Morgunblaðið - 12.09.2003, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 12. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MORÐIÐ Á ÖNNU LINDH
Eftir árásina á Önnu Lindh, ut-anríkisráðherra Svíþjóðar, ífyrradag fór allt á versta veg.
Hún lézt af sárum sínum á sjúkrahúsi
í gærmorgun. Svíþjóð missti þar mik-
ilhæfan stjórnmálamann og framtíð-
arleiðtoga. Víða um heim syrgir fólk
Önnu Lindh, en hæfileikar hennar
höfðu vakið á henni athygli langt út
fyrir landsteina Svíþjóðar og raunar
langt út fyrir Evrópu.
En Svíar hafa ekki bara misst for-
ystukonu og missirinn er ekki aðeins
þeirra. Morðið á Önnu Lindh hefur í
huga margra Norðurlandabúa í för
með sér missi öryggistilfinningar og
ímyndar sakleysis og friðsemdar,
sem hefur einkennt hin norrænu sam-
félög. Að því leyti hefur þetta voða-
verk svipuð áhrif og morðið á Olof
Palme, forsætisráðherra Svíþjóðar,
fyrir sautján árum. Morðið á Palme
hefur verið sem opið sár í sænsku
þjóðarsálinni, ekki sízt vegna þess að
það hefur aldrei tekizt að koma lögum
yfir morðingjann. Nú ýfist þetta sár
upp. Margir Svíar mega vart hugsa
þá hugsun til enda að nú fari á sama
veg. Sænsk stjórnvöld hljóta því að
leggja allt kapp á að finna morðingj-
ann, en ekki síður að grípa til að-
gerða, sem stuðla að því að tekið verði
af festu á ofbeldisglæpum og örygg-
iskennd almennings fari vaxandi á ný.
Leiðtogar sænsku stjórnmála-
flokkanna urðu í gær sammála um að
fresta ekki þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni um evruna, sem á að fara fram á
sunnudaginn. Ákvörðun þeirra var
erfið, en þeir komust þó líkast til að
réttri niðurstöðu. Með því að fresta
atkvæðagreiðslunni hefðu menn látið
í það skína að með ofbeldi gætu menn
haft áhrif á framgang lýðræðisins.
Menn hafa velt fyrir sér hvaða
áhrif morðið geti haft á úrslit at-
kvæðagreiðslunnar. Ekki er ósenni-
legt að það veki bylgju samúðar með
málstað Lindh, sem var einn helzti
leiðtogi stuðningsmanna evruaðildar.
Um leið er hætta á því að verði mjótt
á munum, dragi úr lögmæti niður-
stöðunnar í augum almennings; að á
hvorn veginn sem fer muni menn
segja síðar að atkvæðagreiðslan hafi
farið fram við mjög óvenjulegar
kringumstæður og því sé vart mark á
henni takandi. Hin eindregna sam-
staða flokksleiðtoganna um að virða
niðurstöðuna, hver sem hún verður,
dregur þó úr líkum á þessu.
Margir spyrja hvort efla þurfi mjög
öryggisgæzlu stjórnmálamanna á
Norðurlöndum eftir ódæðið í Stokk-
hólmi. Davíð Oddsson forsætisráð-
herra segir í Morgunblaðinu í dag að
reynt sé að huga að örygginu eins og
hægt sé, án þess þó að stíga skrefið til
fulls eins og gerist í stærri löndum; ef
það væri gert myndi það skerða per-
sónufrelsi og svigrúm viðkomandi.
„Ég á ekki von á því að menn stígi það
skref að láta lögreglumenn fylgja
mönnum hvert fótmál. Það er nátt-
úrlega dýrt en þess utan er það mjög
úr takti við þann lífsstíl sem við vilj-
um lifa hér,“ segir Davíð.
Sennilega eru þetta rétt viðbrögð
við ódæði af þessu tagi; að vera á
varðbergi, en láta ofbeldið ekki
breyta lífsháttum okkar og samfélagi.
Ef við gerðum það hefðu ofbeldis-
mennirnir unnið ákveðinn sigur. Það
viljum við ekki láta gerast.
