Morgunblaðið - 15.05.2003, Side 34

MINNINGAR
34 FIMMTUDAGUR 15. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í
slenskt þjóðerni hefur
komið til skoðunar á und-
anförnum árum, varpað
hefur verið fram spurn-
ingum um sjálfsmynd
okkar Íslendinga og sýnist sitt
hverjum. Slík endurskoðun er holl
hverri þjóð, rétt eins og það er
hollt hverjum manni að hugleiða af
og til eigin tilveru, rýna eitt and-
artak inn í sálarletrið.
Ef vel tekst til getum við lært
ýmislegt um okkur sjálf – og í leið-
inni (vonandi) þroskast ofurlítið
sem manneskjur.
Athyglisverð er í þessu sam-
bandi sú staðreynd að sá maður
sem hvað mest hefur lagt af mörk-
um til þessa
endurmats á
eðli íslensks
þjóðernis (og
umfjöllunar
um það) er
alls ekki sjálf-
ur íslenskur að ætt og uppruna. Ég
er hér að tala um Toshiki Toma,
prest innflytjenda á Íslandi, en
hann hefur síðustu misserin ritað
fjöldamargar greinar um þessi efni
hér í Morgunblaðið.
Hafa spurningar hans gjarnan
verið þess eðlis, að þær vekja
mann mjög til umhugsunar.
Sjónarhorn Toma er auðvitað
svolítið annað en hinna, sem um
málið hafa fjallað og kannski sann-
ast hér hið fornkveðna að glöggt er
gests augað – þó auðvitað sé rangt
að tala um Toshiki Toma sem gest
því hann hefur verið búsettur á Ís-
landi um nokkra hríð.
Á hinn bóginn er þessi spurning
um hvað kalla skuli Toshiki Toma
(gest, innflytjanda eða barasta Ís-
lending?) ofurlítið í stíl við þá um-
fjöllun sem hann hefur sjálfur
staðið fyrir, en Toma hefur einkum
og sér í lagi velt fyrir sér hlutskipti
innflytjenda í íslensku samfélagi,
samskiptum þeirra við hina inn-
fæddu og þeim núningi sem óhjá-
kvæmilega verður við slík sam-
skipti eftir því sem hlutfall
innflytjenda af íbúum á Íslandi
hækkar.
Toma spyr í grein í Morgun-
blaðinu hinn 8. febrúar árið 2000
hvort ekki sé kominn tími til að ís-
lenskt samfélag hlusti á hvað inn-
flytjendur hafi að segja, fremur en
hvernig þeir tali (hugsanlega bjag-
að og vitlaust). Hann beinir þar
sjónum sínum að mikilvægi ís-
lenskunnar fyrir íslenska sjálfs-
mynd, eða það sem ég myndi kalla
mýtuna um íslenska tungu. Sú
mýta felur í sér þá kenningu að
tungan sé helsti merkimiði ís-
lensks þjóðernis, án íslenskunnar
sé engin íslensk þjóð.
Eins og Toma bendir á í mörg-
um greina sinna í Morgunblaðinu
veldur krafan um íslenskukunn-
áttu (og raunar einnig um að allir
menn á Íslandi deili aðdáun á ís-
lenskri tungu) aðskilnaði milli hópa
í þessu samfélagi; er þar vísað til
þeirrar staðreyndar að fjöldi inn-
flytjenda í landinu hefur vaxið
mjög á síðustu árum. Hversu mikl-
ir „Íslendingar“ innflytjendur séu
ráðist gjarnan af því hversu gott
mál þeir tali í hugum okkar „inn-
fæddu“ Íslendinganna. Tali þeir
mjög vitlaust (eða alls ekki) verði
þeir seint boðnir velkomnir í fjöl-
skylduna sem er íslensk þjóð.
Toma bendir á í þessu sambandi
að hættan sem steðji að íslenskri
tungu sé mun fremur komin frá
yngri kynslóðum Íslendinga
sjálfra heldur en innflytjendum.
