Morgunblaðið - 27.02.2004, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2004 31
Það er ekki raunhæfur val-kostur fyrir Íslendinga ívarnarmálum að halla sérfrekar að Evrópusam-
bandinu heldur en Bandaríkjunum
við núverandi aðstæður. Evrópu-
sambandið er ekki til viðræðu um
slíkt við ríki sem ekki á aðild að
sambandinu og þar að auki er lögð
mikil áhersla á það hjá ESB að
grafa ekki undan mikilvægi Atlants-
hafsbandalagsins (NATO), einkum
hinum sameiginlegu varnarskuld-
bindingum sem felast í 5. grein
stofnsáttmála NATO.
Þetta segir Pieter C. Feith, yf-
irmaður á öryggis- og varnarmála-
skrifstofu ESB í Brussel er heyrir
undir Javier Solana, utanríkismála-
stjóra sambandsins. Hann flutti síð-
degis í gær erindi á sameiginlegum
fundi Samtaka um vestræna
samvinnu og Varðbergs er
bar yfirskriftina „Öryggis- og
varnarmál Evrópu – for-
gangsverkefni ESB“.
Feith, sem er Hollending-
ur, sagðist í samtali við Morg-
unblaðið vera í heimsókn á Ís-
landi m.a. til að koma þeirri
skoðun á framfæri að engin
ástæða sé fyrir Íslendinga að
velja á milli Evrópu og
Bandaríkjanna í varnarmál-
um eða öðrum helstu hags-
munamálum sínum. „Ísland
hefur verið aðili að NATO allt
frá byrjun og hefur varnar-
samning við Bandaríkin að
auki. En við vonum engu að
síður að við getum unnið vel
með íslenskum stjórnvöldum
að verkefnum á sviði friðar-
gæslu og neyðaraðstoðar.
Evrópusambandið vinnur
nú að því hörðum höndum að
auka möguleika sína á sviði
varnarmála og friðargæslu,
það er mikill skriðþungi í
þeim málum þrátt fyrir að
mörg önnur mál séu ofarlega
á baugi í tengslum við stækk-
un sambandsins, aðlögun
stofnana ESB, umræður um
stjórnarskrá, efnahagsupp-
bygging og áherslan á póli-
tískan stöðugleika. Leiðtogar
ESB eru mjög áfram um að
auka viðbúnað í varnarmálum
og samstarf sitt í þeim efnum,
án þess þó að það eigi að
veikja skuldbindingar sem
gerðar voru í tengslum við
stofnun NATO. Við teljum að
allt þetta geti styrkt stoðir NATO
og að þetta þjóni jafnframt hags-
munum Bandaríkjanna, samstarfs-
aðila okkar hinu megin Atlantsála.
Það bíða mörg verkefni á sviði frið-
argæslu og neyðaraðstoðar, á Balk-
anskaganum en einnig í Afganistan
og Írak.“
Vilja ekki grafa undan NATO
Feith segir að ágreiningi milli
Bandaríkjanna og ESB um áform
ESB í varnarmálum hafi ekki verið
að fullu eytt en Bandaríkjamenn
hafa haft áhyggjur af því að grafið
yrði undan NATO með framkvæmd
hugmynda um sérstakan Evrópu-
her. Deilur sem komu upp á yf-
irborðið milli Bandaríkjanna og
nokkurra Evrópuríkja í aðdraganda
Íraksstríðsins hafi ekki bætt fyrir.
