Morgunblaðið - 28.03.2003, Blaðsíða 39

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MARS 2003 39
inga á nýliðinni öld. Við vorum svo
lánsöm að eiga slíkan persónuleika á
tímum sem þurftu ekki einungis á
góðum listamönnum að halda heldur
líka mönnum sem vörðuðu veginn í
menningarlegi tilliti.
Störf Árna Kristjánssonar í ís-
lensku þjóðlífi eru geysilega marg-
þætt og mikil að vöxtum. Til marks
um það er rétt að nefna störf hans
sem píanóleikara og kennara en
hann kenndi í fimmtíu ár við Tónlist-
arskólann í Reykjavík. Þegar Páll Ís-
ólfsson tónskáld og organleikari lét
af störfum sem skólastjóri Tónlistar-
skólans í Reykjavík tók Árni við því
starfi og gegndi því þangað til hann
tók við starfi tónlistarstjóra Ríkisút-
varpssins. Á þeim tíma var starfssvið
tónlistarstjóra ekki einungis bundið
við útvarpið heldur var rekstur og
sérstaklega listræn stjórnun Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands stór þáttur í
starfi hans.
Enda þótt starf Árna hjá Ríkisút-
varpinu væri mjög tímafrekt hafði
hann samt tíma aflögu til að halda
tónleika, kenna, skrifa greinar og
halda erindi. Er það með ólíkindum
hvernig hann fór að því að komast yf-
ir þetta allt. Ég minnist með gleði og
þakklæti ógleymanlegra tónleika
sem Árni hélt með Erling Blöndal
Bengtsson þegar þeir léku til dæmis
öll verk Beethovens fyrir selló og pí-
anó. Einnig minnist ég stórkostlegra
tónleika í Austurbæjarbíói þegar
hann lék með ítalska fiðlusnillingn-
um Pinu Carmirelli.
Píanóleikur Árna var gæddur ein-
stakri tónfegurð og næmleika sem er
sjaldgæft að heyra, jafnvel hjá
heimsþekktum listamönnum. Sjálfur
var ég svo heppinn að fá að leika með
honum kammermúsík við nokkur
tækifæri og var það mér ómetanleg
lífsreynsla.
Árni var mikill gæfumaður í
einkalífi því í eftirlifandi eiginkonu
sinni Önnu Steingrímsdóttur eignað-
ist hann einstakan lífsförunaut. Við
hjónin sendum börnum þeirra og
fjölskyldum okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Ég hitti Árna í síðasta sinn hér á
jörðu 23. desember síðastliðinn. Ég
kom gangandi utan úr skammdeginu
og nálgaðist Sóltún þar sem þau
Anna bjuggu síðustu misserin. Mat-
salurinn var uppljómaður en fátt
manna var þar inni. Hvíthærður
maður sat við píanóið umkringdur
litlum hópi ástvina. Þessi mynd segir
allt: Annars vegar list Árna Krist-
jánssonar og hins vegar þeir sem
unnu honum sem manneskju og
listamanni. Ég er þakklátur fyrir að
þjóðin skyldi eiga slíkan mann. Guð
helgi og blessi minningu Árna Krist-
jánssonar píanóleikara.
Gunnar Kvaran.
Kveðja frá Félagi
íslenskra tónlistarmanna
Árið 1940 stofnuðu tólf tónlistar-
menn, sem allir höfðu lagt á sig langt
tónlistarnám erlendis, fagfélag ís-
lenskra tónlistarmanna. Árni Krist-
jánsson píanóleikari var einn af
stofnendum og var alla tíð drifkraft-
ur í starfi félagsins. Vart var sú
nefnd innan félagsins að hann legði
þar ekki sitt lið, auk stjórnarstarfa.
Hann var ritstjóri og upphafsmaður
að útgáfu tímaritsins Tónlistarinnar,
sem félagið hafði forgöngu um að
gefa út, og lét sig nótnaútgáfu miklu
varða auk fjölþættra hagsmunamála
tónlistar og tónlistarfólks.
Árni er tvímælalaust einn frum-
kvöðlanna í íslensku tónlistarlífi með
píanóleik sínum og kennslu, skóla-
stjórn, útvarpsmálum og ritstörfum.
Slík upptalning er fátækleg þegar
hugsað er til hins ómetanlega starfs
sem hann vann fyrir list og menn-
ingu.
Árni var heiðursfélagi í Félagi ís-
lenskra tónlistarmanna og félagið
vottar honum virðingu sína og þökk
að leiðarlokum og biður ástvinum
hans blessunar Guðs.
Margrét Bóasdóttir.