„Það er út í hött að þjóðin krefjist
þess að innflytjendur læri þessa
erfiðu tungu fullkomlega um leið
og innfæddir Íslendingar sjálfir
vanrækja viðleitni til að varðveita
tunguna,“ segir hann í Morgun-
blaðsgrein 29. desember 2001.
En (þörf) ábending Toma er víð-
tækari. Hann bendir á að þó að ís-
lenskan sé mikilvæg og dýrmæt
menningu landsins megi hún ekki
verða viðmið til að meta mannkosti
annarra. „Að þessu leyti sýnist
mér að algengur misskilningur eigi
sér stað í íslensku samfélagi, og
sumir dýrki tungumálið eins og
Guð. Stolt og virðingin fyrir fal-
legri íslensku getur ómeðvitað
breyst í fyrirlitningu og fordóma
gagnvart innflytjendum sem ekki
hafa tileinkað sér góða íslensku,“
segir Toma í grein 8. febrúar árið
2000. Lýsir hann jafnframt þeirri
skoðun sinni að menning Íslend-
inga muni sjálf skaðast ef við úti-
lokum ákveðið fólk frá samfélaginu
„vegna ofdýrkunar á íslensku“.
Í annarri grein, sem birtist 7.
júní árið 2000, bendir Toma á að
málefni innflytjenda snerti ekki
aðeins útlendinga, heldur séu þetta
mál sem varði tilveru Íslendinga
eða sjálfsmynd þeirra. „Hverjir
eru Íslendingar og hvað er gild-
ismat þeirra? Hverjir eru náungar
þeirra?“ spyr Toma en fátt hefur
því miður orðið um svör. Hér snýst
þjóðmálaumræðan svo gjarnan um
fisk; eða a.m.k. um það hvaða að-
ferðum skuli beita til að veiða fisk.
Vert er að huga að því að Toma
er ekki að fara fram á að Íslend-
ingar leggi minni áherslu á menn-
ingu sína og tungu. Hann telur
hins vegar að sú áhersla sem lögð
er á þessa þætti útiloki stóran hóp,
skipti þjóðinni upp í „íslenska“ og
„óíslenska“. Hann heldur því fram
að þjóðarsjálfsmynd sem tengd sé
við borgaralegar hugmyndir hafi
ekki þróast nóg á Íslandi og er þar
að tala um tilvísanir í stjórnarskrá
og umburðarlyndi við framandi
lífshætti. Þjóðin geti alveg verndað
menningu sína á sama tíma og til-
vist öðruvísi menningarheima hér-
lendis sé viðurkennd, en það muni
leiða til stækkunar íslenskrar
sjálfsmyndar.
Toma tekur fram í grein sinni
29. desember 2001 að langflestir
innflytjendur vilji gjarnan læra ís-
lenskuna. Það taki hins vegar lang-
an tíma og viðkomandi geti líklega
aldrei náð jafnri leikni og inn-
fæddur Íslendingur. „Samt sem
áður er hann jafnmikill íbúi lands-
ins og aðrir. Þetta er staðreynd
sem bæði innflytjendur og Íslend-
ingar þurfa að viðurkenna. Að
mínu mati eru það Íslendingar sem
þurfa að íhuga þetta enn frekar,“
segir Toshiki Toma.
Rýnt inn í
sálartetur
þjóðar
[…] kannski sannast hér hið forn-
kveðna að glöggt er gests augað – þó
auðvitað sé rangt að tala um Toshiki
Toma sem gest því hann hefur verið bú-
settur á Íslandi um nokkra hríð.
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
✝ Jóhannes GarðarJóhannesson
fæddist á Mógilsá á
Kjalarnesi 8. júlí
1925. Hann lést 5.
maí 2003 á Landspít-
alanum í Landakoti.
Foreldrar hans voru
Jóhannes G. Jóhann-
esson og Thelma
Ólafsdóttir.
