Morgunblaðið - 25.10.2003, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. HÚN er hæg og notaleg, hafgolanaf Indlandshafi sem leikur umíbúa og gesti Mapútóborgar oger tekið fagnandi af flestum,
enda brennheita geisla sólarinnar að eiga
við alla jafna. Þessi fyrrum portúgalska
nýlenda ber enn fjölmörg merki fornra
tengsla; hér er portúgalska opinbert
tungumál og suður-evrópskur arkitektúr
ríkjandi, en að flestu leyti leynir sér þó
ekki að við erum stödd í Afríku í landi þar
sem andstæður eru miklar og fátækt og
bágindi því miður ríkjandi.
Heimsókn Halldórs Ásgrímssonar utan-
ríkisráðherra til Mósambík hófst í vikunni
með þátttöku í óformlegum samráðsfundi
utanríkisráðherra Norðurlanda og utan-
ríkisráðherra níu Afríkuríkja í bænum
Pemba í norðurhluta landsins. Þessir fund-
ir urðu til að frumkvæði Önnu Lindh, þá-
verandi utanríkisráðherra Svíþjóðar, og
eru til þess ætlaðir að endurspegla þá
áherslu sem Norðurlönd leggja á góð sam-
skipti við Afríkuríki sunnan Sahara og til
að gefa víðtækari norrænni þróunarsam-
vinnu í þessum heimshluta pólitíska vídd.
Þegar er ljóst að með þessu er hafið sam-
ráðsferli sem á sér ekki beina hliðstæðu
annars staðar í heiminum og mun eflast á
næstu árum.
Á fundinum í Pemba var fjallað um
breitt málefnasvið, einkum svonefnt end-
urnýjað samstarf um þróun Afríku
(NEPAD) og hlutverk nýstofnaðs Afríku-
sambands. Fram kom almenn bjartsýni
hjá afrísku utanríkisráðherrunum um
framtíðarhorfur í álfunni að því gefnu að
svæðisbundinn friður og stöðugleiki yrði
tryggður á grundvelli lýðræðis og virð-
ingar fyrir mannréttindum. Um leið lýstu
margir þeirra áhyggjum yfir því að bar-
áttan gegn alþjóðlegri hryðjuverka-
starfsemi yrði til að draga athygli iðn-
væddra ríkja frá Afríku.
Utanríkisráðherrar Norðurlanda ítrekuðu
af þessu tilefni áframhaldandi stuðning við
Afríkuríki sunnan Sahara og Halldór Ás-
grímsson tók fram að Íslendingar væru
komnir til að vera í þessum heimshluta.
Allir ráðherrarnir voru sammála um að
þróunarsamvinna Norðurlanda og Afr-
íkuríkja yrði að halda áfram og að æskilegt
væri að saman færu fjárfestingar erlendra
aðila í Afríku.
Stærsta hluta vikunnar hefur utanrík-
isráðherra dvalið í Mapútó, höfuðborg
landsins, ásamt sendinefnd úr ráðuneytinu
og frá Þróunarsamvinnustofnun Íslands,
og kynnt sér fjölþætta starfsemi á vegum
íslenskra stofnana í landinu. Hér hefur
ÞSSÍ starfað allt frá árinu 1994 og starf-
semin hefur aukist jafnt og þétt síðan, rétt
eins og þróunarsamvinna Íslendinga al-
Eftirminn
eða Samtaka
færði íslensk
inn um þörfi
Þar er m.a. u
ur um réttin
með fræðslu
og malaríu.
Í Hindane
uðborgina, h
stöð í félagi
landi og í Mó
þjálfun heilb
Stofnunin á
arstarf kirkj
héraði, en m
Mósambík li
hungur. Fle
minna til ski
bandaríkjad
ambík 170. s
mennt og var umdæmisskrifstofa opnuð
hér árið 1999 og sendiráð Íslands fyrir
Mósambík og fjölmörg fleiri Afríkuríki
tveimur árum síðar.