MORÐIÐ á Önnu Lindh, utanrík-
isráðherra Svíþjóðar, vekur óhjá-
kvæmilega minningar um morðið á
Olof Palme, forsætisráðherra
landsins. Hann var myrtur 28. febr-
úar 1986 er hann var að koma úr
kvikmyndahúsi í Stokkhólmi ásamt
Lisbet, konu sinni. Nú 17 árum síð-
ar er morðið enn óleyst gáta þótt
margir trúi því, að ólánsmaðurinn
Christer Pettersson, sem fyrstur
var bendlaður við það, hafi í raun
verið þar að verki.
Jafnaðarmaðurinn Olof Palme
var mjög umdeildur stjórn-
málamaður, jafnt innanlands sem
utan. Hann hafði mjög ákveðnar
skoðanir á heimsmálunum og hags-
munum fátækra ríkja og ekki síst
þess vegna vöknuðu strax grun-
semdir um, að morðið á honum
væri af pólitískum rótum runnið.
Voru ýmis erlend öfl nefnd til sög-
unnar, til dæmis kúrdískir öfga-
menn og útsendarar fyrrverandi
stjórnvalda í Suður-Afríku. Lisbet,
eiginkona Palmes, sá hins vegar
morðingjann vel er hann kom að
þeim hjónum með skammb
lofti í dimmu húsasundi.
Lýsingin þótti eiga vel v
er Pettersson, áfengis- og
lyfjasjúkling, sem áður haf
mannsbani. Við sakbendin
Lisbet ekki í neinum vafa o
hann sem morðingja mann
Undirréttur dæmdi Pett
lífstíðarfangelsi í júlí 1989
ember sama ár ógilti hæsti
dóminn vegna sönnunarsk
Rannsóknin á morði Olo
hélt áfram en án þess að sk
Morðið á Palme óupplý
Dauði Olofs Palme, forsætisráðherra Svíþjóðar, hefur le
ár eða síðan hann féll fyrir morðingjahendi í febrúar 198
hver var að verki eða hver ástæðan var. Fátt bendir til þ
ANNA Lindh, utanríkis-ráðherra Svíþjóðar, léstá Karolinska sjúkrahús-inu í Stokkhólmi
snemma að morgni fimmtudagsins
af völdum stungusára er hún hlaut
er ráðist var á hana í versluninni
NK í miðborg Stokkhólms síðdeg-
is á miðvikudag.
Þrátt fyrir að læknar berðust
við að bjarga lífi hennar í rúmar
þrettán klukkustundir tókst það
ekki. Á blaðamannafundi síðdegis í
gær sögðu læknarnir að á tímabili
um nóttina hefði virst sem tekist
hefði að stöðva innri blæðingar af
völdum stungusára í lifur að
mestu. Skömmu síðar hefði Lindh
hins vegar hrakað skyndilega og
þrátt fyrir að allt hefði verið gert
sem í mannlegu valdi stæði hefði
ekki tekist að bjarga lífi hennar.
Margt virðist enn á huldu um
árásina og svo virðist sem sænska
lögreglan hafi takmarkaðar vís-
bendingar um tilræðismanninn.
Vitað er að Anna Lindh var í
einkaerindum í versluninni ásamt
vinkonu sinni þegar á hana var
ráðist. Sænska blaðið Expressen
hefur eftir vitnum að maðurinn
hafi elt Lindh upp rúllustiga og
ráðist á hana fyrir framan versl-
unina Filippa K á fyrstu hæð rétt
fyrir framan stigann. Þar hafi
hann stungið hana ítrekað með
hnífi. Ekkert er vitað um ástæður
þess að maðurinn réðst á Lindh.
Ein kenning er sú að um hafi ver-
ið að ræða ránstilraun sem fór úr
böndunum. Ekkert bendir enn
sem komið er til að pólitískar
ástæður hafi legið að baki morð-
inu.
