Morgunblaðið - 07.01.2004, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. JANÚAR 2004 27
ið í þess-
ókratann
prósentu-
ndahópi í
r sami
munur og var á þeim Ronald Reag-
an og Jimmy Carter árið 1980. Í
kosningunum 1984 hafði Reagan
fáheyrða yfirburði yfir Walter
Mondale, alls munaði 35 prósentu-
stigum á þeim.
Bill Clinton tókst hins vegar að
minnka þetta bil í tvennum kosn-
ingum á síðasta áratugi, í kosning-
unum 1992 tapaði hann fyrir Bush
í þessum kjósendahópi með aðeins
þriggja prósentustiga mun og síð-
an með ellefu prósentustigum fyr-
ir Bob Dole fjórum árum síðar.
Clinton tókst að vísu ekki að
tryggja sér umtalsvert meira fylgi
hjá hvítum körlum í prósentum
talið heldur en Carter, Mondale
eða Dukakis gerðu en Ross Perot,
sem fór fram sem óháður fram-
bjóðandi í kosningunum 1992 og
1996, tók hins vegar til sín hluta
fylgis frá þeim Bush og Dole.
Perot var ekki í framboði árið
2000 og þá kom sterk staða repú-
blikana í þessum kjósendahópi aft-
ur skýrt fram, en Bush yngri vann
Al Gore með 24 prósentustigum
hjá hvítum körlum. Þessi munur
var þó raunar rétt nægilega lítill
til að Gore fengi fleiri atkvæði en
Bush í heildina og byggðist sá ár-
angur á því að Gore hafði sterka
stöðu í öðrum kjósendahópum.
Testósteronið ræður ríkjum
Stjórnmálaskýrendur segja hins
vegar líkur á því að Bush muni í
kosningunum á næsta ári breikka
bilið hjá hvítum körlum. „Ég veit
ekki hvort hann kemst aftur á þær
slóðir sem Reagan var á en hann
hefur möguleika á því að auka
muninn frá því 2000,“ segir
Matthew Dowd, stjórnandi skoð-
anakannanagerðar hjá framboði
Bush. Og þessu er Stanley Green-
berg, sem gegndi sama starfi hjá
Gore árið 2000 og Clinton árið
1992, sammála. „Ungir, giftir,
hvítir karlar eru hörmulega miklir
repúblikanar,“ segir Greenberg.
„Æ fleiri sem tilheyra þessum hóp
eru repúblikanar. Og allt sem
George W. Bush stendur fyrir
höfðar til þeirra.“
Vandi demókrata kom skýrt í
ljós í nokkrum nýlegum könn-
unum. Í síðustu viku mátti t.a.m.
lesa úr könnun Washington Post/
ABC að hvítir karlar tækju Bush
framyfir ónefndan frambjóðanda
Demókrataflokksins með 62%
gegn 29. Sama könnun sýndi að
munurinn var aðeins 10% hjá kon-
um.
„Það er eins og testósterónið
ráði ríkjum í Hvíta húsinu hans
Bush, bæði að því er varðar það
orðfæri sem er notað og helsta mál
á dagskrá er síðan hryðjuver-
kastríðið,“ segir John Anzalone,
demókrati í Alabama sem stundar
kosningarannsóknir. „Þetta höfð-
ar mjög til karla, sérstaklega
hvítra karla. Oftast nær er það
ástand efnahagsmálanna sem
veldur því að demókrötum tekst
að snúa stöðunni við.“
Sumir stjórnmálaskýrendur
segja að Wesley Clark, fyrrver-
andi hershöfðingi í Bandaríkjaher,
myndi eiga mesta möguleika hugs-
anlegra frambjóðenda Demó-
krataflokksins til að höfða til
hvítra karla. Aðrir telja hins vegar
að Bush hafi myndað svo sterk
bönd við þennan kjósendahóp að
það muni valda hverjum þeim, sem
verður fyrir valinu hjá demókröt-
um, vandræðum í kosningunum
sem fara fram í nóvember 2004.
standa
ta
nda-
yrir
eta-
Það hefur aldrei spillt fyrir
stjórnmálamönnum að hampa
litlum börnum.
Reuters
W. Bush.
’ Oftast nær er þaðástand efnahags-
málanna sem veldur
því að demókrötum
tekst að snúa stöð-
unni við. ‘
EINS og forsætisráðherra
benti ítrekað á í ávarpi sínu til
þjóðarinnar nú um áramótin er
það ekki einfalt mál að fara