Segja má að þróunarsamvinna Íslend-
inga í Mósambík snúi einkum að tveimur
málaflokkum; félagslegum þörfum og upp-
byggingu í sjávarútvegi. Stuðningur við
konur er mikilvægur þáttur í þróunarsam-
vinnu okkar, og hefur farið vaxandi. Þau
félagslegu verkefni sem ÞSSÍ hefur stutt
hafa að stórum hluta byggst á stuðningi
við konur. Í Mósambík hefur ÞSSÍ stutt
jafnréttismál dyggilega með stuðningi við
kvennamálaráðuneytið og á fundi með
ráðuneytisfólki í vikunni kom glögglega
fram hversu mikilsvert er að stuðla að
uppfræðslu og réttindabaráttu kvenna í
landinu. Yfirvöld í Mósambík hafa lagt sitt
af mörkum með náinni samvinnu við ÞSSÍ
og með því efla kvennamálaráðuneytið.
Mapútóbré
Eftir Björn Inga Hrafnsson
Hjálparstofnun kirkjunnar hefur unnið að vatnsverkefni í
NORÐURLANDARÁÐ kemursaman til þings í Osló dagana27.–29. október. Norðurlöndinsem heild standa frammi fyrir
því að meta stöðu sína í nýrri Evrópu þar
sem allt er á ferð og flugi. Því er mikilvæg-
ara en nokkru sinni að löndin efli svæð-
isbundið samstarf og byggi brýr til næstu
nágranna.
Þörf fyrir sveigjanleika og fjölbreytta
möguleika í svæðisbundnu og hnattrænu
samstarfi blasir við. Nýleg áminning um
það eru niðurstöður evru-kosninganna í
Svíþjóð.
Flokkahópur vinstrimanna og umhverf-
isverndarsinnar sem undirritaður tilheyrir
í Norðurlandaráði vilja stuðla að end-
urskilgreiningu á hlutverki Norð-
urlandaráðs sem kjarna í svæðisbundnu
samstarfi í norðanverðri álfunni og sem
brúar til allra átta. Ekki aðeins til Eystra-
saltsríkjanna heldur einnig til Rússlands
suður um Eystrasalt til Póllands og á
svæðum aðlægum vestnorrænu löndunum
bæði austan og vestan Atlantshafs.
Ánægjulegt er að vestnorrænt samstarf
nýtur nú aftur meiri athygli í Norð-
urlandaráði og hjá norrænu ráðherra-
nefndinni. Sú mikla athygli sem Eystra-
saltslöndin fengu á tíunda áratugnum var
eðlileg en leiddi til að ýmislegt annað féll í
og þau efld u
hafa verið sa
og borgarar
laga og atvin
ræna módel
tvennt, öflug
frjálsræði b
ur en svo að
En nú eru
Hinn norræ
fyrir nýju að
ins frá byrju
einnig um Ís
okkar að inn
ins á grundv
norrænni sk
rænt sjónar
vinnumarka
lausnarefni
ar miklu bre
hendur. Upp
aðsskipulag
Póllandi er a
verkalýðsfé
samtök veik
félagslegum
Dæmi um
ingar sem te
lagslegra un
verktakans
Hættan er e
skuggann. Nú eru aðstæður enn breyttar.
Eystrasaltsríkin eru á leið inn í Evrópu-
sambandið frá og með maí á næsta ári. Það
er því tímabært að beina athyglinni á nýjan
leik að vestnorræna svæðinu sem og til ná-
granna okkar hér um slóðir og hvernig
svæðisbundin samvinna við norðanvert
Atlantshaf gæti byggt brýr milli strand- og
eyþjóðanna sem í hlut eiga.
Norræna velferðarmódelið
sem fyrirmynd
Norðurlöndin eru þróuð velferðarsam-
félög og ýmsar lausnir í velferðarmálum
sem og sjálf uppbygging velferðarþjónust-
unnar nýtur alþjóðlegrar viðurkenningar.
Sérstaklega þó það að gæðunum er jafnað
og betur dreift til allra en þekkist í nokkru
öðru velferðarskipulagi.
