Morgunblaðið - 26.03.2004, Blaðsíða 20

ERLENT
20 FÖSTUDAGUR 26. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
RICHARD Clarke, fyrrverandi yf-
irmaður baráttunnar gegn hryðju-
verkum allt frá því í forsetatíð Ro-
nalds Reagans til George W. Bush,
núverandi Bandaríkjaforseta, sakar
Bush um að hafa grafið undan
hryðjuverkastríðinu með innrásinni
í Írak. Segir hann einnig, að Bush
hafi ekki tekið hættuna, sem stafaði
af al-Qaeda, nógu alvarlega fyrir
hryðjuverkin 11. september 2001.
Kom þetta fram í fyrradag við yf-
irheyrslur nefndar, sem rannsakar
aðdraganda hryðjuverkanna í
Bandaríkjunum, en Clarke byrjaði
á því að biðja ættingja fórnar-
lambanna afsökunar á því, að
stjórnvöld hefðu brugðist þeim.
Clarke, sem hefur skrifað bók
þar sem hann gagnrýnir Bush harð-
lega, segir meginástæðuna fyrir
gagnrýninni vera Íraksstríðið.
„Með innrásinni í Írak hefur
Bush stórskaðað stríðið gegn
hryðjuverkum,“ sagði Clarke og
bætti við, að á fyrstu átta mánuðum
sínum í embætti hefði Bush van-
metið hættuna af al-Qaeda, hryðju-
verkasamtökum Osama bin Lad-
ens.
„Stjórnin leit á hryðjuverkaógn-
ina sem mikilvægt mál en ekki
mjög áríðandi.“
Bók Clarkes og vitnisburður
hans í fyrradag hefur farið mjög
fyrir brjóstið á Bandaríkjastjórn og
repúblikum í rannsóknarnefndinni.
Gefa þeir í skyn, að hann geri allt til
að auglýsa bókina, og Hvíta húsið
segir, að fyrir tveimur árum hafi
hann hrósað Bush-stjórninni fyrir
frammistöðuna í hryðjuverkastríð-
inu.
„Hann verður að fara rétt með,“
sagði Condoleezza Rice, ráðgjafi
Bush í þjóðaröryggismálum, en
Clarke segir, að hún og Bush hafi
margoft verið vöruð við því fyrir
11.9. 2001, að hryðjuverkaárás al-
Qaeda væri yfirvofandi. Sakar hann
Rice um að hafa ekki staðið í stykk-
inu.
Stefnt er að því, að rannsókn-
arnefndin ljúki störfum í júlí og nið-
urstöður hennar verða síðan kynnt-
ar í ágúst, ekki löngu fyrir
forsetakosningarnar í nóvember-
byrjun.
Segir Íraksstríð hafa skað-
að hryðjuverkabaráttu
Bush harðlega gagnrýndur í
yfirheyrslum rannsóknarnefndar
Washington. AP, AFP.
AP
Richard Clarke ber vitni fyrir rann-
sóknarnefnd Bandaríkjaþings.
de Mayo, kvenna sem kenna sig við þekkt
torg í höfuðborginni, sagðist hafa misst dótt-
ur sína í pyntingarstöðina en hefði ekki enn
fengið nein svör frá stjórnvöldum um afdrif
hennar. En Roisinblit sagðist samt þakklát
fyrir það sem nú hefði gerst.
„Ég hef beðið í mörg ár eftir því að þetta
gerðist. Ég hélt að ég myndi aldrei lifa þenn-
an dag,“ sagði hún. Yfirmaður flotans, Jorge
Godoy aðmíráll, sagði nýlega að húsið hefði
orðið „villimannlegt tákn“ um fortíðina.
Sumir sögðu sögur af fólki sem dregið var
inn í flotaskólann sem þekktur er undir
skammstöfuninni ESMA og hefur árum sam-
an verið eitt helsta táknið um ógnarstjórnina.
arinnar. Hann lét einnig taka myndir af
tveim herforingjanna, Jorge Videla og Reyn-
aldo Bignone, sem héngu á veggjum þekkts
skóla landhersins, niður. Að sögn dagblaðsins
La Nacion voru fjórir hershöfðingjar svo
ósáttir við ákvörðun Kirchners að þeir fóru
fram á að verða settir á eftirlaun.
„Hef beðið í mörg ár“
Um 40 þúsund manns voru á staðnum, þ. á
m. fólk sem komst lífs af úr pyntingaklefum
og börn mæðra sem hurfu. Var orðum forset-
ans ákaft fagnað og margir veifuðu argent-
ínska fánanum. Rosa Roisinblit, félagi í
mannréttindahóp sem kallast Ömmur Plaza
FORSETI Argentínu, Nestor Kirchner, ætl-
ar að láta reisa safn til minningar um fórn-
arlömb „Skítuga stríðsins“ svonefnda á ár-
unum 1976–1983 en þá réð herforingjastjórn
yfir landinu og ofsótti andstæðinga sína.
Kirchner skýrði frá ákvörðun sinni í ræðu
sem hann flutti í gömlum pyntingabúðum í
flotaskóla tilefni þess að 28 ár voru liðin frá
valdaráni herforingjanna. Safnið verður á lóð
skólans sem er í höfuðborginni, Buenos
Aires.
