Morgunblaðið - 27.02.2004, Blaðsíða 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2004 29
VIÐBRÖGÐ samkeppnisaðila
okkar á undanförnum vikum vekja
óneitanlega spurningar um mik-
ilvægi þess að fyrirtæki voru, Atl-
antsolíu, vaxi enn frekar fiskur um
hrygg. Þegar Atlants-
olía varð uppiskroppa
með bensín um miðj-
an janúar þá hækk-
uðu samkeppnisaðilar
verð sín á nær sömu
stundu, afturkölluðu
sömu hækkanir síðar
en hækkuðu aftur um
síðustu mánaðamót.
Þegar bensínsala
hófst að nýju hjá Atl-
antsolíu miðvikudag-
inn 4 febrúar sl. liðu
48 stundir þar til
Esso dró til baka
fyrrgreinda hækkun. Lækkuðu
þeir þannig verðið á 95 oktana
bensíni úr 96,90 í 93,70. Næsta víst
má telja að þessi hækkun hefði
fengið að standa út mánuðinn ef
ekki hefði notið samkeppni Atl-
antsolíu. Til að undirstrika mik-
ilvægi Atlantsolíu hefur Esso tekið
upp slagorðið Veldu ódýrt bensín,
veldu ESSO. Fyrirtækið sem síð-
asta áratuginn gaf að jafnaði tón-
inn í verðbreytingum gömlu olíufé-
laganna þriggja klæðist nú nýjum
búningi. Þannig líta þeir á sig nú
sem fulltrúa neytenda með það að
leiðarljósi að bjóða þeim hagstæð-
ustu verðin. Ef Esso hefði ekki aft-
urkallað 3 króna hækkun sína
hefðu auknar álögur á neytendur
kostað um 20–30 milljónir króna
fyrir febrúarmánuð en í hverjum
mánuði eru seldar um 16 milljónir
lítra af bensíni. Það sjá því allir að
hið nýja slagorð Esso er um margt
nýstárlegt.
Esso minnsta fyr-
irtækið?
Hjörleifur Jakobsson,
forstjóri Esso, sagði í
viðtali á Stöð 2 þann
19. janúar síðastliðinn
að Esso væri senni-
lega minnsta félagið í
sölu á eldsneyti á höf-
uðborgarsvæðinu og
alls ekki með mark-
aðsráðandi stöðu. Um-
mælin komu í kjölfar
þess að Stöð 2 leitaði
viðbragða þeirra við
kæru Atlantsolíu til Samkeppn-
isstofnunar um sérstaka lækkun
eldsneytisverðs Esso í nágrenni
Atlantsolíu í skjóli markaðsráðandi
stöðu. Í samkeppnislögum sem sett
voru árið 1993 er markaðsráðandi
staða skilgreind. Þar segir orðrétt:
„Markaðsráðandi staða er þegar
fyrirtæki hefur þann efnahagslega
styrkleika að geta hindrað virka
samkeppni á þeim markaði sem
máli skiptir og það getur að veru-
legu leyti starfað án þess að taka
tillit til keppinauta, viðskiptavina
og neytenda.“ Hvort Esso er með
hæstu markaðshlutdeildina í seld-
um lítrum á höfuðborgarsvæðinu
gildir einu. Mismunur á magntöl-
um félaganna þriggja er óveruleg-
ur milli algengustu eldsneytisteg-
undanna á höfuðborgarsvæðinu en
sé miðað við veltutölur og fjár-
hagslegan styrk trónar þar Esso á
toppnum. Þannig nam velta sam-
stæðu þeirra árið 2002 15,6 millj-
örðum króna, um 500 milljónum
meira en Shell og þremur millj-
örðum meira en Olís. Eigið fé Esso
þetta sama ár var 9.1 milljarður,
3,6 milljörðum meira en Shell og
4,4 milljörðum meira en Olís. Af
þessu má því ljóst vera að Olíufé-
lagið ehf. Esso er sá eldsneytisinn-
flytjandi sem hvað best fellur und-
ir skilgreininguna að hafa
markaðsráðandi stöðu.