Það er glampandi sól og mannlífið
iðar af eftirvæntingu og kæti. Sum-
arið hafði verið gott og stutt í fyrsta
skóladaginn. Mér hafði áskotnast
mikill fjársjóður, skínandi túkall sem
ég geymdi í hendinni og lét mig
dreyma um allar þær allsnægtir sem
biðu mín. Við mamma göngum niður
Laugaveginn og ég valhoppa við hlið
hennar. Allt í einu heyrist djúp og
þýð rödd fyrir aftan mig: „Stúlka
mín, getur ekki verið að þú hafir
misst þennan túkall?“ Ég sný mér
við og lít upp til manns sem tekur
kurteislega ofan og hneigir sig. Sólin
blindar mig en ég sé samt góðlegt
bros og finn hlýja nærveru þessa
óþekkta manns sem ómögulegt er að
gleyma. „Geymdu hann vel, þetta
gæti verið lukkupeningur,“ segir
hann með stríðnisbrosi, tekur ofan
aftur og gengur svo teinréttur og
glæsilegur sína leið út í sólskinið. Ég
lít spyrjandi á mömmu sem segir
með miklum áhersluþunga: „Þetta
var Árni Kristjánsson, okkar mesti
píanóleikari.“ Mig setur hljóða og
skyndilega hafði þessi túkall fengið
alveg nýja merkingu. Öll áform um
innkaup fuku út í veður og vind og
enn þann dag í dag geymi ég þennan
litla lukkupening vel.
Það var svo rúmum áratug síðar
að lukkutúkallinn sannaði gildi sitt
og ég gerðist nemandi Árna við Tón-
listarskólann í Reykjavík. Hann var
ekki maður margra orða í kennslu en
það fór aldrei á milli mála hvað hon-
um fannst. Ást hans á tónlistinni og
innsæi gerðu tímana að upplifun sem
seint verður hægt að setja í orð. Auk
þess að veita ómetanlega leiðsögn á
hljóðfærið hafði hann mikil áhrif á
mig sem ungling, bæði í lífi og list.
Stundum eftir mikið puð og erfiða
viðureign við stórt verk átti hann það
til með einu augnaráði eða örfáum
orðum að gefa því öllu tilgang þannig
að maður gleymdi stað og stund og
varð uppnuminn af verkinu. Mér er
það mjög minnisstætt þegar hann
gekk léttfættur upp tröppurnar í
Tónlistarskólanum til að hlusta á
mig spila Grieg konsertinn, þá tæp-
lega níræður. Hann settist við hljóð-
færið og spilaði hljómsveitarpartinn
eins og hann hefði aldrei gert annað.
Hann þekkti hverja rödd, hvert stef
og gaf því öllu ljóðrænt líf. Honum
þóttu efnistökin fullhikandi hjá mér
og náði í blað og blýant og skrifaði
niður nokkrar línur sem Ibsen hafði
skrifað í gestabók Griegs: „Spil som
stenen spruter gnister! Spil som
dyrehammen brister!“ og um leið
var öll feimni við verkið horfin. Hann
kunni svo vel að hrífa mann með sér
og leysa tónlistina úr læðingi. Allt
var einhvern veginn ævintýri fyrir
honum. Það var eins og hann heyrði
tónskáldið tala. Hann lifði tónlistina
á sinn einstaka hátt og miðlaði upp-
lifun sinni ógleymanlega.
Það eru sannarlega forréttindi að
hafa notið leiðsagnar og vináttu
Árna Kristjánssonar. Hans vitjunar-
tími er kominn en rödd hans á eftir
að bergmála lengi meðal komandi
kynslóða. Ég er þess fullviss að hans
bíður heiðurssæti á himnum. Ég
minnist Árna með innilegu þakklæti
og söknuði og sendi Önnu og öllum
ástvinum hans hlýjar samúðarkveðj-
ur.
Og þegar allt er horfið
heyrist ekkert lengur
ekkert
og það heyrist
(Úr ljóði eftir N.A. Valkeapaa.)
Steinunn Birna Ragnarsdóttir.
Árni Kristjánsson, einn af merk-
ustu tónlistarmönnum þjóðarinnar,
er horfinn af sjónarsviðinu. Hann
var lærifaðir fjölmargra píanónem-
enda, allt frá fyrstu dögum Tónlist-
arskólans í Reykjavík eða frá 1933,
þrem árum eftir að skólinn tók til
starfa. Síðar tók hann við af dr. Páli
Ísólfssyni sem skólastjóri skólans.