með það frelsi til viðskipta sem
Íslendingar hafa fengið á síð-
ustu árum. Hvernig við stönd-
um að málum hefur
áhrif á þróun ís-
lensks samfélags,
hvernig við búum,
borðum, hugsum og
leikum okkur. Við
Íslendingar erum
nýgræðingar á
þessu sviði og gæt-
um lært margt af
þeim sem hafa notið
viðskiptafrelsis
lengur en við. Þar
má til dæmis sækja
ýmislegt til Banda-
ríkjanna og Vestur-
Evrópu þar sem
gilda flóknar reglur um leyfi-
lega markaðshlutdeild á ýmsum
sviðum. Þess ber þó að geta að
hér er um mun stærri samfélög
en okkar að ræða. Þannig eru
Bandaríkjamenn þúsund sinn-
um fleiri en við sem skapar þær
aðstæður að unnt er að setja
reglur sem eru þrengri en þær
sem hægt væri að notast við
hér á landi án þess að vega að
rekstrarforsendum fyrirtækja.
Ein afleiðing aukins frelsis í
íslenskum viðskiptum er sam-
þjöppun á ýmsum sviðum, til
dæmis í sjávarútvegi þar sem
kvótinn er að safnast á færri
hendur og í smásölu þar sem
um 75% af byggingavörusölu er
á höndum tveggja fyrirtækja og
80% af matvörusölu á höndum
þriggja fyrirtækja. Svona mætti
lengi telja. Sumir kjósa að líta á
þessa samþjöppun sem ugg-
vænlega þróun meðal annars
vegna þess að hún auki líkur á
fákeppni. Á hinn bóginn er ekki
hægt að líta framhjá því að hún
býður upp á hagræðingu í
rekstri sem er forsenda góðrar
þjónustu við landsmenn og er
jafnvel forsenda þess að Íslend-
ingar geti búið í nútíma sam-
félagi. Sem dæmi hefur verð á
matvöru og fatnaði hækkað
mun minna en aðrar vörur sem
mynda neysluvísitölu sl. fjögur
ár. Í þessu kemur skýrt fram
ávinningur allra af frelsi til við-
skipta sem leitt hefur til hag-
ræðingar.
Einn þáttur samþjöppunar í
íslensku viðskiptalífi sem mikið
hefur verið rætt um að und-
anförnu er sú ógn sem kunni að
stafa af eignarhaldi mínu eða
félaga mér tengdra í fjöl-
miðlum. Forsætisráðherra og
ýmsir aðrir áhrifamenn hafa
lýst áhyggjum sínum af því að
fréttaflutningur í tveimur dag-
blöðum og einni sjónvarpsstöð
sé nú ofurseldur vilja eins aðila.
Ég deili með þeim áhyggjum af
því hvað gæti hlotist af slíku
fyrirkomulagi og sé ástæðu til
að leita leiða til að forða vand-
ræðum í því efni. Þó vil ég
benda á að takmarkanir á eign-
arhaldi eru að öllum líkindum
slæm aðferð til að ná því mark-
miði. Meginástæðan er sú að
það eru tæplega rekstr-
arforsendur til að veita okkar
upplýsta samfélagi þá þjónustu
sem það vill og á skilið án þess
að leyfa nauðsynlega hagræð-
ingu. Þessari skoðun til stuðn-
ings bendi ég á að á Íslandi
hafa fjölmiðlar í einkaeign átt
erfitt uppdráttar undanfarin ár.
Ég og félagar mínir keyptum
Fréttablaðið þegar það var í
dauðateygjunum og end-
urskipulögðum þannig að nú er
það lesið meira en nokkurt ann-
að dagblað á Íslandi. Sami hóp-
ur stóð að kaupum á DV þeg-
ar búið var að kistuleggja það.
Nú höfum við átt frumkvæði
að því að endurfjármagna
Norðurljós með Stöð 2 og
Bylgjuna innanborðs en fyr-
irtækið hefur búið við rekstr-
arörðugleika í allmörg ár.
Ég skil þær áhyggjur sem
sprottnar eru af því að svona
stór hluti frétta-
miðla landsins er
kominn í hendur
sömu aðila og vil
gjarnan bregðast
við því. Hins veg-
ar verður að
benda á að hefði
þessi hópur ekki
keypt Fréttablað-
ið og DV hefði sá
möguleiki verið
fyrir hendi að
Morgunblaðið yrði
eina dagblaðið á
Íslandi. Þá sæti
samfélagið uppi
með miklu minna val og enn
meiri samþjöppun í fjöl-