Ný bensínstöð í Hafnarfirði
Í næsta mánuði opnar Atlantsolía
nýja bensínstöð við birgðastöð sína
við Hafnarfjarðarhöfn. Leikir sem
lærðir geta séð þá ójöfnu stöðu
sem Atlantsolía mun búa við haldi
Esso til streitu að lækka verð sér-
staklega í nágrenni Atlantsolíu.
Þannig er ein söluhæsta þjón-
ustustöð Esso á landinu við Lækj-
argötu í Hafnarfirði. Þeim er það
því hægðarleikur að nýta sér kraft
stærðar sinnar og hefta vöxt Atl-
antsolíu með sérstakri verðlækkun
á sölustöðum sínum í Hafnarfirði.
Hjörleifur Jakobsson upplýsti
einnig í fyrrnefndu viðtali á Stöð 2
að hann teldi það ekki brot á sam-
keppnislögum þó að Esso svaraði
svæðisbundinni samkeppni, slíkt
hefði tíðkast í gegnum árin á
Akranesi, Akureyri, Keflavík og á
völdum stöðum á höfuðborg-
arsvæðinu. Hjörleifur lítur hins
vegar framhjá veigamiklu atriði
sem lýtur að markmiði samkeppn-
islaganna. Í fyrstu grein þeirra
segir m.a. að þeim sé ætlað að auð-
velda aðgang nýrra keppinauta á
mörkuðum. Þegar Hjörleifur talar
um fyrrgreinda svæðisbundna
samkeppni er hann að tala um
samkeppni milli sambærilegra fyr-
irtækja með svipaða markaðs-
hlutdeild. Því til viðbótar er Esso
að keppa við Olís sem á 40% hlut í
Olíudreifingu hf. á móti þeim sjálf-
um en sem kunnugt er er Olíu-
dreifing stærsti innflytjandi elds-
neytis til landsins. Því vísar
Atlantsolía þessum rökum Hjör-
leifs á bug.
Valdið er neytenda
Á endanum er valdið neytenda.
Það er þeirra að sjá í gegnum ára-
langa fákeppni sem fyrst með nýj-
um aðila er nú að hverfa á braut
og við tekur heilbrigð verð-
samkeppni. Það er neytenda að
styðja þann sem styður þá og að-
eins þannig getur Atlantsolíu vaxið
fiskur um hrygg.
Samkeppni um eldsneyti – vald neytenda
Hugi Hreiðarsson skrifar um
sölu á eldsneyti ’Það er neytenda aðstyðja þann sem styður
þá…‘
Hugi Hreiðarsson
Höfundur er markaðsstjóri Atlants-
olíu.
FLEST gerum við okkur nú á
dögum grein fyrir því, hversu mik-
ilvægt það er að
vernda umhverfi okk-
ar og náttúru landsins.
Fyrir aðeins fáeinum
áratugum vorum við
alls ekki svo meðvituð
um verðmæti þau, sem
fólgin eru í umhverfi
og náttúru, sem við
erum nú. Spurningin
er oft, hvernig má
sætta gagnstæða
hagsmuni annars veg-
ar tækniframfara og
hins vegar þeirra
verðmæta, sem fólgin
eru í óspilltu umhverfi
og náttúru. Lax-
árdeilan, sem stóð á
árunum 1970–73 er til
marks um það, að fyr-
ir 30–40 árum vantaði
mikið á, að stjórnvöld
gerðu sér þess grein.
Þar hafði verið stofn-
að til víðtækra virkj-
unarframkvæmda í
einu grónasta og feg-
ursta héraði landsins
og þannig teflt í tvísýnu óbæt-
anlegum náttúruverðmætum. Þar
var öðru fremur deilt um, hvort
Laxárvirkjunarstjórn fengi að
hrinda Gljúfurversáætlun í fram-
kvæmd, þ.e. reisa stíflu með uppi-
stöðulóni í Laxárdal, er lyfti vatns-
borðinu um 21 metra.