Fyrstu kynni mín af Árna eru mér
ljóslifandi í minningunni, er ég sem
byrjandi í píanóleik lék menúett eftir
Mozart á prófi. Hinn vingjarnlegi
persónuleiki hans og hvetjandi við-
brögð höfðu góð áhrif. Síðar átti ég
því láni að fagna að njóta handleiðslu
hans í nokkur ár, mikilvæg og mót-
andi ár. Minnisstæðar eru kennslu-
stundirnar við gamla Steinway-flyg-
ilinn í stofunni baka til í „Þrúðvangi“
við Laufásveg, þar sem skólinn var
þá til húsa. Sagt var að flygillinn
hefði verið þar mörgum árum áður á
sama stað í húsinu er Einar Ben. var
þar húsráðandi. Árni hafði lag á að
opna töfraheima, ekki aðeins tónlist-
arinnar, heldur listanna allra fyrir
nemendum. Hann gerði viðfangsefn-
in, tónverkin, meira heillandi og jók
skilning á þeim með vel völdum
dæmum úr hvaða listgrein sem var.
Með eftirminnilegum dæmum
„kveikti“ hann eiginlega í nemand-
anum, opnaði augu hans fyrir marg-
slungnu litrófi listanna. Hann opnaði
glugga í ýmsar áttir, oft óvæntar.
Um leið jók hann á einbeitingu nem-
andans fyrir einstökum þáttum, ná-
kvæmni í smáatriðum, með því að
efla athygli þeirra. Að sjálfsögðu fór
hann í hin fjölmörgu tæknilegu atriði
sem nauðsynleg eru hverjum píanó-
leikara, en lagði ávallt áherslu á mik-
ilvægi þess að hafa vakandi athygli
fyrir eðli og einkennum hvers tón-
verks, tengslum tækni og túlkunar.
Forvitinn nemandi gat að kennslu-
stund lokinni fengið brennandi
áhuga á að kynna sér verk tiltekins
rithöfundar, skoða einhverja mál-
verkasýningu, hlusta eftir nið fossins
eða hlýða á tónlist aðra en píanótón-
list. Það vakti áreiðanlega ekki fyrir
Árna að ala upp fageðjóta í píanóleik.
Hvort þessar tilraunir hans náðu til-
ætluðum árangri eða ekki er víst að
hann sáði frækornum í vitund nem-
enda sem uxu fyrr eða síðar upp í
eitthvað sem hefur orðið hverjum og
einum mikils virði.
Auk kennarans Árna átti ég þess
kost að heyra hann á tónleikapall-
inum, á einleikstónleikum, í píanó-
konsertum og kammertónlist. Ekki
ætla ég að hætta mér út í að lýsa
leik hans nánar, en vil samt ekki
sleppa því að nefna, að þar birtist
næm og djúp túlkun, streymandi
eins og af sjálfu sér, áreynslulaus
og eðlileg.
Þessi næmleiki Árna birtist ekki
aðeins í tónlistinni, því að bæði var
hann víðlesinn á nokkrum tungu-
málum og hafði sérstakt vald á ís-
lensku máli. Kom þetta bæði fram í
umfjöllun hans um tónlist af ýmsu
tagi í útvarpi, en ekki síður í þýð-
ingum hans og bókum um nokkur
þekkt tónskáld. Er ég starfaði í
nokkur sumur á tónlistardeild rík-
isútvarpsins kynntist ég betur
þessari hlið Árna, en þá bjargaði
hann mönnum oft frá stirðum orða-
bókarþýðingum með því að koma
með fleygar í staðinn. Hin síðari ár-
in heimsótti ég Árna af og til ásamt
Hauki Guðlaugssyni, söngmála-
stjóra þjóðkirkjunnar. Hann hélt
skýrri hugsun þrátt fyrir háan ald-
ur, kímnigáfu sinni og þessari
skemmtilegu sjálfsgagnrýni sem
honum var svo eðlislæg og við
kunnum vel að meta. Með Árna
Kristjánssyni kveðjum við einn af
máttarstólpum íslensks tónlistar-
lífs.
Halldór Haraldsson.
Ég kveð Árna Kristjánsson píanó-
leikara með miklum söknuði og
þakklæti. Fráfall hans var ekki
óvænt. Hann var orðinn 96 ára gam-
all. Seinast hitti ég hann á afmæl-
isdaginn hans 17. desember síðast-
liðinn. Það geislaði af honum innri ró
og sátt öldungsins og um leið hlýja
og tignarleg fegurð. Þessi sjón renn-
ur mér seint úr minni.
Árni var alla tíð mikill höfðingi og
glæsimenni. Hann umgekkst okkur
unglingana, sem hófu hjá honum pí-
anónám, eins og við værum prinsar
eða prinsessur. Þegar við gengum
inn í kennslustofuna breyttist hún
samstundis í höll. Árni opnaði fyrir
okkur hvern glæsisalinn af öðrum til
helstu meistara tónbókmenntanna:
Bachs, Mozarts, Beethovens, Schu-
berts, Chopins … Hinn háleita, göf-
uga og næma skilning hans á verkum
þeirra gerðum við að okkar eigin.