Árið 1945 giftist
Garðar eftirlifandi
eiginkonu sinni,
Ingveldi Sigurðar-
dóttur. Þau eignuð-
ust fjórar dætur. Þær
eru: 1) Álaug, f. 13.9. 1945, gift
Þorfinni Þórarinssyni og eiga þau
þrjá syni og fjögur barnabörn. 2)
Thelma, f. 25.6. 1948, gift Ólafi
Guðnasyni, eiga þau tvo syni og
þrjú barnabörn. 3)
Ásrún, f. 23.10.1950,
gift Böðvari Þor-
steinssyni, þau eiga
fjögur börn og tólf
barnabörn. 4) Ingv-
eldur Björk, f.
12.1.1954, gift Inga
Þórðarsyni og eiga
þau þrjú börn.
Garðar ólst upp í
Reykjavík og vann
ýmsa vinnu frá ung-
lingsaldri, þó lengst
af hjá Pólar raf-
geymum. Einnig
spilaði hann á harm-
oniku með ýmsum þekktum
hljómsveitum fyrri tíma.
Útför Garðars fer fram frá Bú-
staðakirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 13.30.
Það koma margar myndir upp í
hugann er ég minnist Garðars, eig-
inmanns Ingu æskuvinkonu minnar.
Hann var sumarstrákur í Grímsnes-
inu fyrir og um fermingu, fyrst í
Miðengi og síðan á Efri-Brú. Inga
var á sumrin í sveit hjá afa og
ömmu sinni í Arnarbæli. Ég tók eft-
ir þessum laglega strák á skemmt-
unum á Minni-Borg, en þangað
fengu flestir unglingar sveitanna að
fara, sérstaklega ef það var kven-
félagshlutavelta. Ekki minnkaði
hann í áliti þegar fréttist að hann
gæti spilað á harmoniku, en þá voru
harmonikuspilarar aðalsjarmörar
landsins, og sumarið þegar hann
var 15 ára gat hann hvílt Eirík frá
Bóli og leyft honum að fara í smá-
pásu, en í þá daga var oftast einn
harmonikuspilari látinn spila allt
ballið. Garðar óx heilmikið í áliti hjá
okkur stelpunum við þetta, en svo
feiminn var hann að hann sneri baki
í dansgólfið og sá því ekki hvað við
Inga tjúttuðum flott eftir músíkinni
hans. En feimnin fór af og Garðar
gerðist alvöruspilari og var það
hans aukabúgrein í yfir 50 ár með
ýmsum góðum hljómsveitum og síð-
ast hans eigin sem spilaði mest í
Lindarbæ og hjá eldri borgurum og
eru eflaust margir sem muna hann
þaðan.
Þau voru mjög ung, Inga og
Garðar, er þau ákváðu að ganga lífs-
veginn saman og nú 12. maí hefðu
þau átt 58 ára brúðkaupsafmæli.
Garðar hafði gaman af að renna
fyrir silung og fóru þau mörg ár
með sama hópnum í veiðiferðir.
Eins ferðuðust þau mikið um landið
og áttu tjaldvagn hin seinni ár. Fyr-
ir átta árum fóru þau með okkur
hjónunum til Kanaríeyja. Það ætl-
aði nú ekki að ganga alveg þrauta-
laust að fá hann til að koma, hann
hafði ákveðið þá með sjálfum sér að
fara aldrei upp í flugvél, en eftir
nokkurt þóf hafðist það og var þá
björninn unninn. Eftir það hafa þau
farið á hverju ári og stundum tvisv-
ar og haft mikla ánægju af og hef ég
oft fengið þakkir fyrir frekjuna að
drífa hann af stað.
Garðar vann í 35 ár hjá Pólar hf.
og var þar vel liðinn af samstarfs-
fólki og eigendum.
Í gegnum árin hafa lífsþræðir
okkar hjóna legið saman og höfum
við átt margar góðar stundir með
þeim.