Hluti af hinni norrænu fyrirmynd er al-
menn þátttaka í verkalýðsfélögum, sterk
staða þeirra og gott og öflugt samstarf að-
ila vinnumarkaðarins um ýmis framfara-
mál samfélagsins sem gjarnan er í náinni
samvinnu við ríkisvaldið. En þetta nor-
ræna fyrirkomulag er og verður vænt-
anlega á komandi árum undir miklum
þrýstingi frá hugmyndafræði nýfrjáls-
hyggju og einkavæðingar.
Sérstaða Norðurlandanna er að þessum
félagslegu réttindum hefur verið við haldið
Að byggja brýr og
Eftir Steingrím J. Sigfússon
EYÐUM KYNBUNDNUM
LAUNAMUN
Femínistafélag Íslands stendurnú fyrir femínistaviku undiryfirskriftinni „Byggjum brýr“,
þar sem ætlunin er að vekja athygli á
stöðu kvenna og karla í samfélaginu.
Dagskrá femínistavikunnar hófst í
gær, en þá voru konur hvattar til að
sækja um launahækkun. Að sögn
Kristínar Ástgeirsdóttur, sem stýrir
atvinnu- og efnahagsmálahópi félags-
ins, var kveikja áskorunarinnar sú að
því hefur gjarnan verið haldið fram að
launamun kynjanna megi að stórum
hluta skýra með því að konur fari ein-
faldlega ekki fram á hærri laun. En
eins og Kristín bendir á er vandamálið
vitaskuld flóknara en það og á sér ræt-
ur í fornum hugmyndum um hlutverk
kynjanna og hefðbundnu mati á störf-
um kvenna og karla.
Kannanir hafa ítrekað staðfest að
hér á landi, sem víðar, er til staðar
töluverður kynbundinn launamunur.
Eftir að tekið hefur verið tillit til ým-
issa þátta sem oft hafa verið nefndir til
skýringar á hærri tekjum karla, á borð
við vinnutíma, starfsvettvang, mennt-
un, starfsreynslu og ábyrgð í starfi,
stendur eftir umtalsverður kjaramun-
ur, sem ekki verður skýrður út frá
öðru en kynferði. Sýnt hefur verið
fram á að aukin menntun hefur hingað
til ekki skilað konum jafnmiklum
ávinningi og körlum hvað varðar
starfsframa og launakjör, og launa-
munur minnkar hægt þótt meðal-
vinnutími kvenna hafi lengst en vinnu-
tími karla heldur dregist saman.
Kynbundinn launamunur er óviðun-
andi og leggja verður kapp á að út-
rýma honum. Eins og Morgunblaðið
hefur lagt áherslu á er það sameigin-
legt hagsmunamál launafólks og
vinnuveitenda.
ÞRÆLKUNARBÚÐIRNAR
Í NORÐUR-KÓREU
Norður-Kórea er eitt helsta harð-stjórnarríki heims. Íbúar lands-
ins búa við þröngan kost svo ekki sé
meira sagt og stjórnvöld drottna í
krafti ógnar og ofsókna á hendur
borgurunum. Matur er af skornum
skammti og þorri þjóðarinnar þjáist af
næringarskorti. Svo illa er komið að
börn ná ekki að þroskast með eðlileg-
um hætti vegna næringarskorts og
heilsufari heillar þjóðar er stefnt í
hættu. Stjórnvöld í Norður-Kóreu
setja upp miklar leiksýningar í því
skyni að sýna mátt sinn og megin, en
bak við leiktjöldin ríkir ömurleiki, sem
minnir á valdatíma Stalíns í Sovétríkj-
unum.
Nú er komin fram skýrsla, sem sýn-
ir að norður-kóresk stjórnvöld sækja
beinlínis í smiðju Stalíns. Mannrétt-
indanefnd Bandaríkjanna, óháð sam-
tök með aðsetur í Washington, birti
skýrsluna á miðvikudag og þar kemur
fram að allt að 200 þúsund manns er
haldið í þrælkunarbúðum í Norður-
Kóreu, sem hafa sovéska gúlagið að
fyrirmynd. Alls mun vera um að ræða
36 búðir, sem faldar eru á afskekktum
stöðum í dalverpum og til fjalla. Í
skýrslunni er stuðst við bæði vitnis-
burð fanga og fangavarða sem og
myndir teknar úr gervihnöttum.
