Morgunblaðið - 13.03.2004, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 13. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
V
erslunarráð Íslands,
Kauphöll Íslands og
Samtök atvinnulífsins
munu næstkomandi
mánudag kynna nýjar
leiðbeiningar um starfshætti fyr-
irtækja sem hafa að markmiði að
skýra hlutverk og störf stjórn-
armanna og stjórnenda fyrirtækja á
Íslandi. Með leiðbeiningunum er
þessum aðilum auðveldað að rækja
skyldur sínar um leið og hagur allra
hluthafa í hlutafélögum er efldur.
Verslunarráð hóf sumarið 2003
vinnu við tillögugerð um stjórn-
arhætti fyrirtækja (e. corporate
governance). Á haustmánuðum 2003
hófst samstarf VÍ við Kauphöll Ís-
lands og Samtök atvinnulífsins um
þetta verkefni. Tilgangurinn með
þessari samvinnu var að skapa
breiða samstöðu um stjórnarhætti
fyrirtækja. Íslenskt viðskiptalíf vill
axla ábyrgð í því aukna frelsi sem
ríkir í viðskiptum. Fyrirtæki verða
að sýna hluthöfum virðingu og hlúa
að samskiptum við viðskiptavini og
þjóðfélagið í heild.
Undanfarin ár hafa leiðbeiningar
um stjórnarhætti litið dagsins í ljós í
um 30 ríkjum. Þessar leiðbeiningar
eru m.a. komnar fram vegna þeirrar
gagnrýni sem alþjóðlegt viðskiptalíf
hefur orðið fyrir vegna misnotkunar
á valdi í einstökum fyrirtækjum.
Þær leiðbeiningar sem unnið hefur
verið að hér sem erlendis eru þó
ekki settar fram til að bæta fyrir
mistök gærdagsins heldur fyrst og
fremst til að horfa til morgundags-
ins. Fyrirtæki skynja að með því að
auka traust hluthafa og almennings
skapast fjölmörg tækifæri þegar til
lengri tíma er litið. Gagnkvæmt
traust almennings og viðskiptalífs
er lykill að bættri samkeppnisstöðu
Íslands og betri lífskjörum.
Aukið traust
Markmiðið með leiðbeiningunum
er fyrst og fremst að stuðla að góð-
um stjórnarháttum fyrirtækja á Ís-
landi. Auðvelda á stjórnarmönnum
og stjórnendum hlutafélaga að
rækja skyldur sínar og stuðla að
vexti og viðgangi þeirra fyrirtækja,
sem þeim er trúað fyrir að stjórna.
Um leið er markmið leiðbeining-
anna að auka traust á fyrirtækjum
og atvinnurekstri almennt og efla
trúnað milli fjárfesta og stjórnenda.
Loks má nefna að með skýrum leið-
beiningum um stjórnarhætti hér-
lendis er erlendum fjárfestum auð-
veldað að gera sér grein fyrir þeim
stjórnarháttum sem tíðkast hér-
lendis þegar þeir eru að meta hvort
þeir ætla að fjárfesta hér á
Þannig geta leiðbeiningarn
aðgengi innlendra fyrirtæk
fjármagni hérlendis og erle
Leiðbeiningar um stjórn
henta hlutafélögum, hvort s
eru skráð í Kauphöll Ísland
ekki, svo og einkahlutafélög
fyrirtækjum í eigu ríkis og
félaga. Leiðbeiningarnar í h
sinni eða að hluta geta jafnf
nýst stjórnum annarra féla
eða stofnana. Enda þótt fyr
sinn sé horft til hlutafélaga
skráð eru á markaði eiga þe
leiðbeiningar jafnframt erin
óskráðra fyrirtækja og opin
fyrirtækja. Mörg af þeim at
sem nefnd eru í leiðbeining
eiga vel við um stjórnir opin
fyrirtækja og mikilvægt er
og sveitarfélög sýni frumkv
nota þessar leiðbeiningar ti
aðhald á stjórnir fyrirtækja
og um leið að undirbúa þau
undir einkavæðingu.
