Morgunblaðið - 25.10.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
egar fylgst er með
fréttum af ítalska
verktakafyrirtækinu
Impregilo, sem er að
reisa Kárahnjúka-
virkjun, gæti maður ályktað sem
svo að fyrirtækið ætli sér að
svindla sem allra mest á verka-
mönnunum sem vinna við virkj-
unina, það ætli sér að koma sér
undan því að greiða skuldir á Ís-
landi, það ætli sér að láta þá sem
reisa virkjunina vinna yfir vetr-
artímann illa klædda og í götóttum
skóm og að það hafi ráðið lækni til
starfa sem telur það hlutverk sitt
að reka menn frekar en að lækna
þá sem verða
veikir.
Umræða
um fyrirtækið
hefur verið af-
ar neikvæð.
Örfáir menn
hafa reynt að halda því fram að
umræðan hafi ekki verið fyllilega
sanngjörn, en þeir sem hafa leyft
sér að hafa aðrar skoðanir en
meirihlutinn í þessu máli eru sak-
aðir um að vera blindir og heyrn-
arlausir. Þrátt fyrir að það sé sjálf-
sagt ekki vinsælt hjá öllum ætla ég
að gerast svo frakkur að taka mál-
stað Imregilo í nokkrum atriðum.
Félag íslenskra stórkaupmanna
(FÍS) tók að sér í september að
gera sérstaka könnun á því hvað
Impregilo skuldaði mikið hér á
landi, en fyrirtækið undirritaði
samninga við Landsvirkjun í vor
um að byggja Káranhjúkavirkjun
fyrir 38 milljarða króna. Nið-
urstaðan varð sú að samtals væru
um 30 milljóna skuldir gjald-
fallnar. Miðað við þá athygli sem
þessi frétt um vanskil Impregilo
vakti er eðlilegt að spurt sé hvort
það sé virkilega svo að ekkert ís-
lenskt fyrirtæki sé með meira en
30 milljónir í gjaldfallnar skuldir.
Ennfremur má spyrja hvort hags-
munasamtök munu senda frétta-
tilkynningar til fjölmiðla í hvert
sinn sem skuldug fyrirtæki ná
þessu 30 milljóna króna marki?
Í fjölmiðlum kom einnig fram að
á vegum Impregilo væri starfandi
rússneskur læknir. Sjálfsagt þótti
að uppnefna þennan mann í fjöl-
miðlum, en skilja mátti fréttir á
þann veg að hann væri í því að
senda verkamenn til síns heima
sem leyfðu sér að taka veikindafrí.
Jafnframt voru settar fram efa-
semdir um lækniskunnáttu hans.
Síðar kom fram að læknirinn,
Vladimir Stavonko, á að baki
mikla reynslu af læknisstörfum við
erfiðar aðstæður og talar sjö
tungumál. Heilbrigðisstofnun
Austurlands, sem nú hefur tekið
að sér að skipuleggja heilsugæslu
á svæðinu, taldi sjálfsagt að nýta
þjónustu þessa reynda læknis.
Það er hins vegar ljóst að að-
búnaður verkamanna á vinnu-
svæðinu hefur alls ekki verið
nægilega góður. En þarf það endi-
lega að merkja að Impregilo hafi
aldrei ætlað sér að búa vel að þeim
sem þar vinna? Þarna er verið að
byggja hratt upp vinnustað við
erfiðar aðstæður. Ekki er ólíklegt
að Ítalirnir hafi vanmetið að-
stæður á Íslandi og eru þeir ekki
fyrstu útlendingarnir sem gera
það. Eins má álykta sem svo að
eitthvað hafi vantað upp á skipu-
lag.
