Morgunblaðið - 21.09.2003, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 2003 11
Hann byrjaði svínabúskapinn á
Hýrumel með 18 gyltum í ársbyrjun
1987 í 200 fermetra húsi sem áður
var eggjabú, það hús brann en var
byggt upp. Smám saman stækkaði
Gunnar búið þar til árið 2000 að
gylturnar voru orðnar 500 og það
eru þær enn.
Tekur tíma að
draga úr framleiðslu
„Það er erfitt fyrir svínabændur
að draga úr framleiðslunni á
skömmum tíma. Drög að því svína-
kjöti sem er á borðum landsmanna
um þessar mundir voru lögð fyrir
rösku ári.
Miklar breytingar hafa orðið á
svínakjötsmarkaðinum frá því ég
hóf minn búskap. Svínabændur hafa
fengið að vera í friði fyrir ríkisvald-
inu og ofstjórnunarkerfi því sem við
lýði er í sumum öðrum greinum.
Þeir eiga hins vegar í mikilli sam-
keppni innbyrðis. Þegar ég hóf minn
búskap voru svínabændur 144 en
eru nú 14 í fullu starfi. Þeir fram-
leiða samt þrisvar sinnum meira en
hinir allir framleiddu. Þótt svínin
séu álíka mörg og þau voru á árum
áður eru þau miklu þyngri og kjötið
sem þau gefa af sér því miklu meira
en fyrr meir.“
Þessa þróun kveður Karvel hafa
orðið m.a. af því að í þennan búskap
eru komnir betur menntaðir menn
með fullkomnari tæki og tölvubúnað
og einnig hafa verið fluttir inn nýir
stofnar af svínum, einkum frá Nor-
egi.
„Bankakjöt“ og „ríkiskjöt“
„Svínabændur hafa fengið mest-
alla sína lánafyrirgreiðslu frá
bankakerfinu. Þess vegna kalla
sumir svínakjöt „bankakjöt“. Á
sömu forsendum mætti kalla kinda-
kjötið „ríkiskjöt“, sauðfjárbændur
fá fyrirgreiðslu frá ríkinu,“ segir
Gunnar.
Hann kveður ekki fyrir það að
synja að stórir aðilar í svínakjöts-
framleiðslu hafi fengið miklar upp-
hæðir frá bönkum vegna sinnar
starfsemi en á sama tíma hafi þeir
ekki gætt þess að greiða fyrir það
hráefni sem svínakjötsbændur hafa
selt þeim til fullvinnslu. Einnig eiga
fóðursalar og fleiri birgjar um sárt
að binda af þessum sökum. Ákveðnir
aðilar hafa náð að blekkja banka
sína og birgja til óeðlilega mikilla út-
lána til mikils skaða. Óeðlilegt er að
setja alla undir þennan hatt eins og
bændaforystan hefur gert.“
Þeir félagar játa því að um offjár-
festingu hafi að sumu leyti verið að
ræða innan svínakjötsbúskaparins.
Þeir geta þess að bú af þeirri stærð-
argráðu sem rekið er á Hýrumel
myndi kosta á bilinu 600 til 700 millj-
ónir króna væri því komið upp núna.
Blaðamaður spyr hvort þessi bú-
skapur borgi sig í þessum mæli?
„Það borgar sig að hafa svínabúin
stór. Þannig næst fram nauðsynleg
hagræðing og betra verð í innkaup-
um. Menn hafa mikið talað um of-
framleiðslu á svínakjöti. En þess ber
að geta að í svínakjötsframleiðslunni
er ekki um að ræða neitt uppsafnað
kjötfjall, engar umframbirgðir eru
til í landinu nema hjá búunum sjálf-
um,“ segir Karvel.
Svínabú á Íslandi
standa vel að vígi
„Við erum komnir í sömu bústærð
og gerist hjá bændum í Evrópu. Að
ýmsu leyti stöndum við ekki illa að
vígi. Við höfum jarðhitann og einnig
mun ódýrara land en t.d. í Dan-
mörku. Við höfum hins vegar lítinn
markað. Svolítið hefur verið flutt út
af svínakjöti en lítið hefur fengist
fyrir það.
Sannleikurinn er sá að megin-
þorri svínakjötsbænda er í raun í
sömu stöðu og sauðfjárbændur –
þeir eiga erfitt með að losna við
framleiðslu sína.
Það koma inn nýir grísir í hverri
viku og ef þeim er ekki slátrað á
réttum tíma eykst fallþungi þeirra
og kjötframleiðslan verður að sama
skapi meiri.
Þessi þróun mun leiða til enn