Óljós lýsing á morðingjanum
Tilræðismaðurinn flúði af vett-
vangi og er lítið vitað um ferðir
hans. Þrátt fyrir umfangsmikla
leit tókst lögreglu ekki að hafa
hendur í hári hans. Hins vegar
skildi hann hnífinn eftir í versl-
uninni og einnig hefur lögregla
fundið flíkur sem taldar eru vera
fatnaðurinn sem hann klæddist.
Lýsing á tilræðismanninum er
sömuleiðis óljós. Hann er að sögn
lögreglu um 180 sentimetrar á
hæð, tekinn í andliti og mikill um
sig, þótt hugsanlega megi rekja
það til þess að hann hafi verið í
lagskiptum fatnaði. Talið er að
taka muni nokkra daga að greina
genamengi mannsins með rann-
sókn á DNA-lífsýnum í flíkunum.
Talsmenn lögreglu segja marg-
ar vísbendingar hafa borist sem
unnið sé eftir en engu að síður
sætir jafnt lögreglan sem örygg-
islögreglan, Säpo, er ber ábyrgð
á öryggi ráðamanna, vaxandi
gagnrýni. Í fréttum sjónvarps-
stöðvanna voru dregnar upp hlið-
stæður af rannsókninni á morð-
inu á Olof Palme,
forsætisráðherra Svíþjóðar, í
febrúar árið 1986. Það mál er enn
óupplýst.
Flestir velta því óneitanlega
fyrir sér hvort tilræðismaðurinn
hafi framið óðdæðisverkið í
stundarbrjálæði eða hvort um
skipulagðan verknað hafi v
ræða. Lögregla hefur gefi
að margt bendi til að um
lagða árás hafi verið að
Jafnframt hefur Leif Jenn
yfirmaður lögreglunnar í
hólmi, sagt að líklegt sé að
inn sé einhvers staðar að
skrá, hvort sem það sé h
reglunni eða annars staða
hundruð lögreglumenn vin
vörðungu að rannsókn má
öll lögregla Stokkhólms
rannsókninni að einhverju
Ulf Åsgard, sérfræðing
brotafræðum, sagði í sam
sænska ríkisútvarpið í g
ekki hefðu borist nægileg
legar upplýsingar um t
manninn til að hægt v
draga upp einhvers konar
ismynd af honum. Hann s
flest benda til að ekki hef
um atvinnumorðingja að
heldur fremur einstaklin
hefði gripið tækifærið.
ráðist hefði verið á Lind
hnífi í stórri verslun fullri
um hábjartan dag væri
marks um að atvinnumað
þarna á ferð. Margt anna
til greina, þetta hefði geta
eiturlyfjaneytandi í vímu e
hver sem teldi sig hafa p
legar ástæður fyrir verkna
Aðspurður hvort hann
um pólítískt morð hefði v
ræða svaraði hann: „Það
vel verið. Hins vegar er l
nánast ekkert sem bendi
þetta hafi verið fagmaðu
hafi verið fenginn til ver
tengslum við einhvers
samsæri. Það má segja að
nær útilokað.“ Þótt Svía
sameinaðir í sorg í gæ
dæmi um að öfgahreyfin
hægri og vinstri fögnuðu
Takmarkað-
ar vísbend-
ingar um
morðingjann
 Hert öryggisgæsla um sænska
stjórnmálamenn
 Ýmislegt þykir benda til þess að
morðið hafi ekki verið af
pólitískum toga
Andlit Önnu Lindh hafði p
sunnudag. Í gær var byrjað
ANNA Lindh hafði sjálf lýst því
yfir fyrr á árinu, í samtali við
sænska ríkissjónvarpið, að hún
teldi ekki þörf á sérstökum örygg-
isráðstöfunum vegna sænskra
stjórnmálamanna. Hún var stödd í
Belgrad er forsætisráðherra
Serbíu var myrtur af byssumanni.
Í fyrrnefndu samtali, sem tekið
var í kjölfarið, sagði hún að þær
aðstæður gætu verið fyrir hendi
að einstaklingar myndu hreinlega
ekki nenna að standa í stjórnmála-
starfi vegna of mikilla örygg-
isráðstafana. „Ég bý hins vegar
ekki við þann raunveruleika,“
sagði Lindh. Sagðist hún telja að
þeir sem byggju í öruggum heimi
yrðu að koma þeim til hjálpar er
byggju við hættulegar aðstæður.