„En ég tel þó að andrúmsloftið sé
mun betra en það var fyrir ári,“ seg-
ir Feith. „Við ætlum okkur ekki að
grafa undan NATO, við erum hins
vegar að styrkja okkur í varnarmál-
um og það er það sem Bandaríkja-
menn vildu að við gerðum. Við
væntum þess að Bandaríkjamenn
sýni því skilning að ESB hefur sett
þessi mál á dagskrá og að sam-
bandið þarf á því að halda að geta
brugðist við þeim ógnum sem að
steðja nú um stundir, einkum í þeim
tilfellum þar sem Bandaríkin vilja
ekki vera þátttakendur. Við verðum
að geta gripið inn í málin sjálf-
stætt.“
Þær hugmyndir hafa verið bornar
upp að Íslendingar ættu að skil-
greina varnarhagsmuni sína í
tengslum við varnarhagsmuni Evr-
ópu og beina þannig sjónum sínum í
ríkari mæli að Evrópu fremur en
Bandaríkjunum. Feith er spurður
að því hvaða skilaboð ESB vilji
senda Íslendingum í þessum efnum.
„Þegar við leggjum í aðgerðir t.d.
á Balkanskaga,“ svarar hann, „þá
bjóðum við jafnan öðrum þjóðum,
eins og t.d. Íslendingum sem eiga
aðild að NATO, að taka þátt. Sam-
skipti okkar hafa því farið vaxandi á
þessu sviði. Ísland er ekki aðili að
ESB en við vonum að þegar fram
líða stundir munið þið hugleiða þann
möguleika að ganga í sambandið.
Það verður þó ekki ákveðið á grund-
velli varnarmála, miklu heldur hags-
munum ykkar í efnahags- og sjáv-
arútvegsmálum. Þegar nær drægi
myndu hins vegar varnarmálin
verða rædd einnig og hugað að nán-
ari samvinnu í þeim efnum.
En jafnvel þó að þið gengjuð í
ESB myndi það ekki hafa áhrif á að-
ild ykkar að NATO. Þetta er ekki
spurning um annaðhvort eða, þið
getið gert hvort tveggja og notið
kostanna sem því fylgja.“
En Ísland er ekki aðili að ESB.
Er ástæða til að ætla, með þá stað-
reynd í huga, að ESB hafi eitthvað
að bjóða Íslendingum að því er
varðar varnir landsins?
„Við erum ekki að því. Við höfum
hins vegar boðið Íslandi að taka
þátt í friðargæsluverkefnum sem er
ekki sami hluturinn. Við erum ekki í
þeirri stöðu að geta boðið Íslandi
fyrirheit um að verja landið árás,
eins og NATO gerir. En það skiptir
miklu máli að vinna saman að verk-
efnum á sviði friðargæslu, nýta þá
þekkingu og reynslu sem Íslending-
ar vilja leggja fram.“
Feith er inntur frekar eftir hug-
myndum um það að Íslendingar
hverfi frá áherslunni á varnarsam-
starfið við Bandaríkin og horfi
meira til Evrópu.
„Það er ekki raunhæfur mögu-
leiki,“ segir hann. „Það er ekki
raunhæfur möguleiki vegna þess að
það er afstaða ESB að 5. grein
stofnsáttmála NATO eigi að vera
eina sameiginlega varnarskuldbind-
ingin. Það er vissulega rétt að í
stjórnarskrá Evrópusambandsins,
verði hún á endanum samþykkt,
yrði ákvæði sem fæli í sér sameig-
inlega varnarskuldbindingu. Hún
hefði hins vegar ekki sömu pólitísku
og lagalegu þýðingu og 5. grein
NATO-sáttmálans. Ástæðan er sú
að í NATO eru þessi sterku
tengsl við Bandaríkin til stað-
ar, ekki hjá ESB. [...] Ég tel
ekki að Íslendingar myndu fá
mikinn stuðning hjá ESB að
því er varðar varnir landsins á
meðan þið eruð ekki aðilar að
sambandinu. Þessi valkostur
stendur einfaldlega ekki til
boða.“
Árás á Ísland
ekki óhugsandi
Feith segir að Ísland sé enn
mikilvægt vegna legu landsins
í Norður-Atlantshafinu, bæði
að því er varðar samgöngur á
hafi og í lofti. Það sé ekki
hægt að útiloka þann mögu-
leika að Ísland rataði á lista
hryðjuverkamanna yfir hugs-
anlega skotmörk. „Líkurnar
eru ekki miklar, sem betur
fer, en það er ekki hægt að
útiloka þennan möguleika,“
segir hann.