Lélegur skjólfatnaður varð til
þess að hópur Portúgala lagði nið-
ur störf fyrir skömmu. Það virtist
greinilegt að mönnunum hefðu
verið útvegaðir skór sem ekki
dugðu á fjöllum í misjöfnum veðr-
um. Portúgalarnir höfðu aug-
ljóslega ýmislegt til síns máls, en
er endilega hægt að álykta sem
svo að Impregilo hafi alltaf ætlað
sér að láta menn í götóttum skóm
byggja þessa virkjun? Getur ekki
einfaldlega verið að Impregilo hafi
gleymt að reikna með íslenska
slabbinu þegar upphaflegu skórnir
voru keyptir?
Verkalýðshreyfingin hefur eðli-
lega haldið uppi nokkuð harðri
gagnrýni á Impregilo. ASÍ virðist
greinilega hafi talið sig hafa
ástæðu til að óttast að fyrirtækið
ætlaði sér að komast hjá því að
virða gildandi kjarasamninga. Það
er erfitt að átta sig á þeim deilum
sem sköpuðust um kjaramálin á
virkjanasvæðinu, en líklegt má
telja að Impregilo hafi ætlað sér
að greiða eins lág laun á svæðinu
og mögulegt var. Það er kannski
ekki alveg óvænt afstaða.
Það vill hins vegar svo til að
samningsstaða verkalýðshreyfing-
arinnar er nokkuð sterk í þessu
máli. Eftir nokkrar vikur falla
kjarasamningar úr gildi og það er
ljóst að verkalýðsforingjar ætla
sér ekki að ganga frá nýjum samn-
ingum við Kárahnjúka né annars
staðar á landinu fyrr en búið er að
leysa þennan ágreining. Það má
kannski segja að það hafi verið
happ að framkvæmdir við Kára-
hnjúka voru að hefjast skömmu
áður en samningar féllu úr gildi.
Staða verkalýðshreyfingarinnar
til að knýja á um umbætur í launa-
málum og fleiri málum er mun
sterkari fyrir vikið. Raunar náðist
fyrir nokkrum dögum sam-
komulag milli Impregilo og ASÍ
um launamál sem forystumenn í
verkalýðshreyfingunni virðast
ánægðir með.
Ég vil því leyfa mér að halda því
fram að það séu allar forsendur
fyrir því að við Kárahnjúka verði
til góður vinnustaður þar sem
greidd eru góð laun. Verkalýðs-
hreyfingin hefur tækin til að knýja
á um það og gera verður þá kröfu
til eftirlitsstofnana ríkisins að þær
sjái til þess að reglum sé fylgt í
hvívetna.
Talsvert hefur verið rætt um að
erlendu verkamennirnir séu fá-
tækir og Impregilo sé að reyna að
notfæra sér það. Ef það er rétt að
verkalýðshreyfingunni hafi tekist
að knýja Impregilo til að virða
gerða samninga, eins og fyr-
irtækið hafði raunar alltaf lofað að
gera, ættu þessir fátæku menn að
fá góð laun fyrir þessa erfiðu
vinnu. Eru þá ekki allir sáttir? Er
það ekki jákvætt að á Íslandi
skapist vinna fyrir fátæka útlenda
verkamenn?
Er ekkert
gott við
Impregilo?
Miðað við þá athygli sem þessi frétt um
vanskil Impregilo vakti er eðlilegt að
spurt sé hvort það sé virkilega svo að
ekkert íslenskt fyrirtæki sé með meira en
30 milljónir í gjaldfallnar skuldir.
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
ÍMYNDUM okkur mann sem kemur fram í sjónvarpi
og heldur á blaði sem er hvítt og autt og hann segir við
fólkið sem horfir á í beinni útsendingu: „Þetta blað er
svart.“ Líklega myndum við telja þennan
mann galinn. Þar að segja, að hann hefði
í einhverjum skilningi misst tökin á
skynjunni og hlutunum einsog þeir eru.