Hann miðlaði af þessum fjársjóði
með óendanlegri gjafmildi, hann
spilaði tónlist þeirra fyrir okkur eða
með okkur og útskýrði ýmist með
orðum, látbragði og jafnvel dansi ef á
þurfti að halda. Að kennslustund lok-
inni beið blákaldur raunveruleikinn í
Kópavogsstrætó á leiðinni heim en
hugurinn var staddur allt annars
staðar, líkt og snortinn töfrasprota.
Einstakur skilningur Árna á list-
inni, fáguð framkoma hans, kímni-
gáfa og frásagnargleði auk hlýju
gagnvart nemendum sínum, sem átti
sér engin takmörk, er ómetanlegt
veganesti allra sem nutu kennslu
hans. Í starfi þeirra sem tónlistar-
menn, kennarar og túlkendur mun
Árni Kristjánsson lifa áfram og áhrif
hans berast komandi kynslóðum.
Við Árni Tómas sendum Önnu og
afkomendum þeirra Árna innilegar
samúðarkveðjur.
Selma Guðmundsdóttir.
Með Árna er genginn fulltrúi
þeirrar veraldar sem var. Glæsilegur
og virðulegur ásýndar með stálgráan
hármakka, í ullarfrakka og með hatt
á höfði sem hann tók ofan þegar
hann heilsaði fólki og skipti þá engu
hvort um unglingsstúlkur eða heldri
menn væri að ræða. Á göngum Tón-
listarskólans bar hann gjarnan hönd
að höfði þegar hann heilsaði nem-
endum sem ósjálfrátt réttu úr sér og
stækkuðu sjálfir.
Árni var einstakur kennari og bjó
yfir leiftrandi skáldlegri sýn á til-
veruna. Hann bar ómælda virðingu
fyrir tónlistargyðjunni og hvers kon-
ar tilbúningur í tónlistarflutningi var
eitur í hans beinum. Upplifun hans
var sterk og smitaði svo út frá sér að
eftir spilatíma þar sem Debussy var
viðfangsefnið hafði nemandinn heim-
sótt Impressjónistasafnið í París,
teygað að sér vatnaliljur Manets, lif-
að í ljóðum Baudelairs og komið við í
Moulin Rouge. Allt gerðist þetta
kannski í einni kennslustund í stofu 3
í Tónó og þetta voru góð ferðalög.
Árni var allt í senn heimsmaður,
fagurkeri, lífskúnstner og óborgan-
legur prakkari. Meðfædd fullkomn-
unaráráttan og leitin að þeirri fegurð
sem í tónlistinni býr leiddu til þess að
hann gerði allt að því ómannlegar
kröfur til sjálfs sín, en um leið skynj-
aði hann skoplegri hliðar þessarar
ástríðufullu leitar og hafði þá á orði
að líkt hefðust þeir að, riddarinn
hugumprúði Don Kíkóti og hann.
Nú leitar hugurinn til hinna fjöl-
mörgu heimsókna á Hávallagötuna
þar sem alltaf var hátíð. Árni situr í
hornstólnum í stofunni og er kominn
í hæstu hæðir, en Anna ber púrtvín
og aðrar kræsingar á borð um leið og
hún bætir í frásögn bóndans þar sem
við á.
Þakklæti fyrir óviðjafnanlega leið-
sögn um undraveröld listarinnar er
mér efst í huga á kveðjustund. Bless-
uð sé minning Árna Kristjánssonar.
Svana Víkingsdóttir.
Kennari okkar hr. Árni Kristjáns-
son píanóleikari hefur kvatt jarðlífið.
Betri kennara er vart hægt að
hugsa sér. Hann hreif okkur með sér
um leynistigu tónlistarinnar, um holt
og hæðir, skóga og vötn Noregs og
Þýskalands. Dimmar borgir Evrópu
og bjarta heima alheimsins. Kenndi
okkur að meta vorperlur og sumar-
blíðuna er streymdi gegnum tónlist-
ina. Hann kenndi okkur að njóta,
finna málarana og skáldin gegnum
tónana, finna fegurðina í litbrigðum
listarinnar. Hann mótaði hug okkar
og tilfinningar.
Kæri Árni, hafðu þökk fyrir frá-
bæra leiðsögn. Guð blessi vegferð
þína inn í ljósheima og Guð blessi
þitt fólk sem eftir situr með söknuð í
hjarta.
Arndís Steingrímsdóttir,
Erla Stefánsdóttir,
Hildur Karlsdóttir.
Árni Kristjánsson og Anna Guðrún Steingrímsdóttir.
Árni Kristjánsson og Dietrich Fischer-Dieskau.
Björn Ólafsson fiðluleikari og Árni Kristjánsson.