Morgunblaðið - 21.02.2004, Page 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 2004 37
S
igurður Kári Krist-
jánsson skrifar grein í
Morgunblaðið laug-
ardaginn 7. febrúar
undir fyrirsögninni
„Grátkórinn“. Greinin er nokkuð
keimlík ræðu sem hann flutti í um-
ræðum um fjárhagsvanda Háskóla
Íslands á Alþingi næsta fimmtu-
dag á undan. Boðskapurinn í mál-
flutningi Sigurðar er sá að menn
verði að átta sig á því að kröfur
um auknar fjárveitingar til Há-
skóla Íslands sé það sama og
krafa um skattahækkun. Fljótt á
litið einfalt og gott, Heimdall-
arhagfræðin á hreinu. En það er
fróðlegt að setja þessa fullyrðingu
Sigurðar og reyndar fleira í um-
ræðum um opinberan rekstur í
samhengi við loforð Sjálfstæð-
isflokksins og fleiri stjórn-
málaflokka um skattalækkanir fyr-
ir alþingiskosningarnar sl. vor.
Eða muna menn ekki að Sjálf-
stæðisflokkurinn sem bauð best
flokkanna lofaði allt að 30 millj-
arða skattalækkunum án þess að
það kæmi nokkurs staðar niður og
án þess að neinar útlistanir fylgdu
hvar ætti að spara í opinberum
rekstri. Framsókn hóf loforðaleik-
inn og lagði til hugmyndafræðina
um að svo mikill hagvöxtur hlytist
af stóriðjuframkvæmdum og um-
svifum í efnahagslífinu á komandi
árum að unnt yrði að stórlækka
skatta án þess að það kæmi nokk-
urs staðar við. Samfylkingin slóst
að sjálfsögðu í hópinn og einfald-
lega tók loforð Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokks, lagði saman og
deildi í með tveimur.
Skattalækkanir án fórna?
En nú má spyrja: Á að taka Sig-
urð Kára Kristjánsson bókstaflega
og trúa því að það sé í reynd
þannig að ekki sé hægt að auka
útgjöld, t.d. til háskólamála í land-
inu, nema til komi skattahækk-
anir? Voru þá loforðin um skatta-
lækkanir án fórna misskilningur?
Eða hvað? Vandi Samfylking-
arinnar í málinu er síst minni.
Samfylkingin féll nefnilega í þá
gryfju að reyna að telja kjós-
endum trú um að hægt væri í raun
og veru að gera hvort tveggja,
auka útgjöld til velferðarmála og
stórlækka skatta. Nú mætti
spyrja: Á að draga alla milljarðana
sem Samfylkingin réttilega telur
að þyrfti að verja í formi viðbót-
arfjármuna til háskólastigsins á
næstu árum, frá skattalækk-
unarloforðunum? Á að mínusa
skattalækkunarloforð Samfylking-
arinnar um sambærilegar upp-
hæðir þeim sem þar á bæ er lofað
til aukinna ríkisútgjalda? Hefur
Sigurður Kári þá rétt fyrir sér í
því að aukin útgjöld séu ávísun á
skattahækkanir sem auðvitað rím-
ar engan veginn við andstæðu
sína, loforð um skattalækkanir án
fórna? Eða gengur óskhyggjulof-
orðastefna Samfylkingarinnar um
hið besta úr báðum heimum upp?
Er bæði hægt að auka ríkisútgjöld
og lækka skatta? Ekki þarf að
minnast á gömlu Framsókn sem
auðvitað ætlaði, vel að merkja fyr-
ir kosningar, að gera allt fyrir alla
eins og venjulega og án þess að
það kæmi nokkurs staðar niður.
Auðvitað var skattalækkunar-
umræðan fyrir síðustu alþing-
iskosningar með hreinum endem-
um. Loforð út á óraunsæjar
bjartsýnisspár um bullandi hag-
vöxt vegna stóriðjuframkvæmda
án nokkurra frádráttarliða á móti,
svo sem ruðningsáhrifa í atvinnu-
lífinu, voru loftkastalar. Staðfest-
ing þess kom nýlega í ljós þegar
fjármálaráðuneytið lækkaði hag-
vaxtarspá sína fyrir næsta ár um
heil tvö prósentustig úr
5% í 3%. Benda núver-
andi þrengingar í rekstri
heilbrigðisstofnana til
þess að 20–30 milljarða
skattalækkanir á allra
næstu árum, þ.e. lækkun
tekna ríkissjóðs a.m.k.
langleiðina sem því nem-
ur, verði þrautalausar?
