Morgunblaðið - 07.01.2004, Blaðsíða 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 7. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hafnarfjarðarleikhúsið frumsýnir íkvöld leikgerð Hilmars Jónssonará vinsælustu skáldsögu MikhaílsBúlgakovs, Meistaranum og
Margarítu. Mikhaíl Búlgakov fæddist í Kíef í
Úkraínu árið 1891 og starfaði um skamma hríð
sem sveitalæknir áður en hann var kvaddur í
herinn. Að herskyldu lokinni sneri Búlgakov
sér hins vegar alfarið að skrifum og árið 1924
kom fyrsta skáldsaga hans, Hvíta varðliðið, út
en í henni byggði hann að miklu leyti á eigin
reynslu úr borgarastríðinu. Tveimur árum síð-
ar notaði hann skáldsöguna sem grunn að leik-
ritinu Dögum Túrbínfjölskyldunnar.
Í kjölfarið fylgdu verk á borð við Örlagaegg-
in, Hundshjarta og smásagan Morfín, sem gef-
in var út 1927 og var síðasta verk Búlgakovs
sem gefið var út meðan hann lifði. Verk Búlga-
kovs féllu nefnilega í grýttan jarðveg hjá gagn-
rýnendum sem sökuðu hann um fjandskap við
sovéskt samfélag, enda var hann jafnan óvæg-
inn í gagnrýni sinni og stakk á kýlum þjóð-
félagsins eins og þau komu honum fyrir sjónir.
Árið 1929 var búið að banna öll leikrit hans og
bækur hans fengust ekki lengur prentaðar.
Talið er að Búlgakov hafi byrjað að skrifa
Meistarann og Margarítu árið 1928 og unnið að
henni nánast fram á dauðadag árið 1940. Þegar
Búlgakov lést, á miðjum Stalínstímanum, var
lítil sem engin von til þess að skáldsagan kæm-
ist nokkru sinni á prent. En nær fjörutíu árum
eftir dauða hans kom sagan loks fyrir sjónir al-
mennings þegar hún var birt í mánaðartímarit-
inu Moskvu á árunum 1966 og 1967, þá strang-
lega ritskoðuð. Það var síðan ekki fyrr en 1973
sem Meistarinn og Margaríta kom út í fullri
lengd eins og höfundur hafði skilið við hand-
ritið.
Atburðarásin í Meistaranum og Margarítu
er nokkuð flókin, en hefst á því að skrattinn,
eða prófessor Woland eins og hann nefnir sig,
kemur til Moskvu ásamt fylgdarliði sínu og set-
ur allt á annan endann með því m.a. að fletta of-
an af mútuþegum, rógberum og forrétt-
indahyski. Flestir þeirra sem lenda í klóm
Wolands ýmist hverfa, láta lífið eða verða geð-
veikir. Einn þeirra sem lenda á geðveikrahæli
er Ívan Nikolajevits sem á hælinu kynnist
Meistaranum er skrifaði sögu um Pontíus Píl-
atus sem ekki var yfirvöldum þóknanleg. En
skáldsaga Meistarans er í leikritinu sögð sam-
síða sögunni af veru Wolands og púka hans í
Moskvu. Ástkona Meistarans, Margaríta, er
frávita af söknuði og Woland býðst til að sam-
eina parið á ný ef hún gerist norn og taki að sér
gestgjafahlutverkið í veislu hjá sér. Í framhald-
inu gerast síðan furðulegir hlutir sem ekki
verða raktir ítarlegar hér.
Maður verður alltaf að skapa sér
verkefni sem maður þorir ekki í
Spurður hvers vegna hann hafi ráðist í upp-
setningu á Meistaranum og Margarítu núna
segir Hilmar Jónsson leikstjóri að saga Búlga-
kovs eigi einfaldlega erindi. „Meistarinn og
Margaríta er fyrst og fremst ótrúlega
skemmtileg saga og það er alltaf gaman þegar
slíkar sögur klingja við þann samtíma sem
maður lifir í. Þessi saga, innihald hennar og
boðskapur virðist vera eilífur, því í verkinu má
finna allt það sem gaman er að kljást við s.s.
heimspeki og ást. Svo er líka full ástæða til að
færa þetta upp á svið á Íslandi þó ekki væri
nema vegna þess það hefur aldrei verið gert
áður.“
Nú er saga Búlgakovs full af göldrum og yf-
irnáttúrulegum hlutum, það hlýtur að vera
ákveðin áskorun fyrir leikstjóra að koma þess-
um heimi til skila á leiksviði?
„Auðvitað er það nokkur áskorun og margir
hlutir sem þarf að leysa, en maður verður alltaf
að skapa sér verkefni sem maður þorir ekki í.