Íslendingar horfa í viðræð-
um sínum við Bandaríkja-
menn til þess að einhver var-
anlegur varnarviðbúnaður sé
fyrir hendi á staðnum. Banda-
ríkjamenn virðast hins vegar
vilja færa allar sínar flugvélar
annað, sinna varnarskuld-
bindingunni gagnvart Íslandi
með öðrum hætti. En skipta
þessar hefðbundnu varnir
einhverju máli að því er varð-
ar ógnina sem stafar af
hryðjuverkamönnum?
„Nei, líklega ekki. En í
þeim efnum væri Evrópusam-
bandið heldur ekki raunveru-
legur valkostur fyrir Ísland, við
verðum að vera raunsæ hvað það
varðar. Mörg aðildarríkja ESB sem
einnig eiga aðild að NATO kæra sig
ekki um að rugla þessu tvennu sam-
an, vilja þvert á móti tryggja að 5.
grein NATO-sáttmálans sé sú stoð
sem byggt er á að því er varðar
sameiginlegar varnarskuldbinding-
ar.“
Það kæmi semsé aldrei til þess að
Evrópusambandið hefði varanlegan
varnarviðbúnað á Íslandi, s.s. í
formi herflugvéla?
„Nei. Það kæmi varla til. Nema ef
þið gerðuð tvíhliða samning við eitt-
hvert tiltekið aðildarríki. Við viljum
halda í heiðri hlutverk NATO að
þessu leyti – þó að vel geti komið til
þess að afstaða ESB og hlutverk
þróist.“
Feith er spurður að því hvort 5.
grein NATO-sáttmálans geti upp-
fyllt þarfir Íslendinga að því er
varðar varnarskuldbindingar, burt-
séð frá því hvort Bandaríkjaher
flytur allar þotur sínar frá landinu.
Hann svarar því til að skuldbind-
ingin sem fólgin er í 5. greininni
verði áfram til staðar. „Bandaríkja-
menn hafa lokað flestum herstöðv-
um sínum í Hollandi, svo dæmi sé
tekið, en við munum áfram treysta á
orðalag 5. greinarinnar; Bandaríkja-
menn myndu því koma fljótt til
skjalanna ef einhver ógn steðjaði
skyndilega að landinu. Við núver-
andi aðstæður er hins vegar ekki
ýkja líklegt að slíkt komi til,“ sagði
Pieter C. Feith.
Ekki í boði að ESB taki
við vörnum Íslands
Það er engin ástæða
fyrir Íslendinga til að
velja á milli Evrópu og
Bandaríkjanna að því er
varðar áherslur í varn-
armálum, segir Pieter
C. Feith, einn af helstu
ráðgjöfum Javiers Sol-
ana, utanríkismála-
stjóra ESB. Davíð Logi
Sigurðsson ræddi við
Feith í gær.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Pieter C. Feith starfaði um árabil í hollensku ut-
anríkisþjónustunni, m.a. sem sendiherra. Árið
1995 var hann skipaður til ábyrgðarstarfa á veg-
um NATO í fyrrverandi lýðveldum Júgóslavíu.
Hann gerðist sérlegur ráðgjafi Robertsons
lávarðar, fyrrverandi framkvæmdastjóra NATO,
árið 2000 og ári síðar tók hann við núverandi
ábyrgðarstöðu hjá ESB.
david@mbl.is
ert sinn.
standa
ur en ég
r Krist-
yrst í
pinn að
ég náði
n kynnti
etta
rithöf-
á honum
, og þá
öngv-
Það var
in sótti
að er
“
ari
ni er
n ég
freista þess þó að spyrja Jónas um
hann –fáir þekkja þetta verk bet-
ur. Kannski að hann viti hvers
vegna þetta verk nær svo sterkum
tökum á þeim sem á annað borð
hafa gaman af ljóðasöng.