Svona er staðan áður en
ár er liðið frá kosning-
unum sem einkenndust
umfram flest annað af
hinum glórulausu og
ábyrgðarlausu skatta-
lækkunarloforðum áð-
urnefndra þriggja flokka.
Góðæri eða hvað?
Efnahagsmálin eru í býsna tví-
ræðri stöðu um þessar mundir.
Bein en þó sennilega ekki síður
óbein eða sálræn áhrif yfirstand-
andi stórframkvæmda og þess sem
framundan er hafa þegar haft sín
áhrif til hækkunar vaxta og styrk-
ingar krónunnar. Engu að síður er
það nú metið svo að framkvæmd-
irnar eystra skili sér í mun minna
mæli inn í hagkerfið en gert var
ráð fyrir. Kemur þar m.a. til að
erlent vinnuafl á svæðinu er langt-
um meira en reiknað var með.
Ekki bætir úr skák að litlar sem
engar skatttekjur hafa skilað sér
af þessu vinnuafli fram undir þetta
þó það standi vonandi til bóta.
Neikvæð áhrif á annað atvinnulíf,
einkum útflutningsgreinar, sjávar-
útveg, ferðaþjónustu og sam-
keppnisiðnað, eru mikil og orðin
flestum ljós. Ruðningsáhrifin
koma til frádráttar meintum stór-
framkvæmdagróða og þenslu-
hagvexti og er þá ótalið það sem
erfiðast er að meta, tækifæri til
nýsköpunar og aukinnar fjöl-
breytni sem glatast og aldrei
verða að neinu vegna lakari skil-
yrða almenns atvinnulífs. Þar er á
ferðinni annar hluti hins efnahags-
lega fórnarkostnaðar orkuheild-
sölustefnunnar í þágu erlends
þungaiðnaðar. Loks má spyrja
hvort við séum að einhverju leyti
að upplifa hér á Íslandi það sem
mjög hefur orðið tilefni umræðna
erlendis, einkum í Bandaríkjunum,
að vöxtur í hagkerfinu þurfi við
nýjar aðstæður alls ekki að þýða
fjölgun starfa og minnka atvinnu-
leysi.
Fróðlegt verður að fylgjast með
framvindu mála næstu misserin og
ekki síst því hvernig loforðaflokk-
unum gengur að fóta sig á svellinu
og hvort þeir reyna í næstu kosn-
ingum að endurtaka leikinn. Ekki
er víst að það verði auðvelt.
Vandi
loforða-
flokkanna
Eftir Steingrím J.
Sigfússon
’ Auðvitað var skattalækk-unarumræðan fyrir síðustu
alþingiskosningar með
hreinum endemum. Loforð
út á óraunsæjar bjartsýnis-
spár um bullandi hagvöxt
vegna stóriðjuframkvæmda
án nokkurra frádráttarliða á
móti, svo sem ruðnings-
áhrifa í atvinnulífinu, voru
loftkastalar. ‘
Höfundur er formaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.
hækkandi sjávarmáli og óstöðugleika í veðurfari sem
geti leitt til náttúruhamfara og umhverfisslysa. Mörg
smáeyríki eru háð innfluttum orkugjöfum, einkum ol-
íu, og því geta endurnýjanlegir orkugjafar skipt þau
miklu til framtíðar. Þá taka smáeyríki í ýmsum
heimshornum á móti vaxandi fjölda ferðamanna og
þurfa að huga að verndun umhverfis og menningar-
arfleifðar. Á öllum þessum sviðum hafa Íslendingar
reynslu og nokkra þekkingu. Frumkvæði á sviði haf-
réttarmála, málefna hafsins og sjálfbærrar nýtingar
náttúruauðlinda hefur þegar orðið Íslandi til álits-
auka og hægt væri að byggja á þeim grunni. Í því
sambandi gefst tækifæri til að leggja af mörkum til
umfjöllunar alþjóðaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
um málefni smáeyþróunarríkja sem haldin verður á
Máritíus í ágústlok.