Laxárdeilunni lauk með sáttargjörð
20. maí 1973. Þar náðist sú sátt, að
landeigendur við Laxá og Mývatn
leyfðu Laxárvirkjun að taka í notk-
un 7 MW rennslisvirkjun þá, sem
hún var búin að reisa. Þar á móti
kom hins vegar, að virkjunarstjórn-
in og ríkisstjórnin lofuðu að reisa
ekki né reyna að reisa stíflu við
virkjunina til hækkunar á vatns-
borði. Og til að tryggja þennan
ásetning og þetta efni sáttargjörð-
arinnar lofaði ríkistjórnin að leggja
fram og beita sér fyrir samþykkt
frumvarps til laga um vernd Mý-
vatns og Laxár. Það var og gert. Í
2. mgr. 3. gr. laganna nr. 36/1974
segir: Breytingar á
hæð vatnsborðs stöðu-
vatna og rennsli
straumvatna eru einn-
ig óheimilar nema til
verndar og ræktunar
þeirra, enda komi til
sérstakt leyfi Um-
hverfisstofnunar.
Nú 30 árum síðar
hefur aftur verið lagt
fram á Alþingi frum-
varp um verndun Mý-
vatns og Laxár í Suð-
ur-Þingeyjarsýslu.
Þessari fyrirhuguðu
lagasetningu er ætlað
að leysa af hólmi nú-
gildandi lög nr. 36/
1974, sem sett voru
sem þáttur í sátt-
argjörð, er batt enda á
Laxárdeiluna 20. maí
1973.
Ekki skal ég leggja
dóm á það, hvort þörf
er á að endurskoða
lögin um verndun Mý-
vatns og Laxár. Svo
kann að vera, og eflaust hefur sú
nefnd, sem fengið var það verkefni,
lagt sig fram um að vinna verk sitt
samvizkusamlega.
Aftast í frumvarpið hefur hins
vegar verið lætt ákvæði, sem alls
ekki sýnist eiga þar heima og er í
mótsögn við heiti frumvarpsins.
Það er bráðabirgðaákvæði III, sem
hnýtt er aftan við frumvarpið, en
það hljóðar svo:
„Þrátt fyrir ákvæði 2. málsliðar
1. mgr. 3. gr. getur Umhverf-
isstofnun heimilað hækkun stíflu
við inntak Laxárstöðva I og III efst
í Laxárgljúfri, að undangengnu
mati á umhverfisáhrifum, sbr. lög
nr. 106/2000, og að fengnu sam-
þykki Landeigendafélags Laxár og
Mývatns. – Ákvæði þetta fellur úr
gildi 2014.“
Það er harla einkennilegt bráða-
birgðaákvæði í náttúruvernd-
arlögum, sem ætlað er að gilda í 10
ár. Enn furðulegra er þó, að inn í
frumvarp til laga, er ber titilinn
„Frumvarp til laga um verndun
Mývatns og Laxár í Suður-
Þingeyjarsýslu“, skuli vera lætt
heimildarákvæði, sem opnar dyr á
það, sem var hitamál Laxárdeil-
unnar og lögunum um verndun Mý-
vatns og Laxár var ætlað að
tryggja sem kirfilegast, að ekki
gæti átt sér stað. Hér er rétt að
rifja upp, að í félagssamþykktum
Landeigendafélags Laxár og Mý-
vatns segir í 4. gr. b að markmið
félagsins sé að tryggja verndun
Laxár og Mývatns í sinni upp-
runalegu mynd og að því m.a. að
koma í veg fyrir hvers konar stíflu-
gerðir í Laxá og náttúruröskun.
Frumvarpið til laga um verndun
Mývatns og Laxár hefur að geyma
lagaheimild, sem mundi gjörbreyta
efni laganna nr. 36/1974 og gera að
engu þá lögbindingu, sem hefur
komið í veg fyrir að meiri spjöll
yrðu unnin á Laxá og Mývatni en
orðið er. Frumvarpið til laga um
verndun Mývatns og Laxár stefnir
að því, að lögfestar verði heimildir,
er mundu gera lögin að mótsögn í
sjálfu sér. Af því tilefni vil ég leyfa
mér að votta umhverfisráðherra,
Siv Friðleifsdóttur, samúð mína,
því að ekki trúi ég, að hún hafi
sjálfviljug tekið það hlutverk að sér
að leggja nefnt frumvarp fram á
Alþingi í þeirri mynd, sem það hef-
ur nú. Þetta nýja hlutverk stangast
á við lagalegar og siðferðilegar
skyldur hennar sem umhverf-
isráðherra.