„Það má segja um alla músík, að
sé hún góð, er hún lífið sjálft. Þetta
verk er stór sneið af lífinu, sem
snertir sérhvern mann. Allir hafa
orðið ástfangnir, allir hafa orðið
fyrir vonbrigðum, allir þekkja ein-
manaleikann og allir þekkja upp-
gerðarhressileikann. Þetta er allt
þarna – í tónum. Það er eiginlega
tómt mál að tala um Vetrarferðina,
nema með tónum – með því að
flytja verkið, hlusta á það – verða
vitni að því. Þú fylgist með þoland-
anum og fylgist með hugsanagangi
hans og tilfinningum og hlutverk
mitt er að búa til ástæðuna fyrir
því að hann syngur. Ég er ekki
bara einhver þreyttur karl sem
spilar á píanóið. Þú þarft að geta
séð fyrir þér linditréð, finna fyrir
frostskeljunum á fljótinu, finna
fyrir hrollinum undir hrímuðu
andlitinu. Það er mitt hlutverk.“
Bæði Vetrarferðin og hinn stóri
ljóðaflokkur Schuberts, Malara-
stúlkan fagra, líka samin við ljóð
eftir Müller segja ákveðna sögu,
og það er því framvinda í verkinu.
Kristinn segist nærri fullviss um
að þetta séu einu tveir ljóðaflokk-
arnir sem hafi svo ákveðið upphaf
og svo ákveðinn endi; þeir segja
báðir sögu. „Aðrir ljóðaflokkar eru
sundurlausari, meiri stemningar
en ein heildarsaga. Það er svo stór-
kostlegt í Vetrarferðinni hvernig
Schubert setur upp sögusviðið.
Það er með ólíkindum hvernig
hann notar textann, þannig að
maður finnur fyrir sársaukanum,
kuldanum og þreytunni. Inn á milli
reynir ljóðmælandinn svo að herða
sig upp og syngur um hvað vet-
urinn er stórkostlegur, en maður
finnur um leið að hann meinar ekk-
ert með því. Hann er bara að reyna
að ná sér upp úr sjálfsvorkunn-
inni,“ segir Kristinn.
„Hvenær skyldu frostrósirnar
grænka?“ spyr Jónas, eins og ljóð-
mælandi Schuberts og Müllers,
vonin er heit en vonbrigðin mikil.
Kristinn segir að að flutningur
Vetrarferðarinnar virki aldrei,
nema flytjendurnir opni sig tilfinn-
ingalega. „Það er erfiðara að ná
þessu í óperunni, þar sem svo
margt annað spilar inn í, búningar,
sviðsmynd, hljómsveit, aðrir
söngvarar. Í ljóðasöngnum er
þetta allt bundið við einn mann
sem stendur kyrr á sviðinu. Maður
er að sækja í sínar innstu tilfinn-
ingar og reynslu í hverju einasta
lagi. Ég býst við því að þetta sé
ekkert ósvipað sálgreiningu eða
einhverju svoleiðis. Þetta finnur
fólk, og finnur það sama hjá sjálfu
sér. Ef allt gengur upp fer textinn
beint frá mér í þann sem hlustar.