Í ljósi þess sem áður er sagt hlýtur staða smá-
eyþróunarríkja að skipa áberandi sess í málflutningi
fulltrúa Íslands um sjálfbæra þróun í hnattrænum
skilningi og það er rökrétt að m.a. þessum ríkjahópi
verði aukinn gaumur gefinn í framtíðarstefnumótun
íslenskra stjórnvalda vegna fjölþjóðlegrar og tvíhliða
þróunarsamvinnu. Þess má geta að smáeyþróunarríki
eru meðal þeirra sem hafa óskað eftir íslenskri þró-
unarsamvinnu.
Það skiptir miklu í framkvæmd íslenskrar utanrík-
isstefnu að ná heildstæðu sjónarhorni á hvert við-
fangsefni og að reyna að tryggja hámarksnýtingu
takmarkaðs mannafla og fjármagns þannig að ís-
lenskt bolmagn verði sem mest. Það er markmið að
ná betri samþættingu í skyldri vinnu opinberra og
einkaaðila þannig að Ísland geti orðið að gagni og
haft gagn af. Það er í þessum anda sem íslensk
stjórnvöld vilja nálgast önnur smærri ríki og smáey-
ríki. Þess vegna var tekið frumkvæði að stofnun
stjórnmálasambands við Máritíus og sömu sjónarmið
hafa legið til grundvallar stofnunar sambands við
fleiri ríki, einnig Nauru og þá ellefu þúsund íbúa sem
þar búa.
úr þeim hópi. Hvað varðar smærri ríki sérstaklega
þá hefur verið ákveðið að auka virkni þátttöku á vett-
vangi smærri ríkja hvort tveggja í New York og með
málflutningi á viðeigandi ráðstefnum og fundum.
Nauðsynlegt er að stuðla að eflingu jafnræðisregl-
unnar í milliríkjasamskiptum og aukinni virðingu fyr-
ir alþjóðalögum og það verður ekki síst gert meðal
þeirra ríkja sem þar eiga mest í húfi. Í þessu sam-
hengi er vilji til þess af hálfu íslenskra stjórnvalda að
fá valda sendierindreka smærri ríkja í heimsóknir
hingað til lands til skoðanaskipta og kynningar á ís-
lenskum aðstæðum, m.a. í samstarfi við íslenskar
rannsóknar- og menntastofnanir. Íslendingar geta
ekki einungis sótt stuðning til annarra smærri ríkja
heldur einnig miðlað af eigin reynslu. Ekki er um að
ræða einhliða áhuga íslenskra stjórnvalda því smærri
ríki hafa leitað hingað til lands og lýst áhuga á sam-
starfi á ýmsu sviðum.
Sameiginlegir snertifletir
Hvað varðar smáeyríki þá eru sértækir snertifletir
t.d. vegna afleiðinga loftslagsbreytinga, verndunar og
nýtingar strand- og sjávarauðlinda, orkumála og
ferðamála. Búast má við að loftslagsbreytingar valdi
mikils
ðnar og
varða
trænir
ur lagt
r utan-
tanrík-
amstarfi
stjórn-
a hefur
Liður í
nmála-
rsenda
ál hefur
m um
ftir því
m skiln-
á
t
og
unnar
um al-
rðast af
þjóðlegu
ma yf-
a gilda
tarfs við
ð öll þau
sam-
m og
ja og
ands má
hvað
ríkja til
i ís-
a-
u þjóð-
da eru
nmálasamband?
’ Í almennri umræðu um íslenskutanríkismál hefur stundum örl-
að á stórkarlalegum staðhæf-
ingum um að vægi Íslands á al-
þjóðavettvangi sé metið eftir því
hvaða ríkjum það eigi samleið
með, m.a. í þeim skilningi að
forðast beri samneyti við smærri
ríki á grundvelli smæðar. Í slíkri
afstöðu felst hvort tveggja yf-
irlæti og sjálfsblekking. ‘
Höfundur er varaþingmaður í Reykjavík
og aðstoðarmaður utanríkisráðherra.
gð á Haíti
Reuters
m uppreisnarmanni á leið heim af markaðnum fyrr í vikunni.