miðlum. Þetta breytir þó ekki
því að það er mikilvægt að
ekki skapist tortryggni um að
eignarhald hafi áhrif á frétta-
flutning. Þetta skiptir sér-
staklega miklu máli í mínu til-
felli vegna þess að auk þess að
eiga hlut í eignarhaldsfyr-
irtækjum fjölmiðlanna þriggja
á ég hlut í fyrirtækjum sem
eru með mikla markaðs-
hlutdeild í smásölu og minni
markaðshlutdeild á ýmsum
öðrum sviðum. Hefðbundið
hlutverk fjölmiðla er meðal
annars að verja almenning
gegn hlutum eins og óeðlilegri
hækkun á vöruverði og versn-
andi þjónustu. Því er mik-
ilvægt að búa svo um hnútana
að eigendur fjölmiðla, hvort
sem um mig sjálfan er að
ræða eða aðra, séu ekki ásak-
aðir um að draga úr þessu
varnar- og þjónustuhlutverki
fjölmiðla gagnvart almenningi.
Fréttaflutningur ræður að
mörgu leyti hvernig við skynj-
um það samfélag sem við bú-
um í og hvaða skoðanir og við-
horf við höfum til ýmissa
mála. Við eigum ekki kost á
beinni snertingu við nema lít-
inn hluta samfélagsins en af-
ganginn þekkjum við að miklu
leyti af fréttum. Þótt ég
treysti eigendum Fréttablaðs-
ins, DV og Stöðvar 2 held ég
að það væri til bóta að koma á
kerfi sem tekur af allan vafa
um hvort eignarhald hafi áhrif
á fréttaflutning en leyfði um
leið samfélaginu að njóta
mestu hagræðingar í rekstri
fyrirtækis til hagsbóta fyrir
almenning.
Það má heldur ekki gleyma
því að samkeppni íslenskra
fjölmiðla við erlenda fjölmiðla
um flutning erlendra frétta fer
sífellt harðnandi og ber þar
hæst sjónvarpsstöðvar á borð
við CNN, BBC og SKY news.
Þessir erlendu fréttamiðlar
endurspegla heimsmynd sem
hvorki er sett í samhengi við
sérstöðu okkar Íslendinga né
tekur mið af því sem við telj-
um fréttnæmt.
Íslenskir fréttamiðlar verða
auðvitað ríkjandi í innlendum
fréttum um ókomin ár en
sömuleiðis er mikilvægt að
þeir segi landsmönnum fréttir
af heimsbyggðinni vegna þess
að á þann hátt viðhalda þeir
íslenskri heimsmynd sem er
mikilvægur þáttur íslenskrar
menningar og henni viljum við
ekki glata. Til þess að við get-
um haldið í íslenska heims-
mynd verðum við að hlúa að
grósku og fjölbreytni í íslensk-
um fjölmiðlum og það verður
ekki gert án þess að búa þeim
góðan rekstrargrundvöll sem
fæst einungis í gegnum hag-
kvæman rekstur.
Til þess að sefa áhyggjur af
því að eignarhald á fjölmiðl-
unum þremur, Fréttablaðinu,
DV og Stöð 2/Bylgjunni, valdi
skaða á fréttaflutningi á Íslandi
legg ég til að eftirfarandi verk-
lagsreglum verði fylgt:
1. Fréttastjórar á hverjum
hinna þriggja fjölmiðla hafa
þann starfa að reka óháða
fréttastofu sem gætir hlutleysis
og réttlætis í fréttaflutningi.
Það ber þó að hafa það í huga
að hlutverk fréttastofu er að
flytja fréttir en ekki breiða út
hugmyndir sínar um hlutleysi
eða réttlæti.
2. Stofnað verði fjölmiðlaráð
sem vakir yfir fréttaflutningi
fjölmiðlanna þriggja og gæti
þess að hann sé innan hlut-
leysis- og réttlætismarka. Fjöl-
miðlaráðið yrði skipað þremur
mönnum tilnefndum af fé-
lagasamtökum og óvilhöllum
stofnunum; til dæmis Neyt-
endasamtökunum, Háskóla Ís-
lands og Blaðamannafélagi Ís-
lands.
3. Ritstjórnir fjölmiðlanna
þriggja, Fréttablaðsins, DV og
Stöðvar 2/Bylgjunnar, verði
með öllu óháðar hver annarri.
Þetta er nauðsynlegt til þess að
tryggja fjölbreytni í afstöðu og
umfjöllun. Möguleg samlegð-
aráhrif af sameiningu fyrirtækj-
anna verða að nást í gegnum
aðra rekstrarliði.