Ímyndum okkur sama mann, við getum
til dæmis kallað hann Hannes og við
ímyndum okkar hann vera í viðtalsþætti
í útvarpi í beinni útsendingu á tali við
mann sem við getum kallað Gunnar Smára og þar segir
Gunnar Smári við Hannes: „Blaðið sem þú hélst á um
daginn var hvítt.“ Þá svarar þessi ímyndaði Hannes,
hann gæti verið hver sem er. Hann svarar: „Þú varst
semsagt að segja að þetta blað væri svart!“
Og það er alveg sama hvernig Gunnar Smári reynir
að koma sannleikanum og í raun og veru raunveruleik-
anum til varnar. Hannes fullyrðir að Gunnar Smári sé á
þeirri skoðun að blaðið sé svart. Ekki nóg með það,
Hannes endurtekur í sífellu að Gunnar Smári telji blaðið
svart og það sé einmitt málstað Hannesar til sönnunar!
(Við erum með ástand sem er stórlega undarlegt!)
Nú kasta ég fram þeirri spurningu, skiptir þessi hegð-
un Hannesar okkur máli?
Skiptir það okkur máli að einhverjir menn, kannski
ráðamenn, eða valdamiklir menn sem eins og það kall-
ast á nútímamáli „ráða orðræðunni“ og þá kannski að
einhverju leyti sannleikanum, að þeir komi ekki fram og
segi hvítt blað svart og vitni síðan, máli sínu til stuðn-
ings í ritstjóra út í bæ, sem einmitt sagði blaðið vera
hvítt, eins og það var.
Breytir þetta einhverju fyrir tilfinningu okkar fyrir
veruleikanum? Höfum við þörf fyrir að verja sannleik-
ann?
Hvað ef okkur er alveg sama? Alveg skítsama. Sjón-
varpið er hugsanlega einhvers konar sýndarveruleiki
og fjölmiðlarnir líka og okkur getur verið alveg skít-
sama en fjölmiðlarnir, verðum við ekki að viðurkenna
það, eru endurspeglun sannleikans; veruleikans í kring-
um okkur og þegar það sem við heyrum og sjáum í fjöl-
miðlunum er augljós lýgi, hvað þá?
Slökkvum við og lokum fyrir fjölmiðlana? Er það ekki
eina leiðin fyrir okkur? Til þess að koma einhverju viti í
lífið aftur?
Hinn valmöguleikinnn er að „endurheimta raunveru-
leikann“ með þvi að staðfesta í fjölmiðlum að Hannes
hafi verið að ljúga og það verði almennt viðurkennt. En
er það eitthvað sem við ráðum við?
Hannes, þessi stórundarlegi maður í dæmisögunni,
hegðar sér ekki ósvipað og maður að nafni Winston í
margfrægu atviki í sögu Orwells: 1984. Þar heimtar
pyndarinn, O’Brian, að fórnarlamb sitt, Winston játi því
að 2 + 2 séu 5! Þegar Winston neitar fær hann raflost.
O’Brian heimtar að hann gangist undir sannleika
flokksins en Winston neitar og fær þá öflugra raflaust,
að lokum gefst Winston upp og segir að 2 + 2 séu 5, en
þá fær hann bara ennþá meira raflost! O’Brian verður
ekki ánægður fyrr en Winston trúir því í raun og veru
að 2 + 2 séu 5!
Hver er samlíkingin?
Hannes, þessi algjörlega ímyndaði maður, hefði aldrei
farið að draga upp svart blað og halda því fram, gagn-
vart öllu því fólki sem horfði á í beinni útsendingu, að
blaðið væri hvítt nema af því að hann tryði því að hann
gæti ráðið því hver túlkun fólksins sjálfs væri á einföld-
ustu skynjunum. Að hann gæti seilst inn í huga fólks og
ruglað þeim boðum sannverunnar sem tengja okkur við
raunveruleikann.
Þessi sérstaka tegund af lygi sem er óneitanlega öfga-
full, hún ræðst að grundvallartilveru allra þeirra sem
fyrir henni verða. Hún hótar því að svipta lífið merkingu
sinni.
