Morgunblaðið - 27.02.2004, Blaðsíða 28

UMRÆÐAN
28 FÖSTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
AÐALRITARI ráðstjórnar lýsti
því yfir á Viðskiptaþingi, að:
,,Frelsið átti aldrei að vera fyrir
fáa útvalda“, og: ,,Til-
gangur baráttu okkar
fyrir einstaklings-
frelsinu var aldrei sá
að frelsið yrði fyrir
fáa útvalda“, og enn
að þess sé gætt: ,,að
jafnræði ríki á mark-
aðinum og ekki gíni
of fáir yfir of miklu“.
Engum heilvita
manni verður talin
trú um annað en að
ástand mála í íslenzku
þjóðfélagi sé afleiðing
af stjórnarháttum
undanfarinna ára. Aðalritari, sem
hefir haldið öllum aðal-þráðum í
hendi sér sl. þrettán ár, hlýtur að
leita í eigin ranni að orsökum
þess, sem úrskeiðis hefir gengið.
Enda er það svo, óhrekjanlega, að
allar fyrrgreindar upphrópanir
hans lenda á honum sjálfum og
verkum hans.
Átti skipan mála í aðalat-
vinnuvegi landsmanna, sjávar-
útveginum, að vera ,,Frelsi hinna
mörgu, ekki hinna fáu“, eins og
aðstoðarmaður aðalritara étur upp
eftir honum í Morgunblaðinu dag-
inn eftir að sagt var frá rama-
kveini foringjans á Viðskiptaþingi?
Sjávarútvegurinn er harðlæst
atvinnugrein öllum, sem þar
kynnu að vilja hasla sér nýjan völl.
Sjálfir liggja sægreifarnir ekkert á
þeirri skoðun sinni, að innan tíðar
muni 5–7, fimm til sjö, fyrirtæki
,,gína“ yfir allri auðlind sjávar.
Þeir, sem fylgzt hafa með stór-
viðskiptum lénsherranna að und-
anförnu, þurfa engum
blöðum að fletta um
framhaldið ef núver-
andi ráðstjórn situr
áfram við völd.
Frelsið átti nefni-
lega að vera fyrir fáa
útvalda. Að halda
öðru fram eru ósann-
indi – bláber lygi –
fram sett í blekking-
arskyni til að reyna
að slá ryki í augu al-
mennings, sem ofbýð-
ur. Ofbýður þegar
stórfyrirtæki selur
aflaheimildir og hramsar til sín
gróða af þeim viðskiptum upp á
þrjúþúsund milljónir króna. Það er
í framhaldi af þeirri gripdeild, sem
erfinginn frá Höfn í Hornafirði –
verðandi aðalritari – tilkynnir:
,,Hin nýja íslenzka stefna er ,,ekki
dýrkun gróðans“.“
Þó er það reyndar svo að gróða
sægreifanna hefir formaður Fram-
sóknarflokksins skattlagt ótæpi-
lega til að kosta kosningabaráttu
flokksins undanfarna áratugi, þótt
um þverbak keyrði í alþingiskosn-
ingunum í maí 2003. Sá skattpen-
ingur er reyndar ómengað mútufé,
þar sem hinir ,,fáu útvöldu“ kaupa
sér áframhaldandi völd þeirra,
sem vilja leyfa þeim að ,,gína“
áfram yfir sameign þjóðarinnar.
Sá, sem hér heldur á penna, lét
segja sér oftsinnis, án þess að
trúa, þegar ráðstjórnin ákvað að
svipta sjómenn skattafríðindum,
sem þeir hafa haft í meira en hálfa
öld á forsendum, sem eru í fullu
gildi enn þann dag í dag.
Og nú hefir steinbítskvótagreif-
inn frá Flateyri fundið lausnina:
Tökum auðlindarskattinn af ríkinu
og borgum skattfríðindi sjómanna!
Og sjávarútvegsráðherrann er
tilbúinn í slaginn, enda hafi ,,sátt-
in“ um auðlindagjaldið ekki orðið
til sátta!