Leiðbeiningar í stað
Hugmyndin með leiðbein
er sú að þegar um skráð fél
ræða veiti markaðurinn sjá
irtækjum aðhald um góða s
arhætti. Þannig munu mark
aðilar óska eftir upplýsingu
fyrirtækjum á markaði um
Stjórnarhættir
Eftir Þór
Sigfússon
Þ
að hafa margir orðið til
að varpa fram þeirri
spurningu undanfarna
daga, hvers vegna
RÚV sé búið að loka á
innkaup á efni sjálfstæðra kvik-
myndaframleiðenda.
Þá spurningu mætti allt eins
umorða og spyrja hvers vegna
RÚV sjái sér ekki fært að tryggja
íslenskum sjónvarpsáhorfendum
viðunandi framboð á vönduðu inn-
lendu dagskrárefni, hvar svo sem
það er framleitt, eða með öðrum
orðum; hvers vegna RÚV sjái sér
ekki fært að vera sá miðill menn-
ingarefnis í víðum skilningi sem því
ber skylda til samkvæmt lögum og
þeim væntingum sem gera verður
til ljósvakamiðils í almenningseign.
Þau svör sem borist hafa ofan úr
Efstaleiti við spurningum kvik-
myndagerðarmanna og sjálfstæðra
framleiðenda, hafa verið nokkuð
blendin. Annars vegar réttlæting á
stöðunni með vísan í tölur um inn-
kaup, þar sem sá tónn er und-
irliggjandi að nóg sé að gert, en
hins vegar staðhæfingar um að vilj-
ann skorti ekki, en fyrirstaðan sé
fyrst og fremst fjárskortur.
Um fjárskortinn og rekstr-
arvandann hefur mikið verið rætt á
undanförnum árum og ekker nýtt í
þeim efnum, staðan er viðvarandi
slæm. Það sem menn setja hins
vegar spurningarmerki við, er sú
forgangsröðun, með tilliti til tak-
markaðra auðlinda, sem ákvörðun
yfirmanna RÚV opinberar.
Menntamálaráðherra, Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir, lýsti því ný-
verið yfir á Alþingi, að rekstr-
arvandi Ríkisútvarpsins væri til
skoðunar í ráðuneytinu.
Það er ánægjulegt til þess að vita
og vonandi leiðir sú skoðun til þess
að leitað verði lausna sem sátt get-
ur náðst um. Sú staðreynd að síð-
ustu tveir forverar hennar í emb-
ætti, þeir Björn Bjarnason og
Tómas Ingi Olrich, lýstu báðir yfir
því sama í sinni embættistíð, dreg-
ur að vísu nokkuð úr væntingum,
en felur líka í sér talsverða áskorun
á núverandi ráðherra um að leiða
málið til lykta.
Hitt er töluvert áhyggjuefni, að á
meðan biðstaða ríkir í málinu,
gjalda ekki aðeins sjálfstæðir fram-
leiðendur í kvikmyndageiranum
stöðunnar, afkomumöguleikar allra
listamanna eru í húfi, en þó umfram
allt hagsmunir þjóðarinnar sjálfrar,
sem á að njóta afrakstursins.
Rekstrarumhverfi RÚV hefur
verið að breytast á undanförnum
árum og áratugum í kjölfar laga-
setningar um frjálsan útvarps-
rekstur 1985.
Í dag er RÚV í samkeppni við
einkareknar stöðvar um tíma fólks,
en þó fyrst og fremst um tekjur af
auglýsingum.
RÚV hefur þó afgerandi forskot
á þeim markaði með sínum lög-
bundna tekjustofni og jafnvel þó sá
tekjustofn sé það skarður, ætti slíkt
forskot engu að síður að veita stofn-
uninni svigrúm til að skapa sér sér-
stöðu með því að standa að og miðla
metnaðarfyllri og dýrari dag-
skrárgerð en samkeppnisaðilarnir
hafa tök á.