Taldi ekki þörf
á sérstökum
ráðstöfunum
Stokkhólmi. Morgunblaðið.
AN
RÖKVÍSIN SLEGIN BLINDU
Nóbelsverðlaunahafinn José Sara-mago, sem er einn fjölmargra
góðra gesta bókmenntahátíðar í
Reykjavík, segir í viðtali við Morgun-
blaðið í gær að listir samtímans haldi
sig nokkuð á yfirborðinu. „Það er engu
líkara en verið sé að breiða yfirborð yf-
ir heiminn. En heimurinn er auðvitað
ekki yfirborðskenndur í sjálfum sér.“
Sú gagnrýna sýn listamannsins – jafn-
vel á sitt eigið listform – sem birtist í
þessum orðum hans afhjúpar með ein-
stökum hætti þann styrk er listir hafa
ætíð búið yfir. Orð hans eru ekki ein-
ungis táknmynd fyrir þennan styrk
heldur einnig áminning til okkar hinna
um mikilvægi þess hlutverks sem listir
gegna í lífi okkar allra.
Bókmenntir, á borð við þær sem
fært hafa Saramago virðingu alls
heimsins, eru samfélaginu ómetanleg-
ar sem óháð afl er hefur mótandi áhrif
á siðferðiskennd, samkennd og stjórn-
mál hvers tíma. Það kemur því ekki á
óvart hversu margir þeirra höfunda
sem átt hafa orðastað við þjóðina þessa
viku sem bókmenntahátíð hefur staðið
láta sig heimsmálin varða. Margir
þeirra hafa í verkum sínum brugðist
með einum eða öðrum hætti við voveif-
legum atburðum, harmleikjum er
grafa undan trú okkar á þau mannúð-
legu gildi er hljóta að vera undirstaða
tilvistar okkar allra sem einstaklinga.
Í því sambandi má nefna höfundana
Haruki Murakami, David Grossman og
Emmanuel Carrère sem dæmi, því öll-
um hefur þeim tekist að sýna lesendum
sínum fram á flókið eðli mannskepn-
unnar og jafnvel grimmd hennar. Við-
burðir bókmenntahátíðarinnar hafa
verið ákaflega vel sóttir, sem sýnir svo
ekki verður um villst að hér býr enn
þjóð sem hefur áhuga á bókum. Mjög
sérstakt andrúmsloft skapaðist í Nor-
ræna húsinu í gær áður en hádegis-
spjall við José Saramago hófst. Áheyr-
endur risu úr sætum og vottuðu Önnu
Lindh, utanríkisráðherra Svíþjóðar,
virðingu sína með einnar mínútu þögn
– þögn sem einnig var stuðningur við
„skoðanafrelsi, tjáningarfrelsi og lýð-
ræði“, eins og Gro Kraft, forstöðumað-
ur hússins, orðaði það.
Í Morgunblaðinu í gær sagðist Sara-
mago hafa látið fólkið í allegórísku
skáldverki sínu Blindu, verða blint
vegna þess að hann „trúi því sannlega
að rökvísi okkar sé blind“. Þegar ógn-
vænlegir atburðir eiga sér stað í kring-
um okkur er erfitt að horfa framhjá
sannleikskjarna þess dóms í siðferðis-
legum skilningi. Það er á færi okkar
allra að taka afstöðu til heimsins; að
uppgötva að „heimurinn er ekki yfir-
borðskenndur í sjálfum sér“. Ein leið
til þess er að fara að dæmi José Sara-
mago sjálfs, sem í Norræna húsinu
sagðist hafa verið fávís áður en hann
gerðist lærisveinn sögupersóna sinna
og leyfa sér – rétt eins og hann – að láta
bókmenntirnar auka skilning og sam-
kennd, „snerta sig djúpt og uppfræða
sig“. Bókmenntirnar hafa einmitt með
þeim hætti orðið til þess að renna
styrkari stoðum undir skoðanafrelsið,
tjáningarfrelsið og lýðræðið í gegnum
tíðina.