Þá höfum við það, en undirrit-
aður bíður eftir viðbrögðum Morg-
unblaðsins, sem á sínum tíma taldi
sig hafa unnið sinn mestan mál-
efnasigur með ákvörðun um auð-
lindagjald, þótt flestum öðrum
virðist sá gerningur sýnd-
armennskan einber.
En í hrófatildri ráðstjórnar í
fiskveiðimálum hriktir illilega,
enda mál til komið að af létti
þeirri ótíð, sem íslenzk þjóð hefir
mátt búa við í þeim efnum.
P.S. Var það t.d. ,,frelsi hinna
mörgu“ sem sat í fyrirrúmi þegar
ráðstjórnin hvarf frá dreifðri sölu
á hlutafé ríkisbankanna?
Hriktir í hrófatildri
Sverrir Hermannsson skrifar
um frelsi ’Frelsið átti nefnilegaað vera fyrir fáa út-
valda. Að halda öðru
fram eru ósannindi…‘
Sverrir Hermannsson
Höfundur er fyrrv. formaður Frjáls-
lynda flokksins.
ÞEGAR ég var ungur maður og
lífið var handbolti hlotnaðist mér
stundum sá heiður að fá umfjöllun á
síðum dagblaðanna
vegna þátttöku í sigri
eða ósigri liðs míns.
Umfjöllunin hafði
hvetjandi áhrif til að
gera enn betur næst.
Ég man það líka frá
þessum árum hvað
mér fannst umfjöllun
um aðrar íþróttagrein-
ar koma mér lítið við,
skildi ekki hvers
vegna, þá sjaldan það
var gert, væri verið að
skrifa um t.d. fimleika
sem væru fyrst og
fremst fyrir stelpur. Minn heimur
þá var handbolti og ég sjálfur. Mik-
ið vatn hefur runnið til sjávar síðan.
Vonandi hefur undirritaður þrosk-
ast eitthvað í þá átt að sjá íþrótta-
iðkun í víðara samhengi.
Jafnvægi
Ég átti þess kost að búa í Noregi í
þrjú ár og fylgdist þar vel með um-
fjöllun um íþróttir. Jafnræði og
hvernig fjallað var um íþróttaiðkun
kvenna og karla, „stórra“ og „ lít-
illa“ íþróttagreina, innlenda og er-
lenda íþróttaviðburði, afreksíþróttir
versus ekki afreksíþróttir og
íþróttaviðburði hjá börnum og ung-
mennum vakti athygli mína. Jafn-
framt fannst mér áberandi hversu
vakandi íþróttafréttamennirnir
voru gagnvart því sem ekki gat tal-
ist til framþróunar íþróttahreyfing-
unni s.s. lyfja- og vímuefnanotkun
íþróttamanna, óeðlilegum starfs-
háttum innan íþróttahreyfing-
arinnar, agaleysi, álagi á börn og
unglinga og framkomu foreldra á
kappleikjum svo dæmi séu tekin.
Ég ræddi þessi mál eitt sinn við
forystumann í norska íþrótta-
sambandinu. Hann sagðist ekki
hafa tekið neitt sérstaklega eftir
þessu, hann teldi þetta eiga að vera
svona, þessi nálgun væri skyn-
samleg að sér fyndist og hefði
ákveðinn samfélagslegan tilgang.
Tilgangurinn væri að auka áhuga á
íþróttum og hreyfingu almennt, efla
„innlendar“ íþróttir, auka jafnrétti
og ýta undir fjölbreytni á íþrótta-
sviðinu með það að leiðarljósi að
reyna að koma til móts við sem
flesta. Hann taldi íþróttafréttamenn
vera mjög meðvitaða um áhrif sín
og skyldur í þessum
efnum.