Þá stefnumörkun hefur
þróunin í raun orðið sú, að
hefur í æ ríkara mæli leiðst
samkeppni á ljósvakamark
sem menningarlegur metn
viðskiptaleg sjónarmið tog
með nokkuð mótsagnakend
hætti, í stað þess að ganga
og skapa viðmið og vera þa
mennt hvati að auknum gæ
dagskrárgerð ljósvakamiðl
inu.
Á þetta hafa menntamál
herrar bent, þegar mennin
hlutverk RÚV hefur verið
Sjónvarp á Ísla
Eftir Tinnu
Gunnlaugsdóttur
Íslenzkir kvikmyndagerðarmenn að störfum. Greinarhöfundur
menningarhlutverki sínu af metnaði og tryggja sjónvarpsáhorfe
’ Það er ljóst á menningarhlutve
þjónustu sem þa
ing á starfsemi þ
ríkust er og veig
AÐ BRYTJA NIÐUR
FYRIRTÆKI
Árni Magnússon félagsmála-ráðherra flutti afar athygl-isverða ræðu á Iðnþingi í
gær. Ráðherrann sagði m.a.:
„Við þessar aðstæður hafa
rótgróin fyrirtæki skipt um eigend-
ur, bankar eru orðnir virkir þátt-
takendur í íslenzku atvinnulífi með
eignarhaldi sínu og beinum afskipt-
um. Það er reyndar verulegt um-
hugsunarefni að mínu mati, með
hvaða hætti starfshættir viðskipta-
bankanna hafa breytzt á undan-
förnum árum. Það sem áður voru
þjónustustofnanir við heimilin og
atvinnulífið eru nú orðnir virkir
gerendur á fyrirtækjamarkaði. Er
það raunverulega svo að eðlilegt sé
að einstakir viðskiptabankar verji
mestum kröftum sínum og fjár-
munum, jafnvel með stórkostlegum
erlendum lántökum, í að brytja nið-
ur fyrirtæki í íslenzku viðskiptalífi,
til hagnaðar fyrir sjálfa sig? Er það
tilgangur þeirra?“
Félagsmálaráðherra vék síðan að
öðrum stórum fyrirtækjum og
sagði:
„Verzlunar- og þjónustufyrir-
tæki hafa á sama tíma stækkað gíf-
urlega, völd þeirra gagnvart
smærri fyrirtækjum, ekki sízt
smærri framleiðslufyrirtækjum,
eru mikil. Þræðirnir liggja svo víða
að helzt minnir á vef risavaxinnar
köngulóar. Þessi stórfyrirtæki geta
í mörgum tilvikum ráðið því hverjir
fái lifað og hverjir skuli deyja.
Ábyrgð þeirra, sem þessum
stóru, virku – ég segi afskiptasömu
fyrirtækjum ráða er mikil. Gildir
þar einu hvort ræðir um verzlanir,
fjölmiðla eða fjármálastofnanir.
Það er hreint ekki sama hvernig á
er haldið. Það eru ákveðin merki
þess í íslenzku efnahags- og at-
vinnulífi að ekki valdi allir því hlut-
verki sem þeim hefur verið falið
eða þeir hafa tekið að sér. Það eru
merki um hringamyndun í við-
skiptalífinu og umsvif einstakra að-
ila í atvinnulífinu eru að mínu mati
að minnsta kosti á mörkum þess að
standast siðferðilega mælikvarða.“
Hér er augljóslega um að ræða
mjög skýra, stefnumarkandi af-
stöðu af hálfu Framsóknarflokks-
ins til þróunar viðskiptalífsins.
Sérstaka athygli vekja þau ummæli
Árna Magnússonar, hvort við-
skiptabankar beiti kröftum og fjár-
munum til þess að „brytja niður
fyrirtæki“ sjálfum sér til hagnaðar.
Sú aðferð einkenndi bandarískt
fjármálalíf á níunda áratugnum.