Ég sé Garðar fyrir mér spilandi á
nikkuna í þeim himnasal sem hann
er í nú og Björn Þorgeirs, vin hans
sem lengi söng með hljómsveitinni
hans, syngja með, en hann lést fyrir
stuttu. Blessuð sé minning þeirra
beggja.
Við Guðmundur sendum Ingu,
dætrunum fjórum og fjölskyldunni
allri innilegar samúðarkveðjur.
Ingunn Erla Stefánsdóttir.
Kveðja frá Félagi harmoniku-
unnenda í Reykjavík
Garðar Jóhannesson gekk
snemma til liðs við Félag harmon-
ikuunnenda í Reykjavík og var
traustur liðsmaður þess til hinstu
stundar. Hann var einn af þessum
félögum, sem ekki trana sér fram,
en eru sjóður af fróðleik, þegar eftir
er leitað. Garðar taldi ekki eftir sér
að miðla okkur hinum af þeim sjóði.
Hann hóf snemma að fást við harm-
onikuna og þrettán ára lék hann á
sínum fyrsta dansleik, þegar hann
leysti af í korter á Minni-Borg í
Grímsnesi þann fræga mann Eirík
Bjarnason á Bóli. Þar með var haf-
inn fimmtíu ára ferill hans sem
dansspilara, en mun lengri, þegar
árin með FHUR bætast við og hann
var ætíð reiðubúinn að hlaupa undir
bagga, þegar félagið hélt skemmt-
anir, og það var uppskrift að góðum
dansleik þegar Garðar Jóhannesson
stjórnaði ferðinni. Síðustu árin lék
hann nær eingöngu á skemmtunum
félagsins og þeir voru ófáir dans-
leikirnir, sem hann lék fyrir dansi,
og okkur félögum hans þótti fengur
í að fá hann til að byrja dansleikina.
Tækist honum ekki að ná fólki út á
gólfið var okkur vandi á höndum, en
til þess kom aldrei. Þrátt fyrir að
vera sjóaður á þessu sviði var Garð-
ar alltaf aðeins hikandi, þegar dans-
inn hófst, en um leið og fyrsta parið
fór af stað tóku fingurnir völdin og
gólfið fylltist von bráðar. Hann
hafði þennan náttúrlega takt, sem
ekki verður lærður af bókum. Hann
er meðfæddur. Það er aðeins hægt
að segja frá honum, en erfitt að út-
skýra. Í gagnrýni sinni var hann
málefnalegur og hógvær, en ákveð-
inn og nákvæmur. Eins og margir
góðir tónlistarmenn hafði hann mik-
ið skap, sem hann kunni að fara
með. Hann var ekki aðeins einn af
okkar bestu harmonikuleikurum
heldur kunni hann einhver ógrynni
af lögum og það var oft gaman, þeg-
ar hann var að rifja þau upp. Hann
lyfti höfði, leit aðeins til hægri og
horfði út í bláinn smástund. Svo
byrjuðu fingurnir að hreyfast án
þess að koma við borðið og skyndi-
lega hljómaði lagið. Svo þegar hann
hafði leikið það til enda, yfirleitt
kórrétt, leit hann á viðstadda, eins
og hálfundrandi, og sagði brosandi
út að eyrum: „Ég hélt ég væri búinn
að gleyma þessu.“
Þau heiðurshjónin Garðar og
Inga voru óþreytandi að fara í úti-
legur með öðrum lífsglöðum harm-
onikuunnendum og í tjaldvagninn
þeirra var ávallt notalegt að koma.
Þau höfðu þessa þægilegu nærveru
með augun full af glettni og köku-
boxin full af góðgæti. Við veikindum
sínum nú í ársbyrjun brást hann af
æðruleysi og karlmennsku, eða eins
og hann orðaði það sjálfur: „Þetta
eru búin að vera tæp áttatíu ynd-
isleg og skemmtileg ár og ef það er
farið að styttast í þeim verður bara
að hafa það.“
Við harmonikuunnendur söknum
vinar og félaga og þökkum fyrir alla
tónlistina sem Garðar Jóhannesson
miðlaði okkur af svo mikilli gleði.