Vinnan þarf að vera ákveðin áskorun sem mað-
ur sér ekki alveg fyrir endann á.“
Líkt og áður hjá Hafnarfjarðarleikhúsinu þá
vinnur þú þína eigin leikgerð upp úr bókinni.
Hvað stýrði þessu ferli við að koma verkinu frá
bók yfir á svið?
„Fyrst verður maður að gera sér grein fyrir
hvaða sögu mann langar að segja og koma
henni síðan til skila. Þannig velti ég fyrir mér
um hvað mér fyndist þetta verk vera og í hvað
ég vildi nota það. Sjálfur er ég afar heillaður af
þeim heimspekilegu vangaveltum sem finna
má í verkinu, t.d. eins og í upphafssenunni þar
sem tvær persónur verksins velta fyrir sér til-
vist Guðs og halda því fram í samtali við djöf-
ulinn að maðurinn stjórni sjálfur örlögum sín-
um. Mennirnir eru býsna hrokafullir og mér
finnst þessi umræða eiga fullt erindi við okkur í
dag, því við erum kannski orðin svolítið hroka-
full og vantar einfaldlega meiri auðmýkt.
Í fyrri hluta verksins sjáum við hvernig
skrattinn afhjúpar spillinguna í borginni og
ístöðuleysi manna, sem breyta reglunum eftir
smekk, en það lýsir ákveðnu karakterleysi og
skorti á siðferði. Inn í þetta blandast svo þessi
stórkostlega útgáfa Búlgakovs á píslarsögunni
sem rennur samhliða sögunni af heimsókn
skrattans til Moskvu. En sögurnar tvær styðja
hvor aðra á afar áhrifamikinn hátt.
Um miðbik sögunnar tekur síðan við önnur
saga á geðveikrahælinu sem er ástar- og harm-
saga Meistarans og Margarítu þar sem við
fáum að sjá hvernig fór fyrir Meistaranum sem
skrifaði bók sem ekki var yfirvöldum þókn-
anleg og hvernig honum var refsað fyrir það.
Seinni hlutinn fer síðan í að leysa allar þessar
sögur sem byrjað er að segja. Auðvitað náum
við aldrei utan um alla bókina, en það sem við
náum vonandi er að klára þær sögur sem við
hefjum og komast að einhverri niðurstöðu und-
ir lok sýningarinnar.“
Er þetta ekki óvenju mannmörg sýning hjá
ykkur hér í Hafnarfjarðarleikhúsinu?
„Jú, í áranna rás höfum við aðeins verið með
sex til átta leikara í hverri uppfærslu. Í þessum
stóru leikgerðum sem við höfum sett upp, eins
og t.d. Grettissögu, hafa alltaf verið mun fleiri
persónur en leikarar enda byggist frásagn-
araðferð okkar á því að vera með fáa leikara í
mörgum hlutverkum og á það einnig við um
þessa sýningu núna. En þar sem þetta er að öll-
um líkindum síðasta sýning okkar hér í gamla
hraðfrystihúsinu langaði okkur að prófa að
fylla sviðið af fólki og því fengum við til liðs við
okkur hóp hafnfirskra unglinga og blásara úr
lúðrasveitinni Svani, þannig að í hópsenunum
eru um fjörutíu manns á sviðinu í einu.“
Eins og þú segir er þetta væntanlega síðasta
sýning ykkar hér í þessu húsnæði, hvernig til-
finning er það?
„Hér ríkir mikil eftirvænting enda ætlar
Hafnarfjarðarbær af stórleik sínum að útvega
okkur nýtt húsnæði. Í áranna rás höfum við
sýnt ótal sýningar hér af öllum stærðum og
gerðum. Húsnæðið, sem er orðið eldgamalt og
hriplekt, hefur aldrei þótt hentugt undir leik-
listarstarfsemi enda stóð upphaflega bara til að
setja hér upp eina sýningu. En samt hefur hús-
ið reynst okkur mjög vel og hérna hafa átt sér
stað miklu fleiri ævintýri en maður þorði nokk-
urn tíma að láta sig dreyma um. Nú er tímabili
Hafnarfjarðarleikhússins í gamla frystihúsinu
að ljúka og við tekur nýtt og spennandi tímabil
í Smiðjunni,“ segir Hilmar, en þess má geta að
Smiðjan er í núverandi húsnæði Byggðasafns-
ins sem er við hliðina á Fjörukránni.
Leyfum ímyndunaraflinu að njóta sín
Kristján Franklín Magnús fer með hlutverk
prófessors Wolands og því liggur beint við að
spyrja hann hvers konar persóna Woland sé.