Áhrifavaldar
Íþróttafréttamenn á
Íslandi, margir hverjir
bráðskemmtilegir og
oft faglegir, hafa mikil
áhrif á það með hvaða
hætti íþróttaáhugi og
íþróttamenning þróast
hér á landi. Því skal
ekki neita að á stund-
um finnst mér full
mikið fjallað um karla
á kostnað kvenna, er-
lent efni á kostnað innlends, afreks-
íþróttir á kostnað almennings-
íþrótta og of lítið sagt frá
íþróttaviðburðum þar sem hundruð
barna og ungmenna eru að sýna
listir sínar. Rétt er að geta þess að
á bak við skoðun mína um fram-
angreint ójafnvægi er ekki vís-
indaleg könnun, né heldur þekki ég
nægjanlega vel til þess starfsum-
hverfis sem íþróttafréttamenn
starfa við. Sjálfsagt er það ekki ein-
falt mál að fjalla svo um íþróttir að
öllum líki. Hins vegar má benda á
kannanir sem gerðar hafa verið á
umfjöllun um íþróttaiðkun kvenna
og karla, en þar hallar verulega á
kvenfólkið. Þess ber þó að geta að
umfjöllun í fjölmiðlum um íþrótta-
iðkun og afrek kvenna á því sviði
hefur aukist verulega frá því sem
áður var.
Vel má vera að ójafnvægi sé
óumflýjanlegt, markaðurinn vilji
hafa þetta með þessum hætti. Í því
sambandi vaknar spurningin; hvort
kemur á undan hænan eða eggið.
Ég minnist þess t.d. þegar sýnt var
í sjónvarpinu frá fimleikakeppninni
á Ólympíuleikunum dag eftir dag
og Jónas Tryggvason, hinn skýr-
mælti sjónvarpsmaður útskýrði fyr-
ir landslýð hin ýmsu stökk. Þá vissi
hvert mannsbarn á Íslandi hverjar
Daniela Silevas og Elena Shusinova
voru og áhugi á fimleikum tók
stökkbreytingu.
Lesendur fer sennilega þegar hér
er komið sögu að renna grun í að
höfundur tengist fimleikum með
einhverjum hætti. Auðvitað vil ég fá
meiri umfjöllun um fimleika sem
formaður FSÍ, nema hvað. Umfjöll-
un um þá 2000 þúsund iðkendur (af
þeim 5000 sem stunda íþróttina)
sem sýna listir sína á þeim 14 inn-
lendu mótum fimleikasambandsins
sem haldin eru ár hvert auk þátt-
töku unga fólksins á erlendum mót-
um. Það væri líka gaman að fá
meiri umfjöllun um starf íþrótta-
deildanna og framlag hundraða
stjórnarmanna, já allt sem við-
kemur þessu umfangsmikla starfi
sem hefur þýðingu fyrir okkur öll,
ætla ég rétt að vona. Ef til vill er ég
aftur orðinn sjálflægur eins og forð-
um daga þegar lífið var handbolti.
Mynd í Moggann
Ég hitti litla frænku mína á fim-
leikamóti um daginn. Hún spurði
„getur þú ekki komið mynd af okk-
ur í Moggann svo allir sjái hvað við
erum duglegar, það eru bara mynd-
ir af fullorðna íþróttafólkinu“. Ég
lofaði henni að gera mitt besta.
Ég er á þeirri skoðun að hollt sé
fyrir íþróttahreyfinguna og fjöl-
miðla á þessum tíma gæsalappa,
jafnvægis, lýðræðis, markaðs-
væðingar, lagasetningar um fjöl-
miðla og frelsis að staldra við og
ræða „íþróttafréttamennsku“. Í
framhaldi af ofansögðu hvet ég for-
ystu íþróttahreyfingarinnar að efna
til málþings í samvinnu við ritstjóra
og samtök íþróttafréttamanna um
íþróttaumfjöllun og hvernig íþrótta-
hreyfingin getur komið til móts við
fréttamenn um upplýsingar, íþrótt-
um, þjóðinni og fjölmiðlum til
heilla.
Hallar á kvenfólkið?
Gunnar Einarsson skrifar
um íþróttir ’Íþróttafréttamenn áÍslandi hafa mikil áhrif
á það með hvaða hætti
íþróttaáhugi og íþrótta-
menning þróast hér á
landi. ‘
Gunnar Einarsson
Höfundur er formaður Fimleika-
sambands Íslands og með mast-
erspróf í stjórnun.
NOKKUR umræða hefur orðið
um meiðandi tjáningu sem hefur
færst í vöxt með nýrri tækni í fjar-
skiptum og rafrænum
samskiptum. Spurt
hefur verið hverjir
beri ábyrgð á æru-
meiðandi efni sem
birtist á Netinu og
hvort þörf sé breyt-
inga á núverandi lög-
gjöf.