Margir fanganna eru glæpamenn, en
einnig er í haldi fjöldi andófsmanna,
sem teknir voru höndum fyrir and-
stöðu við Kim Jong-Il eða föður hans,
Kim Il-Sung, sem lést árið 1994. Dæmi
eru um að menn hafi verið handteknir
fyrir að fara ekki nógu vel með myndir
af feðgunum á heimilum sínum. Kona
var handtekin fyrir að syngja dægur-
lag frá Suður-Kóreu. Lýsingar á
ástandinu í búðunum eru átakanlegar.
Einn fangi lýsir því hvernig hann og
samfangar hans voru látnir vaða út í
ískalda á að tína grjót með þeim afleið-
ingum að marga kól og algengt var að
menn misstu fingur og tær og tugir
manna létu lífið vegna kuldans. Pynt-
ingum er beitt í búðunum, þar á meðal
eru fangar settir í litla einangrunar-
klefa og barðir. Samkvæmt skýrslunni
er hins vegar einkum reynt að knýja
fangana til hlýðni með því að svelta þá:
„Fangarnir fá það lítinn mat að þeir
eru statt og stöðugt við það að svelta
heilu og hálfu hungri.“ Tekið er dæmi
af fangabúðum þar sem matur var af
það skornum skammti á síðasta áratug
að árlega svalt þriðjungur fanganna í
hel.
Ásamt Kúbu er Norður-Kórea það
land, sem setur málfrelsi mestar
skorður. Samkvæmt nýrri skýrslu er
hvergi minni virðing borin fyrir frelsi
fjölmiðla en í þessum tveimur löndum.
Ástandið í Norður-Kóreu vekur
ýmsar spurningar um það hvernig
samfélag þjóðanna eigi að taka á því
þegar stjórnvöld eins ríkis taka sig til
við að murka kerfisbundið lífið úr eig-
in þjóð. Krafan um íhlutun í nafni
mannréttinda gerist æ háværari eins
og dæmin frá Balkanskaganum sýna.
Þegar ráðist var inn í Afganistan og
Írak var vísað til mannréttinda og
kúgunar þegar færð voru rök fyrir
réttmæti aðgerðanna þótt gefnar
væru aðrar meginforsendur. Aðgerð-
arleysi þegar tæp milljón manna var
myrt í Rúanda er blettur á samvisku
alþjóðasamfélagsins. Sömu sögu er að
segja um fjöldamorðin í Srebrenica
svo dæmi sé tekið frá Balkanskaga.
Það er því eðlilegt að spurt sé hvernig
eigi að bregðast við vegna ástandsins í
Norður-Kóreu. Þar setja reyndar
kjarnorkumálin stórt strik í reikning-
inn. Norður-Kórumenn eiga kjarn-
orkuvopn og búa því óneitanlega yfir
nokkrum fælingarmætti, svo notað sé
orð, sem haft var um ógnarjafnvægi
kaldastríðsáranna. George Bush
Bandaríkjaforseti, sem ekki alls fyrir
löngu lýsti yfir því að hann hefði „and-
styggð“ á Kim Jong-Il, hefur nú sagt
að Norður-Kóreu verði tryggð vernd
ef þeir láti af kjarnorkuáætlun sinni
og hann geri ráð fyrir að Hu Jintao,
nýr leiðtogi Kína, muni knýja á leið-
toga Norður-Kóreu um að fallast á
skriflega, fjölþjóðlega skuldbindingu
um öryggi landsins. Það er hins vegar
ógnvænlegt þegar harðstjórar geta
óáreittir varpað mörg hundruð þús-
und manns í þrælkunarbúðir og breytt
heilu landi í fangabúðir í skjóli gereyð-
ingarvopna.