frekari fækkunar á svínabúum. Þeg-
ar svo er komið að svínakjötið er selt
langt undir verði og framleiðsla
dregin saman af þeim sökum, eins
og nú horfir, er hætt við að þegar
minna kjöt verður á markaðinum
fari verð þess nokkuð bratt upp. Við
fengum 240 krónur fyrir kjötkílóið
fyrir 18 mánuðum en verðið fór nið-
ur undir 100 krónur fyrir kílóið í
sumar, kjötneysluvísitalan lækkaði
á svipuðum tíma til neytenda um
0,8%. Kjötið hefur hins vegar ekki
lækkað til neytenda í sambærilegum
mæli og verðið hefur lækkað til
framleiðenda.
Hin frjálsa samkeppni sem í
greininni ríkir er óvægin – en eigi að
síður besti kosturinn að mínu mati.
Ástandið sem verið hefur að und-
anförnu mun kenna okkur svína-
bændum að vera rólegir hvað snert-
ir framleiðsluaukningu næstu árin.
Samfelld aukning hafði verið á
neyslu og við því var brugðist með of
stórum stökkum í framleiðsluaukn-
ingu. – Við vorum of bjartsýnir.
Reynslan sýnir hins vegar að það
er hagkvæmara að framleiða svína-
og kjúklingakjöt heldur en kjöt af
lömbum sem ganga úti á sumrin.
Þótt lambakjötið sé gæðavara getur
það aldrei keppt við svínakjötið hvað
verð snertir. Það þarf fjórar fóður-
einingar til að framleiða eitt kíló af
svínakjöti en það þarf 27 fóðurein-
ingar til að framleiða eitt kíló af
lambakjöti – tuttugu fást með sum-
arbeit á fjalli en sjö þarf að afla á
túnum.
Svínakjötið sem hér er framleitt
er gott. Hormónar hafa ekki verið
gefnir svínum hér á landi. Lyfja-
notkun grísa er hér engin. Fúkkalyf
eru því aðeins notuð hér á þessu búi
að nýgotnar gyltur fái hita og séu að
mati dýralæknis það veikar að ekki
verði undan slíku komist.
Hvað snertir svínaskítinn sem til
fellur hér þá er hann notaður til
áburðar á akra, tún og mela til upp-
ræktunar.
Við höfum haft að leiðarljósi við
svínaræktina hér að dýrunum líði
vel. Líðan þeirra má merkja t.d. af
því hvort þau vaxa vel. Dýrum sem
líður illa, líkamlega eða andlega, fer
ekki fram heldur horast þau, rétt
eins og gerist með mannfólkið.“
óvægin
Morgunblaðið/Guðrún
Nýgotnar gyltur eru hafðar í sérbásum sem eru sérstaklega útbúnir þannig að
þær geti ekki lagst ofan á grislingana.
gudrung@mbl.is
Ari Teitsson, formaðurBændasamtaka Íslands,segir fjarri því að bjart sé
yfir hjá bændum í kjötframleiðslu
þessa dagana. Það á jafnt við um
framleiðendur svínakjöts, kjúkl-
inga, lambakjöts og nautakjöts.
Hann segir ekki útlit fyrir að
dragi úr offramboði á kjöti á næst-
unni. Heldur hafi þó dregið úr
framleiðslu á svínakjöti upp á síð-
kastið og verð til svínabænda lít-
illega hækkað. Það sé þó enn undir
framleiðslukostnaði.
Þá segir Ari birgðasöfnun í
kjúklingakjöti alvarlegt mál, því
birgðir af frosnum kjúklingum séu
nú komnar yfir 500 tonn og það sé
tifandi tímasprengja. Ari segir að
á meðan svínakjötsverð sé svo lágt
að það skili ekki framleiðslukostn-
aði og birgðir safnist af kjúklinga-
kjöti, sé erfitt að sjá að kjötverð
muni skila bændum því sem þeir
þurfi að fá fyrir framleiðslu sína.
Eigið fé ést upp
Offramleiðsla og undirverð hef-
ur þau áhrif að það gengur á eigið
fé bænda og hraðast á fé þeirra
sem framleiða hvíta kjötið, ali-
fugla- og svínakjöt. Í þeim bú-
greinum er veltan hröðust. Ari
sagði þetta vera spurningu um hve
lengi eigið fé bænda dygði. Svo,
þegar það væri uppurið, hvort ein-
hverjir aðrir vildu fjármagna bú-
reksturinn. Ari sagði að annað
hvort þyrfti kjötverð að hækka
hratt, eða að einhverjir bændur