Ég held að enginn músíkant geti
haft tilfinningaleg áhrif á sína
áheyrendur, öðruvísi en að gera
sína túlkun að hluta af sjálfum
sér.“
n flytja Vetrarferð Schuberts í Salnum
Morgunblaðið/Þorkell
um á fljótinu, finna fyrir hrollinum undir
nóleikarans í Vetrarferð Schuberts.
n þar flytja þeir Vetrarferðina í kvöld.
du frost-
nka?
begga@mbl.is
GUÐJÓN Sigþór Jensson, bóka-
safnsfræðingur í Mosfellsbæ, hef-
ur lagt nokkra vinnu í að kynna
sér heimildir og skjöl um Mos-
fellsheiði og segir að árið 1933
hafi ríkið selt Mosfellshreppi
hluta af heiðinni fyrir heilar
2.500 krónur. Útborgun hafi ver-
ið 10% af kaupverðinu og síðan
samið um jafnar afborganir á 28
árum. Þetta hafi í raun verið
hlægilegt verð á þeim tíma, fyrir
kirkjujörðina Mosfell sem hafi
þakið 100 ferkílómetra. Því sé
undarlegt að ríkið geri nú þjóð-
lendukröfu í stóran hluta þess
lands sem það seldi hreppnum
fyrir meira en 70 árum. Eigandi
þessa lands nú sé Mosfellsbær að
hans mati.
Guðjón segir að Mosfell hafi
verið kirkjujörð allt frá 16. öld
og heimildir séu fyrir því að jafn-
an hafi verið stirð samskipti milli
bænda og þeirra presta sem
bjuggu á jörðinni og þjónuðu á
Mosfelli. Landnot hafi verið mikil
á jörðinni og aukist eftir því sem
búfjárrækt fór vaxandi. Bændur í
Mosfellssveit hafi hins vegar ver-
ið afréttarlausir og þurft að
greiða svonefndan heiðartoll til
klerkanna á Mosfelli. Þeir hafi þó
gengið mishart eftir réttindum
kirkjunnar.
Endurómun af þessari tog-
streitu sé m.a. að finna í Inn-
ansveitarkróniku Halldórs Lax-
ness.
Ríkið seldi
hluta Mosfells-
heiðar fyrir
um 70 árum
fi aldrei verið innan landamerkja jarðanna.
Þegar greint var frá kröfunum á Suðvestur-
di í blaðinu á þriðjudag var vitnað í kröfulýs-
u ríkisins þess efnis að dregið er í efa að Ing-
ur Arnarson hafi á sínum tíma stundað
inlegt landnám. Frekar hafi verið um „her-
ku“ eða „yfirráðatöku“ að ræða. Lýsti Ólafur
örnsson hrl. furðu sinni á þessu mati og spurði
ort verið væri að gera Ingólf Arnarson ómerk-
og hans landnám á svæðinu.
Með eld yfir á einum degi
Spurður út í þetta segist Ólafur Sigurgeirsson
ki ætla að munnhöggvast við nafna sinn en
lyrðir að Ingólfur hafi aldrei litið á sitt land
m landnám heldur yfirráðasvæði. Enda hafi
nn dreift löndum til vina og vandamanna.
„Fyrstu landnámsmennirnir hertóku landið,
s og Ingólfur, Helgi magri og Egill Skalla-
msson. Á þessum tímum hertóku Engilsaxar
gland, Búrgúndar, sem komu frá Borgund-
hólmi, hertóku Búrgúndí og svo má rifja upp
þegar Englandsdrottning kom til Ameríku
ti hún landið eign krúnunnar. Þannig að ýms-
útfærslur eru á þessari eignatöku. Síðar gerð-
það að Haraldur hárfagri setti lög um ákveðin
rk um hvernig mátti nema land,“ segir Ólafur
vitnar þar til þeirrar reglu Haralds að enginn
rl skyldi víðar nema land en hann mætti fara
ð eld yfir á einum degi með skipverjum sínum
kveikja elda á landamerkjum þannig að hver
ist frá öðrum. Þá mátti engin kona nema víðar
d en leiða mætti tveggja vetra kvígu um vor-
gan dag, sólsetra á milli, vel fóðraða. Ólafur
gir að fram að þessari tilskipun hafi menn farið
„með böðulsskap“ og numið lönd.
ríkisins
skildar?
@mbl.is