Um frumvarp til
laga um vernd
Laxár og Mývatns
Sigurður Gizurarson skrifar
um náttúruvernd
’Það er harlaeinkennilegt
bráðabirgða-
ákvæði í nátt-
úruvernd-
arlögum, sem
ætlað er að gilda
í 10 ár. ‘
Sigurður Gizurarson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
ÉG er mjög reið og sorgmædd
vegna þess sem gerist nú á Land-
spítala – háskólasjúkrahúsi (LSH),
og ég á erfitt með að
sjá hvernig sjúkra-
húsið ætlar að spara
með því að skera nið-
ur faglega þáttinn.
Síðustu misseri hef
ég orðið vör við að
flestar deildir LSH
kvarti undan mann-
eklu því einungis hef-
ur verið hægt að
vinna að því sem allra
nauðsynlegast er. Nú
hefur verið höggvið
stórt skarð í mann-
auðinn sem starfsemi
LSH byggist að
mestu leyti á.
Ég get engan veg-
inn skilið af hverju er
verið að segja upp
lyfjafræðingum á
lyfjasviði LSH. Frá
því ég kom til starfa
hafa einungis 19 lyfja-
fræðingar unnið á
lyfjasviði LSH og
nokkrir ekki í fullu
starfi. Það hefur verið
eindregin ósk lyfjafræðinga að ráða
fleiri lyfjafræðinga til að reka metn-
aðarfullt og faglegt lyfjasvið sem
þjónustar lækna, hjúkrunarfræð-
inga og síðast en ekki síst sjúklinga.
Lyfjafræðingar gegna mikilvægu
upplýsingastarfi á LSH til að ná
fram sparnaði í rekstri og hag-
kvæmni í lyfjanotkun.
Að mínu mati er lyfjafræðileg
þjónusta á sjúkrahúsum eitthvað
sem á að efla og hef ég viljað taka
þátt í að gera hana enn öflugri en
fyrr. Ég var því mjög ánægð þegar
mér bauðst starf hjá LSH þar sem
vagga sjúkrahúslyfjafræðinnar á Ís-
landi liggur. En nú hefur mér verið
sagt upp og tilfinningin var ekki
góð verð ég að segja.
Mitt starf sem lyfjafræðingur
lyfjasviðs Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss (LSH) var mjög fjöl-
breytt þar sem ég fékk að kynnast
ýmsum verkefnum lyfjasviðs. Að
sjálfsögðu fékk ég mikla reynslu
sem ég mun sjálf geta nýtt mér en
ég sé ekki sparnaðinn í því að fjár-
festa í þjálfun lyfjafræðinga sem er
síðan kastað á glæ í skyndisparn-
aðaraðgerðum. Mitt starf var m.a.
fólgið í að afgreiða lyf, blanda lyf,
annast deildareftirlit
o.fl. Undanfarna mán-
uði sá ég um blöndun
gigtarlyfja fyrir göngu-
deildarsjúklinga á B7 í
Fossvogi. Með uppsögn
minni er lögð auka-
vinna á þá fáu lyfja-
fræðinga sem eftir eru
í Fossvogi því ekki
hættir fólkið að koma í
lyfjagjöf þó mér sé
sagt upp.