Við búum í litlu samfélagi í
heimi sem fer ört minnkandi og
býður okkur Íslendingum upp á
útlend svör við öllum þeim
spurningum sem koma fram á
varir okkar. Til þess að við eig-
um þess kost að halda áfram að
velja íslenskt verðum við að
leggja töluvert á okkur, velja
hagnýt rekstrarform og taka
nokkra áhættu, meðal annars á
því hvers konar eignarhald á
fyrirtækjum við föllumst á. Þar
verðum við að gæta þess að
vera ekki heilagri en páfinn og
deyja ekki á föstunni. Það hefur
nefnilega komið fram að það sé
í undirbúningi frumvarp til laga
sem eigi að takmarka rétt
manna til eignarhalds á fjöl-
miðlum. Ef markmiðið er að
viðhalda og jafnvel auka fjöl-
breytni á íslenskum fjölmiðla-
markaði væri þessi lagasetning
stórt skref aftur á bak og
myndi líklega leiða til frekari
fákeppni og örugglega til meiri
fábreytni. Ég held að það verk-
lag sem ég legg til að fylgt
verði og byggist á aðskilnaði
ritstjórnar og eignarhalds sé
mun vænlegra til árangurs ef
hann er mældur í gæðum á
þjónustu við íslenskt samfélag.
Þá vil ég benda á að ég kýs að
birta grein mína í Morg-
unblaðinu. Í því endurspeglast
einlægur vilji minn til þess að
hlúa að hlutleysi meðal ís-
lenskra fjölmiðla og opinni um-
ræðu um vandamál þeirra sem
og virðing mín fyrir Morg-
unblaðinu, sem er spennandi
keppinautur.
Eignarhald fjölmiðla og
hagsmunir samfélagsins
Eftir Jón Ásgeir
Jóhannesson ’Ég skil þær áhyggj-ur sem sprottnar eru
af því að svona stór
hluti fréttamiðla
landsins er kominn í
hendur sömu aðila og
vil gjarnan bregðast
við því. ‘
Jón Ásgeir
Jóhannesson
Höfundur er forstjóri
Baugs Group.
mur sveit-
þ.e. á Ak-
sfirði. Að
ega rekja
ð á þessu
eysi verið
ir
st
orkumats-
ð taka til-
a umsækj-
á meðal
en eftir
r einungis
r færni af
unar. Því
li áranna
hlutfalls-
ndsbyggð-
rsvæðið.“
ni að þeg-
rkaði með
um kröf-
um um vinnuafköst og auknu at-
vinnuleysi megi búast við að þeir
sem hafa skerta vinnufærni vegna
afleiðinga sjúkdóma og fötlunar
detti fyrr út af vinnumarkaðinum
en aðrir og sæki þá um örorkubæt-
ur. Auk þess ýti atvinnuleysi undir
heilsubrest.
Bent er á að hlutfallslega eru ör-
yrkjar fleiri í hópi þeirra sem yngri
eru, þ.e. yngri en 40 ára, en þeirra
sem eldri eru samanborið við ann-
ars staðar á Norðurlöndum. „Þetta
má rekja til þess að í þessum lönd-
um hafa örorkubætur beinlínis ver-
ið notaðar til að rýma til á vinnu-
markaði, en á Íslandi hefur
atvinnuþátttaka í eldri aldurshóp-
um verið hærri en í þessum löndum
[...]. Á hinum Norðurlöndunum er
nú verið að reyna að snúa þessari
þróun við og auka atvinnuþátttöku
eldri aldurshópanna [...].
Ef horft er til fyrstu sjúkdóms-
greiningar á örorkumati sem meg-
inforsendu örorku, þá eru algeng-
ustu forsendur örorku á Íslandi í
desember 2002 geðraskanir og
stoðkerfisraskanir. Niðurstöður frá
Noregi, Svíþjóð og Stóra-Bretlandi
eru sambærilegar [...]. Á Íslandi
hefur algengi örorku vegna geð-
raskana aukist verulega hjá báðum
kynjum frá því árið 1996 og geð-
raskanir eru algengasta orsök ör-
orku,“ segir í greininni.
kna á algengi örorku meðal Íslendinga
r
3  

 


+
 7! 
+  @@D %&&%
&   &+)   &*0

2
 3 !4#
'
'!
'#
'!
!'!#
!'!!
'#
'!
'#
'!
'#
5 5 '
&*0 
 ##  67

 ##  67


 !
"
! 

#
 
 
 "
 #

! #
 #

#
! 
 !


 #

 "
$!
'!$ 
'"$!
' $ 
'$
'$#
$
$
'!$
$#
$ 
'!$
! 

#

#
 #
#
"
 "
#



 "

" #
 


# !

" #

# 


"

$
'$
'$ 
'"$ 
'$#
' $
$"
$ 
$
$#
$
'!$