Svona tilveruógnandi lygi er ekki „möguleg“ nema
vald standi á bak við hana. Vald sem hefur ógnartak á
þjóðfélaginu og fjölmiðlum þess. Hversu hættulegt er
slíkt ástand? Ef satt væri myndum við koma sannleik-
anum til hjálpar?
Og vel á minnst, hliðstæðir atburðir gerðust í Silfri
Egils og á útvarpi Sögu í nálægð við bollur og bolludag,
síðastliðið vor. Hannes var þá Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson og Gunnar Smári var Gunnar Smári. Blaðið
sem var dregið upp var Helgarpósturinn og í fyrirsögn
stóð eitthvað um R-listann, ekki það sem Hannes las.
„Vald er vald yfir huga fólks,“ sagði pyntarinn
O’Brian í skáldsögu Orwells. Það er vald yfir nútíð, for-
tíð og framtíð. Manni verður ósjálfrátt hugsað til bréfa
Halldórs Laxness sem nú er deilt um, þau eru fortíðin.
Atburðirnir á Útvarpi Sögu og í Silfri Egils eru nútíðin.
En hver er framtíðin?
Sannleikur Hannesar
Eftir Þorvald Logason
Höfundur er heimspekinemi.
OFTAR en ekki er hætt við að skrifa, rannsaka og
birta fréttir sem tengjast íslenska réttar-, dóms- og
fangelsismálakerfinu vegna þess að það er álitið
sprengjusvæði, þ.e. erfitt er að fá upp-
lýsingar er tengjast málum þeim er
skrifa á um.
Margir fjölmiðlar taka ekki einu sinni
fyrstu skrefin í að rannsaka mál sem eru
á döfinni vegna tregðu á svörum og upp-
lýsingum frá ráðamönnum þeirra stofn-
ana er eiga í hlut. Nú síðast var það
fréttamaður hjá sjónvarpinu sem ætlaði að birta frétt
vegna lélegrar sálfræði- og geðlæknaþjónustu innan
veggja fangelsanna, þ.e. að of fáir sérfræðingar eru til
staðar og oftar en ekki eru það nær eingöngu nemar
sem sjá um þessa þörfu þjónustu.
Hætta við fréttaflutning
Nokkrir aðilar voru til í að segja sína hlíð á málunum,
fyrrverandi fangar með reynslu af aðgerðaleysi fangels-
isyfirvalda, aðstandendur þeirra og annars fanga sem
nú er látinn og enga athygli fékk meðan á afplánun hans
stóð. Í Kastljósinu átti svo að fylgja málinu eftir. Hætt
var við þetta vegna þess að þá þyrfti að fá álit beggja
hliða á málinu, þ.e. fyrrgreindra gesta og ráðamanna
þeirra stofnana sem í hlut eiga, og að fenginni reynslu
var ákveðið að hætta við fréttina.
Þegar svona er komið spyr maður sig: Eru réttir að-
ilar við völd, þar sem ekki virðist hægt að taka viðtöl án
þess að fréttamenn skynji hroka, ótta og ráðaleysi hjá
viðmælanda, jafnvel vitneskjuskort og áhugaleysi á mál-
efnum stofnunar þeirrar er viðkomandi starfar fyrir?
Hver ber ábyrgð á gjörðum eða
ógjörðum stofnunar?
Ekki má heldur minnast nokkuð á það sem aflaga fer án
þess að menn hlaupi upp til handa og fóta og bendi hver
á annan, hræddir um að upp komist að ekki eru allir
fullkomnir, það er hægt að breyta stefnumálum stofn-
ana án þess að lýsa því yfir að allt sem áður var gert sé
unnið fyrir gýg og hafi verið misheppnað.
Að læra af reynslunni og breyta til virðist vera ein-
hvers konar bannorð í fangelsismálum okkar Íslend-
inga.
Lausn í sjónmáli!