gæfust upp þegar eigið fé þryti.
„Hitt er svo annað mál, að jafn-
vel þótt einhver bú verði gjald-
þrota, sérstaklega gildir það um
bú í hvíta kjötinu, þá er það ekki
endilega ávísun á að þau hætti að
framleiða. Reynslan hefur sýnt að
þessi bú skipta bara um eigendur.“
Lágt verð á hvítu kjöti hefur
þrýst öðru kjötverði
niður. Ari segir að
kjötverð sé almennt
of lágt og lægra en
það hafi lengi verið á
öllum kjöttegundum.
Það þýddi að bændur
væru að framleiða
kjöt með beinu tapi
eða á lélegum laun-
um.
Laun sauðfjárbænda
lækka
Afurðaverð til
sauðfjárbænda mun
lækka í haust. Ari
segir að sú lækkun sé
angi af ástandinu á kjötmarkaði.
En hvað þýðir þessi lækkun í raun
fyrir afkomu sauðfjárbænda?
„Þetta mun geta legið í kringum
15–16% af því sem bóndinn fær
fyrir afurðirnar. Það er hins vegar
stærri hluti af hans launatekjum.
Launin liggja á milli 20% og 40%
og rekstrarkostnaðurinn á bilinu
60-80%. Rekstrarkostnaðurinn
minnkar auðvitað ekkert þótt kjöt-
verðið lækki. Við höfum verið að
horfa á að þessi lækkun geti þýtt
mun meiri hluta af launahlut bónd-
ans, menn hafa nefnt 20–30%.“
– Er þetta þá miklu meiri skell-
ur í raun en sem nemur 15–16%?
„Hjá mörgum bændum er það ef
við horfum á ráðstöfunartekjur og
laun.“
– En þýðir þetta að margir
bændur bregði búi?
„Ég veit að margir eru að velta
því fyrir sér. Hins vegar er á það
að líta að menn eru búnir að heyja
og hafa reyndar flestir heyjað vel,
þannig að ég held að menn hiki við
það.“
Reynt hefur verið að bregðast
við offramleiðslu á lambakjöti með
því að skylda bændur til að selja
tiltekinn hluta fram-
leiðslunnar úr landi.
Lægra verð fæst fyrir
kjöt sem flutt er út en
það sem selt er innan-
lands. Útflutnings-
hlutfallið var ákveðið
19% árið 1996, lækk-
aði svo í 13% árið eft-
ir, en hefur farið stig-
hækkandi síðan. Það
verður 38% nú meðan
sláturtíð stendur sem
hæst. Meginástæða
hækkandi útflutnings-
hlutfalls er dræmari
sala innanlands og of
mikil framleiðsla.
Hærra útflutningshlutfall þýðir
því tekjuskerðingu fyrir bændur.
Ari segir að þeir sem eru ein-
göngu í nautakjötsframleiðslu séu
í mjög erfiðri stöðu. Þeir séu
ábyggilega launalitlir eða launa-
lausir. Þessir bændur njóti einskis
ríkisstuðnings.
Verðsveiflur jafnast út
Aðspurður hve lengi þetta
ástand geti varað segir Ari að
verðsveiflur hafi tilhneigingu til að
ganga yfir. „Annað hvort ná menn
verðinu upp með því að draga
sjálfviljugir úr framboði eða að
gjaldþrot valda samdrætti. Hvort
tveggja tekur einhvern tíma, en
þetta ástand getur ekki varað í
mörg ár.“ Ari segir að þetta
ástand hafi varað í hvíta kjötinu í
ár, en ekki skollið á sauðfjárbænd-
um með fullum þunga fyrr en nú
með haustslátrun. „Hins vegar
hafa sláturleyfishafar lent í mikl-
um vandræðum vegna þess að
kjötið sem þeir keyptu af bændum
í fyrrahaust á þokkalegu verði
hafa þeir átt erfitt með að selja
vegna verðlækkana á neytenda-
markaði.“












  


  


 
1
! 
1
- 
1
%
1
#... *((( *((# *((* *(('






!"#$
!
 %&

'
#
!%2  2 

 
1
3

3 
2 
 3 



4
2   !%
2 

1
 
1
3
 
 



 
 



!
"


 
1
! 
1
- 
1
%
1

 
1
! 
1
- 
1
%
1
#... *((( *((# *((* #... *((( *((# *((*














Offramleiðsla ógn-
ar afkomu bænda
Ari Teitsson
Í stað þess að matarskortur ógni íslensku þjóðinni lifa margir bændur í skugga
kjötfjalla sem sífellt hækka. Um leið lækkar kjötverðið neytendum til hagsbóta
en afkoma bænda heldur jafnt og þétt áfram að versna.