Um þau vinnubrögð voru skrifaðar
upplýsandi bækur á borð við
„Þjófabæli“ og „Villimenn við
borgarhliðin“ þar sem aðferðunum
og afleiðingunum var lýst. Fólk
missti vinnu sína, fyrirtækin voru
skilin eftir í rúst en örfáir einstak-
lingar hurfu á brott með mikla fjár-
muni. Það eru vísbendingar um
vinnubrögð af þessu tagi í íslenzku
viðskiptalífi nú, sem Árni Magn-
ússon vísar til í ræðu sinni. Það
kann að vera tímabært að sérstök
athugun fari fram á þessu tiltekna
atriði, sem gæti verið verðugt
rannsóknarefni fyrir viðskiptahá-
skóla og viðskiptafræðideildir há-
skóla.
Það vekur líka eftirtekt, að fé-
lagsmálaráðherra skuli lýsa vissum
þáttum viðskiptalífsins sem „risa-
vöxnum köngulóarvef“. Það er lýs-
ing, sem ekki er fjarri lagi.
Félagsmálaráðherra lauk um-
fjöllun sinni um þennan þátt at-
vinnulífsins með svofelldum orðum:
„Það er að mínu viti eitthvert mik-
ilvægasta hlutverk okkar stjórn-
málamanna um þessar mundir að
standa vaktina. Ábyrgð okkar er
mikil en ábyrgð þeirra sem ég hér
fjalla um er ekki minni, taki þeir til
sín sem eiga. Við stjórnmálamenn
þurfum að vera á varðbergi og það
munum við verða. Íslenzka þjóðin
þarf sömuleiðis að veita þessum
nýju valdhöfum aðhald, þeir eiga
ekki að fá tækifæri til að ofbjóða
þjóðinni, sitjandi á einhvers konar
heimatilbúnum friðarstóli.“
Þegar horft er til þess hvernig
Davíð Oddsson forsætisráðherra
hefur fjallað um framvindu mála á
vettvangi viðskiptalífsins á undan-
förnum mánuðum, ítrekaðra aðvör-
unarorða Halldórs Ásgrímssonar
utanríkisráðherra, ræðu Guðna
Ágústssonar landbúnaðarráðherra
á Hólum fyrir þremur misserum og
nú ræðu Árna Magnússonar félags-
málaráðherra á Iðnþingi er ljóst,
að samstaða stjórnarflokkanna um
að veita þurfi viðnám er algjör.
Því miður eru litlar sem engar
vísbendingar um að þeir aðilar við-
skiptalífsins, sem hér eiga mestan
hlut að máli, geri sér grein fyrir
þeirri ábyrgð sem að þeim snýr.
Þótt þeir láti í orði sem þeir geri
sér grein fyrir að umsvifum þeirra
á Íslandi hljóti að vera takmörk
sett vegna smæðar samfélagsins,
haga þeir sér á annan veg á borði.
Það er minni og minni ástæða til að
ætla að þeim sé alvara með orðum
sem fallið hafa af þeirra hálfu. Það
eru mikil mistök. Það eru líka mis-
tök að ætla sér að ögra Alþingi,
hinum kjörnu fulltrúum þjóðarinn-
ar. Þeir hafa þegar sýnt að þeir eru
tilbúnir til þess að taka af skarið og
munu áreiðanlega gera það aftur.
Telja má víst að pólitísk sam-
staða sé um þessi málefni á milli
stjórnarflokkanna, Vinstri grænna
og Frjálslynda flokksins. Umsagn-
ir forystumanna Samfylkingar eru
misvísandi, hvernig sem á því
stendur. Hér áður fyrr hefði mátt
ganga að því sem vísu að þau
stjórnmálaöfl sem safnazt hafa
saman undir hatti Samfylkingar-
innar létu ekki sitt eftir liggja í
þessum efnum. Vonandi skýrist
stefna Samfylkingarinnar á næstu
mánuðum á þann veg, að alger póli-
tísk samstaða verði á Alþingi um
ráðstafanir til þess að koma í veg
fyrir að aðilar viðskiptalífsins „of-
bjóði þjóðinni“ eins og Árni Magn-
ússon komst að orði á Iðnþingi.