Samkvæmt almenn-
um hegningarlögum
nr. 19/1940 liggur
refsing við ærumeið-
andi ummælum og
unnt er að dæma þau
ómerk. Skaðabótalög
nr. 50/1993 veita
heimild til greiðslu
miskabóta í slíkum til-
vikum. Ákvæðin eiga
við óháð birting-
arformi ærumeiðandi
ummæla. Tilkoma raf-
rænna miðla gjör-
breytir hins vegar
möguleikum almenn-
ings til að tjá skoðanir sínar, sem er
í senn heillandi og ógnvekjandi
staðreynd.
Rafrænir miðlar hafa leitt til
breyttrar hlutverkaskipunar. Í hinu
rafræna samfélagi eru ekki að sama
marki og áður var útgefendur sem
taka beinan þátt í því að koma efni
á framfæri heldur hafa orðið til
miðlar sem hafa fremur það hlut-
verk að veita aðstöðu fyrir aðra til
að tjá sig á Netinu, meðal annars á
spjallrásum og í umræðuhópum.
Þeir sem taka þátt í umræðu með
þessu móti geta tjáð sig nafnlaust
og ekki er alltaf unnt að rekja
framlag til þess einstaklings sem í
hlut á. Með þessu móti eykst hætta
á því að einstaklingar sendi frá sér
meiðandi efni, jafnvel nafnlaust eða
í nafni annars einstaklings.
Í lögum nr. 57/1956 um prentrétt
eru ákvæði um ábyrgð á efni útgef-
inna rita. Sé vitað hver er höfundur
efnis í blaði eða tímariti ber hann
sjálfur ábyrgð á því, ef ekki er vitað
hver er höfundur bera útgefandi
eða ritstjóri ábyrgðina, þar næst
söluaðili og loks prentunaraðili ef
öðrum er ekki til að dreifa. Útgef-
endur geta þannig orðið ábyrgir
fyrir því prentaða efni er þeir
stuðla að birtingu á. Samkvæmt út-
varpslögum nr. 53/2000 ber sá er
flytur efni í útvarpi eða sjónvarpi í
eigin nafni eða tekur þátt í samtali í
eigin nafni ábyrgð á því, flytjandi
ber ábyrgð á efni sem annar hefur
samið en útvarpsstjóri ber ábyrgð á
öðru efni.
Í Evrópusambandinu var á árinu
2000 sett tilskipun um rafræn við-
skipti sem var ætlað að tryggja inn-
an sambandsins frjálst flæði þjón-
ustu sem veitt er með rafrænum
hætti. Ákvæði hennar voru innleidd
í íslenskan rétt með lögum nr. 30/
2002 um rafræn viðskipti og aðra
rafræna þjónustu. Í lögunum eru
reglur sem taka með vissum hætti á
ábyrgð svokallaðra milligönguaðila,
það er þeirra er veita þjónustu sem
felst í því að hýsa efni og miðla því
með rafrænum hætti um Netið.
Reglurnar kveða á um hvernig hin-
ir svokölluðu milligönguaðilar, þar
með taldir hýsingaraðilar, geta firrt
sig ábyrgð á ólögmætu efni er birt-
ist vegna þjónustu þeirra.
Samkvæmt ákvæðum laganna um
rafræn viðskipti ber hýsingaraðili
ekki ábyrgð á gögnum ef hann fjar-
lægir þau eða hindrar aðgang að
þeim án tafar eftir að hann fær
vitneskju um gögn er innihalda
barnaklám, eftir að hann fær til-
kynningu um meint brot gegn
ákvæðum höfundalaga eða ef hann
fær vitneskju um að lagt hafi verið
lögbann við hýsingu tiltekinna
gagna eða að dómur hafi fallið um
brottfellingu þeirra eða hindrun að-
gangs að þeim. Til viðbótar þessum
ákvæðum geyma lögin reglur um að
fjarskiptafyrirtæki sem miðla gögn-
um eða veita aðgang að fjar-
skiptaneti og aðilar sem skyndivista
gögn (e: caching) séu undanþegnir
ábyrgð á gögnum að
uppfylltum skilyrðum
er lúta að því að þessir
aðilar eigi enga hlut-
deild eða frumkvæði að
miðlun þeirra. Vænt-
anlega yrði þeim sjón-
armiðum, sem hér búa
að baki, einnig beitt í
þeim tilfellum þegar
hýsingaraðili fær til-
kynningu um að gögn
er hann hýsir feli í sér
ærumeiðandi ummæli
og raunar gerir tilskip-
unin ráð fyrir því að
reglurnar taki ekki ein-
göngu til efnis sem
verndað er að höfund-
arrétti eða inniheldur
barnaklám.