Staðið hefur til í langan tíma að opna meðferðargang/
deild á Litla-Hrauni fyrir þá sem eru haldnir fíkni-
sjúkdómum og einnig að stórbæta aðstöðu þeirra sem
haldnir eru geðsýki á hvaða stigi sem hún er. Er það
ekki skylda forsjáraðila frelsissvipts manns, í þessu til-
felli dómsmálaráðuneytis og Fangelsismálastofnunar,
að sjá viðkomandi fyrir viðeigandi læknis- og sér-
fræðiaðstoð með lausn og lækningu við sjúkdómi/
sjúkleika þeim sem hann er haldinn?
Margar góðar hugmyndir hafa komið fram og margir
einstaklingar og hópar í hinu íslenska þjóðfélagi eru að
leitast við að bæta aðbúnað fanga, heilbrigðra, geð-
sjúkra og fíkinna, en fá eru eyrun sem hlusta. Jafnvel
hefur komið fram hugmynd um stækkun réttargeð-
deildarinnar á Sogni, sem kynnt var af Magnúsi Skúla-
syni, yfirlækni þar.
Sú stækkun þar hefði í för með sér lausn sem leitað
hefur verið að lengi til að bæta stöðuna sem íslenska rík-
ið er í hvað varðar sakhæfa og ósakhæfa fanga svo og
úrræði fyrir geðsjúka afbrotamenn almennt sem ekki er
hægt að dæma í fangelsun en þurfa þó bráða aðhlynn-
ingu (acute) og dvöl á lokaðri geðdeild, þar sem það fer
ekki saman að hafa almenna geðsjúka og geðsjúka af-
brotamenn á sömu deild, það er eins og að hafa hjarta-
sjúkling til meðferðar hjá háls-, nef- og eyrnalækni.
Taki það til sín sem eiga
Þegar svona hugmyndir eru kynntar er í staðinn fyrir
að hefjast handa við undirbúning fyrir áætlanir um að
bæta kjör þessa hóps byrjað að plotta og deila um hver
skuli fara með völd, hver á mestan rétt til að skipuleggja
starfið sem fram fer þar, hver er bestur, hver er verstur,
s.s. egó-stríðið.
Allir íslenskir fangar munu snúa
út í þjóðfélagið aftur
Núverandi kerfi virðist ekki hafa neins konar betrunar-
markmið í huga enda ekki miklu púðri eytt í að reyna að
auka þá aðstoð sem fyrir hendi er fyrir fanga, mjög erf-
itt er að fá viðtöl við sérfræðinga innan veggja fangels-
anna, en ef slíkt tækifæri gefst er eins gott að hafa hrað-
an á við að telja upp og tala um allt það sem þú þarft að
ræða því að litlar líkur eru á að þú fáir annað viðtal
meðan á afplánun þinni stendur. Ef þú ert svo heppinn
er það að öllum líkindum ekki sami sérfræðingur sem
þú sérð þá þannig að byrja þarf á öllu saman upp á nýtt
og enginn raunverulegur árangur næst með samtals-
meðferð þeirri.
Þeir fangar sem svo illa eru staddir að þeir jafnvel
reyna að svipta sig lífi eru álitnir baggi á búinu og eru
þá hafðir afskiptalausir eða í einangrun í besta falli og
er jafnvel refsað fyrir hátterni sitt með símabanni,
heimsóknabanni, bréfa- og algjöru samskiptabanni við
sína nánustu. Oftar en ekki er gengið svo langt að svipta
þessa menn dagpeningum sem þeir hafa rétt á í afplán-
uninni, sem eru rétt um það bil fyrir andvirði eins sígar-
ettupakka á dag.
Allir íslenskir fangar munu snúa út í þjóðfélagið aft-
ur, það er bara spurning um tíma.
Aðeins um aðbúnað fanga og
dauðadæmdan fréttaflutning
Eftir Guðjón Egil Guðjónsson
Höfundur er stjórnarmaður í Samfylkingarfélagi
Reykjavíkur og meðstjórnandi í framkvæmdastjórn UJ.