„Hann er náttúrlega djöfullinn, en samt ekki
þessi dæmigerði djöfull sem við sjáum oft í bíó-
myndum. Í sögu Búlgakovs birtist Woland
meira sem nauðsynlegt afl til að viðhalda
ákveðnu jafnvægi milli góðs og ills í heiminum,
því, eins og Woland spyr í verkinu, hvað væri
hið góða án hins illa?“
Hvernig hefur þú nálgast þennan djöfullega
karakter?
„Það má segja að hlutverkið hafi bræðst með
manni smám saman. Maður reynir auðvitað að
kalla eitthvað fram sem býr í manni sjálfum, en
síðan hjálpa ýmsir ytri hlutir á borð við bún-
inga, augnlinsur og hárgreiðslan manni vissu-
lega við að finna karakterinn.“
Hvað heldurðu að það sé við þessa sögu
Búlgakovs sem heillar fólk jafn mikið og raun
ber vitni?
„Það er svo mikið ímyndunarafl, skemmti-
legheit og ólíkindalæti að finna í þessari skáld-
sögu. Þetta er eitthvað sem virkjar ímyndunar-
afl manns þegar maður les bókina og vonandi
virkjar sagan einnig ímyndunarafl áhorfenda
þegar það sér sýninguna.“
En er ekki flókið að koma þessum heimi sem
fullur er af göldrum yfir á leiksviðið?
„Jú, það er náttúrlega dálítið vandasamt og
það hafa margir ætlað sér að sviðsetja þessa
sögu hér á landi síðan hún kom út á íslensku.
En einhverra hluta vegna hefur ekki orðið af
því fyrr en nú. Vissulega eru ýmsar áskoranir
sem blasa við í textanum, en við reynum að
leysa þær á einfaldan hátt með meðulum leik-
hússins. Í textanum er t.d. talað um að fólk
fljúgi, en hér er ekkert loftkerfi og þess vegna
ekki hægt að láta leikarana bókstaflega fljúga
og því fljúga þeir bara á annan hátt. En áhorf-
andinn verður auðvitað að samþykkja það að
hann er staddur í leikhúsi og við ætlumst til
þess að hann noti eigið hugarflug, enda er mín
reynsla að áhorfandinn vill fá að samþykkja
það sem fyrir augu ber og vill fá að hverfa inn í
söguna. Og það er jú eitt af því skemmtilegasta
sem leikhúsið hefur upp á að bjóða, þ.e. að
áhorfendur trúa því sem lagt er fyrir þá og
leyfa ímyndunaraflinu að njóta sín.“
Hafnarfjarðarleikhúsið frumsýnir í kvöld Meistarann og Margarítu eftir Mikhaíl Búlgakov. Af því tilefni ræddi
Silja Björk Huldudóttir við Hilmar Jónsson leikstjóra og Kristján Franklín Magnús er leikur myrkrahöfðingj-
ann sjálfan sem, ásamt fylgdarliði sínu, kemur til Moskvu þar sem þau setja allt á annan endann.
silja@mbl.is
Skrattinn
kemur í bæinn
Ívan Nikolajevits (Erling Jóhannesson) rekst á Hellu, fylgdarkonu kölska (Sólveigu Guð-
mundsdóttur) áður en hann er lagður inn á geðveikrahælið þar sem hann hittir Meistarann.
Egill Heiðar Anton Pálsson fer með hlutverk
Jesú í útgáfu Búlgakovs á píslarsögunni.
Morgunblaðið/Sverrir
„Í sögu Búlgakovs birtist Woland meira sem nauðsynlegt afl til að viðhalda ákveðnu jafnvægi
milli góðs og ills í heiminum,“ segir Kristján Franklín Magnús sem fer með hlutverk Wolands.
eftir Mikhaíl Bulgakov.
Þýðing: Ingibjörg Haraldsdóttir.
Leikgerð og leikstjórn: Hilmar Jónsson.
Búningar: Þórunn María Jónsdóttir.
Leikmynd: Börkur Jónsson.
Tónlist: Margrét Örnólfsdóttir.
Ljósahönnun: Egill Ingibergsson.
Leikgervi: Ásta Hafþórsdóttir.
Danshöfundur: Ólöf Ingólfsdóttir.
Leikendur: Kristján Franklín Magnús,
Margrét Vilhjálmsdóttir, Egill Heiðar Anton
Pálsson, Erling Jóhannesson, Hjálmar
Hjálmarsson, Elma Lísa Gunnarsdóttir,
Jón Páll Eyjólfsson, Sólveig Guðmunds-
dóttir og Páll S. Pálsson.
Meistarinn
og Margaríta