Lögin um rafræn
viðskipti geyma ekki
reglur um hverjir beri
ábyrgð á efni er birtist
á Netinu heldur und-
anþiggja þau milligönguaðilana
ábyrgð í tilteknum tilfellum. Þar
sem þessum reglum sleppir verður
því að beita almennum reglum um
bóta- og refsiábyrgð. Feli efni í sér
ærumeiðingar ber höfundur refsi-
og skaðabótaábyrgð á því. Sé ekki
unnt að rekja efni til tiltekins höf-
undar kann málið að vandast. Til-
skipunin byggir á því að milli-
gönguaðilar beri ekki ábyrgð svo
framarlega sem þeim er ekki kunn-
ugt um innihald þess efnis er þeir
hýsa eða flytja. Með hýsingarað-
ilum er átt við þá er eingöngu veita
aðgang að Netinu og einnig þá er
starfrækja fréttahópa og spjall-
rásir. Algengt er að aðilar sem
starfrækja slíka þjónustu áskilji sér
rétt til að fjarlægja efni er brýtur
gegn réttindum annarra. Með því
að fjarlægja efni þegar þjón-
ustuveitanda verður þetta ljóst get-
ur hann firrt sig ábyrgð á birtingu
þess. Nauðsynlegt er þó að hafa í
huga að starfsemi þeirra er starf-
rækja vettvang til skoðanaskipta á
Netinu getur verið með ýmsu móti.
Sá er lýsir því yfir að hann birti
ekki efni nema að hafa samþykkt
innihald þess kemur fram með
nokkuð öðrum hætti en sá sem ein-
göngu veitir aðstöðu fyrir aðra til
að tjá sig. Ef á reynir kynni að
verða litið svo á að fyrrnefndi að-
ilinn firri sig ekki ábyrgð með því
að fjarlægja efni eftir á. Hann
kynni því að bera ábyrgð á birtingu
efnis samkvæmt ákvæðum refsi- og
skaðabótalaga.
Að baki ákvæðum tilskipunar
Evrópusambandsins búa sjónarmið
um snurðulausa starfsemi innri
markaðarins og einnig rök um Net-
ið sem vettvang þar sem tjáning-
arfrelsi ríkir. Tilskipunin bannar að
milligönguaðilar séu skyldaðir til að
hafa eftirlit með upplýsingum er
þeir flytja eða geyma eða að skylda
þá til að leita uppi með virkum
hætti staðreyndir eða aðstæður
sem benda til ólöglegrar starfsemi.
Af þessu sést að hér á landi gilda
reglur sem taka til ábyrgðar á birt-
ingu efnis á Netinu. Reglurnar um
ábyrgðarleysi milligönguaðila geta
vissulega leitt til þess að ekki sé
unnt að draga neinn til ábyrgðar á
birtingu efnis sem brýtur gegn
réttindum annarra og þær koma
þessum aðilum að nokkru leyti til
hagsbóta miðað við eldri reglur.
Vafalaust á eftir að reyna á beit-
ingu þessara reglna. Vandséð er
hins vegar að skynsamlegt væri að
setja reglur um að í öllum tilfellum
væri einhver dreginn til ábyrgðar á
efni eftir óþekkta einstaklinga á
Netinu.
Ærumeiðingar og
netþjónustuaðilar
Erla S. Árnadóttir skrifar um
ærumeiðandi ummæli
Erla S. Árnadóttir
’Feli efni í sérærumeiðingar
ber höfundur
refsi- og skaða-
bótaábyrgð á
því.‘
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
hjá Lex, lögmannsstofu.