Nú um áramótin var
einn lyfjafræðingur að
minnka við sig vinnu úr
80 í 50%. Sá lyfjafræð-
ingur hefur að mestu
séð um deildareftirlit
sem felur í sér að lyfja-
fræðingur fer ásamt
lyfjatækni á allar deild-
ir sjúkrahússins og fer
yfir fyrningar lyfja
ásamt því að athuga
hvort lyf eru rétt
geymd. Þetta eftirlit á
að fara fram með
minnst 3 mánaða milli-
bili sbr. reglugerð 113/1974 20. gr.
en vegna manneklu hefur stundum
liðið tæpt ár á milli þess sem slíkt
eftirlit er veitt og sá tími er alltof
langur. Í þessu eftirliti hefur komið
í ljós að lagerhald lyfja er oft of
mikið og því hefur verið reynt að
koma á sparnaðarsömu lagerhaldi á
þeim deildum. Þessu deildareftirliti
var ég aðeins farin að vinna í og var
ætlunin að ég myndi koma meira að
því. Með því að segja mér upp sam-
fara því að tiltekinn lyfjafræðingur
minnkar við sig vinnu þá get ég
ekki séð að deildareftirlit verði
stundað eins virkt eins og það á að
gera. Þar af leiðandi verður erfiðara
að leiðbeina um og fylgjast með lag-
erhaldi deilda á lyfjum. Hættan
eykst einnig á því að sjúklingum
eru gefin fyrnd lyf eða lyf sem hafa
ekki verið geymd við rétt skilyrði,
og í slíkum lyfjum getur virknin
hafa minnkað eða horfið, sem getur
verið mjög kostnaðarsamt fyrir
þjóðfélagið.
Nú um miðjan febrúar var af-
greiðsluapótekinu í Fossvogi lokað
sem vissulega skerðir þjónustu við
sjúklinga.
Einnig hefur verið sagt upp lyfja-
fræðingi sem sá um lyfjainnkaup
LSH og hefur hann starfað við inn-
kaup lyfja í fleiri ár. Með því að
segja honum upp tapast mikil kunn-
átta á þessu sviði hjá LSH. Ég velti
því fyrir mér hvort viðskiptafræð-
ingur, sviðstjóri lyfjasviðs, eigi að
sjá um lyfjainnkaup LSH. En allt
bendir til þess að sviðstjóri lyfja-
sviðs sé ráðinn ólöglega í sitt starf.
Í lyfjalögum nr. 93/1994 37. grein
segir að „yfirlyfjafræðingur er for-
stöðumaður sjúkrahússapóteks og
skal ráðinn af viðkomandi sjúkra-
hússstjórn“. Með því að hafa við-
skiptafræðing sem ekki hefur neina
lyfjafræðilega menntun sem svið-
stjóri lyfjasviðs er nánast eins og að
kalla til bakara þegar mann vantar
pípara. Þá tel ég sviðstjórann
skorta fagþekkingu sem gerir það
að verkum að hann gerir sér litla
grein fyrir því hvað við erum að
gera í starfi okkar sem lyfjafræð-
ingar eða lyfjatæknar.
Það sem mér sárnar mikið nú er
að heyra starfsmenn lyfjasviðs
segja að þetta sé ömurlegur vinnu-
staður. En svoleiðis er það samt
núna. Allt faglegt er látið fjúka út
um gluggann og enginn metnaður
er af hálfu sviðstjóra til að útvíkka
starfsemi lyfjasviðs. Ýmsar deildir
LSH hafa sýnt áhuga á aukinni
þjónustu klínískra lyfjafræðinga en
sviðstjóri lyfjasviðs gefur þær
ástæður að þetta sé of dýr þjónusta.
Þrátt fyrir að það hafi komið í ljós
víða erlendis að lyfjafræðileg þjón-
usta skilar sparnaði í lyfjakostnaði,
leiðir til betri árangurs í lyfjanotk-
un sjúklinga og fækkar lyfjatengd-
um vandamálum sem aftur leiðir til
styttri legutíma og fækkunar á end-
urinnlögnum sjúklinga.
Út frá umfjöllun minni hér að
framan hallast ég helst að því að
þessar sparnaðaraðgerðir komi út
sem afturför þegar til lengri tíma er
litið.
Mér var sagt upp á LSH!
Ásdís Björk Friðgeirsdóttir
skrifar um fjárhagsvanda
Landspítala – háskólasjúkra-
húss
Ásdís Björk
Friðgeirsdóttir
’Nú hefur veriðhöggvið stórt
skarð í mann-
auðinn sem
starfsemi LSH
byggist að
mestu leyti á.‘
Höfundur er lyfjafræðingur.