Hans mun ætíð minnst þegar góða
harmonikuleikara ber á góma. Ingu
og afkomendum þeirra vottum við
okkar dýpstu samúð.
JÓHANNES GARÐAR
JÓHANNESSON
✝ Engilbert Guð-mundsson fædd-
ist á Stokkseyri 8.
ágúst 1924. Hann lést
á Landspítalanum
við Hringbraut 29.
apríl síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Steinunn Dagbjört
Þorsteinsdóttir og
Guðmundur Ingj-
aldsson. Systkini
hans eru, Ragnheið-
ur, látin, Bergvin,
látinn, Steindór, lát-
inn. Einnig átti Eng-
ilbert bróður, Karl að
nafni, er lést stuttu eftir fæðingu.
Eftirlifandi bróðir Engilberts er
Guðbjartur.
Hinn 4. desember 1948 kvæntist
Engilbert eftirlifandi eiginkonu
sinni, Inger Ullu
Sanne. Börn þeirra
eru: Erla, eiginmað-
ur hennar er Haf-
steinn Viðar og eiga
þau þrjú börn, Önnu
Maríu, Halldór Við-
ar og Engilbert.
Einnig áttu þau barn
er lést stuttu eftir
fæðingu. Barnabörn
þeirra eru sex.
Reynir, dóttir hans
er Inga Rán. Guð-
mundur, eiginkona
hans er Kirsten og
börn þeirra eru Siv
og Sebastian. Guðmundur á einn
son frá fyrra sambandi, Vilhjálm.
Útför Engilberts fór fram frá
Fossvogskapellu mánudaginn 12.
maí í kyrrþey að ósk hins látna.
Elskulegur afi okkar hefur kvatt
okkur.
Engilbert afi, eða Betti eins og við
kölluðum hann, var hvers manns
hugljúfi og eigum við systkinin hug-
ljúfar og einstaklega skemmtilegar
minningar frá uppvaxtarárum okkar
með honum.
Gamlárskvöldin skipuðu ávallt
stóran sess í fjölskyldu okkar og var
þeirra beðið með mikilli eftir-
væntingu. Áramótin litaði afi með
húmor sínum og var þetta eitt af
hans uppáhaldskvöldum og alltaf
stutt í prakkarann í honum. Elsku
afi, áramótin okkar munu aldrei
verða þau sömu án þín. Orðstír þinn
og uppákomur á þessum kvöldum
vöktu mikla lukku og það ekki bara
hér á Íslandi. Verða uppákomur þín-
ar mikið söguefni um hver áramót í
minnum okkar sem þekktum þig.
Afi var mikill fjölskyldumaður og
setti ávallt fjölskylduna í fyrsta sæti.
Langafabörnin, sem voru orðin sex,
hændust mjög að honum eins og allir
sem þekktu hann. Það lýsir afa vel að
þrátt fyrir slæma heilsu undanfarið
voru síðustu tvö skiptin sem hann
heimsótti okkur systkinin í Hafnar-
firði til að samgleðjast tveimur af
langafabörnum sínum á fyrsta og
tólfta afmælisdegi þeirra, rétt um
mánuði fyrir andlát sitt.
Veikindi þín reyndust þér erfið í
lokin, en við sátum þér við hlið, eig-
inkona, börn og barnabörn, til að
styðja þig í gegnum síðustu dagana á
meðal okkar.
Elsku afi, við erum sannfærð um
að þér líði vel þar sem þú ert nú og
þú hafir öðlast ró á nýjum stað.
Vertu yfir og allt um kring
með eilífri blessun þinni.
Sitji Guðs englar saman í hring
sænginni yfir minni.
(Sig. Jónsson.)
Elsku Betti afi. Þín er og verður
sárt saknað. Sofðu rótt. Ástarkveðja
og takk fyrir allt sem þú gafst okkur.
Anna María, Halldór Viðar
og Engilbert.
ENGILBERT
GUÐMUNDSSON