagdad. Það mun hins vegar taka nokkurn
tíma og vikur kunna að líða þar til suðurhlutinn
getur með einhverju móti talist „öruggt svæði“.
Lokatakmark þessarar herfarar liggur skýrt
fyrir: Koma á Saddam Hussein frá völdum og
uppræta meinta gereyðingarvopnaeign hans.
Flest bendir til þess að í Bagdad vofi yfir orr-
usta sem komast muni í sögubækur. Sú orrusta
er fjarri því hafin og fréttir sem birst hafa í þá
veru grátbroslegt dæmi um algjört dómgreind-
ar- og þekkingarleysi.
Bandaríkjamenn hafa litla reynslu og hana
vonda af borgarhernaði á síðustu áratugum.
Bretar hafa sökum ástandsins á Norður-Ír-
landi mun meiri reynslu af slíkum átökum.
Þeirra verður þörf.
Hafa ber í huga að áður en þessi orrusta
hefst munu bandamenn þurfa að sigrast á úr-
valshersveitum Íraka, Lýðveldisverðinum, sem
tekið hefur sér stöðu umhverfis borgina. Óger-
legt er að segja fyrir um hversu langan tíma
það kann að taka. Á óvart hefur komið að svo
virðist sem bandamenn hafi ekki náð að nýta til
fullnustu yfirburði sína í lofti á þann veg sem
margir ætluðu áður en átökin hófust. Veður
hefur að vísu sett strik í reikninginn og í gær
virtist sem það væri að banta. En liðsauka er
líklega þörf og raunar var boðað á miðvikudag
að um 30.000 manna lið myndi bætast við her-
afla bandamanna í Írak. Vikur munu líða þar til
þessar sveitir verða tilbúnar til bardaga.
Hrynji íraska stjórnin ekki innan frá og tak-
ist bandamönnum ekki að koma Saddam Huss-
ein fyrir kattarnef áður en orrustan um Bagdad
hefst má búast við því að hún verði löng og sér-
lega blóðug. Berjist sérsveitir Íraka og Fed-
ayeen Saddam-liðsaflinn af sama ofsa þar og
hann gerir nú í suðurhluta landsins er ljóst að
þar má búast við miklum hörmungum. Hættan
á miklu mannfalli í röðum óbreyttra borgara
verður mikil, ekki síst ef réttar reynast þær
fullyrðingar bandamanna að Írakar hiki ekki
við að fela hergögn og liðsafla í íbúðarhverfum.
Þá er frá því greint þessa dagana að einhverjir
íraskir hermenn eða Fedayeen-liðar klæðist
borgaralegum fatnaði í þeirri von að komast
þannig í færi við hermenn bandamanna. Sé
þetta rétt kemur uppi í hugann ákveðin mynd
af því sem kann að ríða yfir í Bagdad.
Sú ógeðfellda ályktun blasir því við að líklega
þurfi að uppræta með öllu þennan liðsafla í
Bagdad áður en stríðinu lýkur. Þarna ræðir um
mikinn fjölda fólks, ef til vill um 15.000 manns,
kannski fleiri.
Óábyggilegar sjónvarpsfréttir
Stríðið í Írak er nýhafið. Staðan er óljós og
heildarmyndina skortir. Fréttir sjónvarps-
stöðva sem senda út allan sólarhringinn beint
frá vígstöðvunum hafa reynst með öllu
óábyggilegar og glannaskapurinn víða slíkur að
undrun hlýtur að vekja. Fréttamenn á víg-
stöðvunum sýna aðdáunarvert hugrekki en yf-
irsýn þeirra yfir vígstöðuna og rás atburða er
engin. Þeir eru með öllu háðir því sem þeim er
sagt og þeir sjá og heyra. Ekki er við þá að sak-
ast í þessu efni. Orðrómur verður að stórfrétt
enda spurnin eftir slíkum tíðindum mikil og við-
varandi hjá mörgum þeim sem fréttastofunum
stjórna.
Ítrekað hefur það gerst að fréttir af rétt-
nefndum stóratburðum hafa reynst rangar.
Nægir þar að nefna fregnir af uppgjöf 51. véla-
herdeildar Íraka, 8.000 manna liðsafla, og full-
yrðingar sem helstu sjónvarpsstöðvar á borð
við Sky og CNN klifuðu á klukkustundum sam-
an á miðvikudagskvöld þess efnis að gríðarmik-
illi bryndeild, 1.000 farartækjum og 5.000
mönnum, hefði verið stefnt frá Bagdad til að
ráðast gegn bandamönnum suður af borginni.
Báðar þessar fréttir voru rangar og voru á end-
anum bornar til baka af herstjórn bandamanna.
Ágæt regla traustrar fréttamennsku á sýni-
lega ekki við í þessu stríði: „Náðu fréttinni
fyrstur allra en fáðu hana fyrst rétta.“
Stríði á því stigi sem nú geisar í Írak fylgir
mikil ringulreið. Fréttir beint af vígstöðvunum
eru vitanlega mikilvægar. En á þær ber að líta
sem vísbendingar um það sem kann að vera að
gerast, kann að hafa gerst og kann að vera í
vændum.
Stríðið er nýhafið og varfærni er þörf. Ljóst
virðist hins vegar að hyggilegt er að búa sig
undir mjög blóðug átök á næstu vikum.
Blóði drifnar
vikur fram undan
Vígstaðan í Írak er flókin og erfitt er að fá fram skýra heildarmynd. Ásgeir Sverrisson
leitast við að greina gang stríðsins til þessa og það sem fram undan kann að vera.
Reuters
Breskir hermenn mæta íröskum borgurum nálægt Basra.
’ Fréttir sjónvarpsstöðvahafa reynst með öllu
óábyggilegar og glanna-
skapurinn víða slíkur að
undrun hlýtur að vekja. ‘
’ Sú ógeðfellda ályktunblasir því við að líklega
þurfi að uppræta með öllu
þennan liðsafla í Bagdad
áður en stríðinu lýkur. ‘
asv@mbl.is