Saksóknarar álíta að um 5.000 af þeim
13.000 manns sem hurfu í tíð herforingjanna
hafi verið sendir í umrædda stöð flotans.
Sumir mannréttindahópar segja að talan sé
mun hærri eða um 30.000.
Kirchner notaði tækifærið til að „biðja fyr-
ir hönd stjórnvalda fólk um að fyrirgefa þeim
að svo lengi skuli hafa ríkt þögn um svo mörg
ódæði“ á valdaárum herforingjastjórn-
Inni var fólkið barið með keðjum, pyntað með
rafmagnsköplum og látið þræla fyrir valdhaf-
ana. Vanfærar konur sem ólu börn í fangels-
inu urðu að sætta sig að börnin væru tekin
frá þeim og afhent með leynd fólki sem vildi
ættleiða þau.
Argentínuþing nam í ágúst sl. úr gildi lög
frá níunda áratugnum sem veitt höfðu nokk-
ur hundruð herforingjum sakaruppgjöf og
margir af æðstu leiðtogum herforingjastjórn-
arinnar sæta nú stofufangelsi, meðal þeirra
eru Videla og Bignone. Einnig eru margir
lægra settir liðsforingjar í haldi vegna ásak-
ana um að þeir hafi rænt börnum kvenna sem
hurfu. Kirchner hefur sagt að Argent-
ínumenn muni ekki lengur andmæla kröfum
evrópskra dómstóla sem vilja fá suma af her-
foringjunum framselda. Sum fórnarlamb-
anna voru erlendir borgarar, þ. á m. fólk frá
Evrópu.
Safn um fórnarlömb „Skítuga stríðsins“
Myndir af leiðtogum argentínsku herfor-
ingjastjórnarinnar fjarlægðar í herskóla
Buenos Aires. AP, AFP.
MÚGURINN myndaðist fljótt. Tug-
ir sígauna hröðuðu sér til að hitta
fulltrúa mannréttindasamtaka sem
eru að hjálpa þeim að sækja skaða-
bætur fyrir að hafa verið þving-
aðir til þrælkunarvinnu á tímum
síðari heimsstyrjaldar, er banda-
menn nazista voru við völd í Rúm-
eníu.
Rúður brotnuðu og reiðiyrði
féllu áður en mannfjöldinn gerði
sér grein fyrir misskilningnum –
gestirnir voru blaðamenn, ekki
lögfræðingar komnir í þeim er-
indagjörðum að skrá skaðabóta-
tilkall þeirra.
Að orðrómur skyldi nærri því
hafa komið af stað óeirðum sýnir
glöggt þá spennu sem ríkir í
byggðum sígauna í Rúmeníu, er
fólkið bíður þess að skaðabótaféð
berist því – eða að minnsta kosti
staðfesting á því hvort það uppfylli
sett skilyrði.
Féð kemur úr sjóði sem varð til
með framlögum frá þýzkum
stjórnvöldum og þýzkum fyr-
irtækjum og ætlað er að standa
undir skaðabótagreiðslum til ým-
issa sem liðu undan harðstjórn
þýzkra nazista í síðari heimsstyrj-
öld, einkum fólks í Austur-Evrópu
sem ekki hafði áður haft aðgang
að neinum slíkum skaðabótum sem
Þjóðverjar hafa greitt á þeirri ríf-
lega hálfu öld sem liðin er frá
endalokum Þriðja ríkisins. Þetta
eru fyrstu skaðabæturnar sem ber-
ast austur-evrópskum sígaunum.
Þeir sem bíða – eins og hin 77
ára gamla Diamanta Stanescu sem
býr í þorpinu Liesti, 220 km norð-
austur af rúmensku höfuðborginni
Búkarest – óttast að verða út-
undan.
Stanescu var meðal 25.000 síg-
auna sem rúmensk yfirvöld smöl-
uðu saman og sendu í þrælabúðir á
þýzka hernámssvæðinu í Sovétríkj-
unum á árunum 1942–1944. Tug-
þúsundir rúmenskra gyðinga voru
líka sendir í slíkar búðir. Flestir
hinna föngnu enduðu ævina í búð-
unum, dóu aðallega úr hungri og
farsóttum, en aftökur og hrotta-
skapur tóku líka sinn toll.
Sígaunarnir voru notaðir í
þrælkunarvinnu fyrir þýzka naz-
ista og bandamenn þeirra við
vegavinnu og skotgrafagröft, í
landbúnaði o.fl.
Um 5.900 rúmenskir sígaunar
sóttu um bætur úr sjóðnum sam-
kvæmt upplýsingum Alþjóðlegu
mannflutningastofnunarinnar (Int-
ernational Organization for Migra-
tion), sem sáu um umsóknirnar
fyrir flesta skaðabótaumsækjendur
í A-Evrópu, aðra en gyðinga. Að-
eins fólk sem hafði sjálft verið í
hópi hinna þrælkuðu og lifað af,
og beinir erfingjar þeirra úr þeim
hópi sem dóu eftir 15. febrúar
1999, höfðu tilkall til að sækja um
úr sjóðnum.
Þótt skaðabótaupphæðin á
hvern einstakling sé ekki há á
vestrænan mælikvarða – hún svar-
ar að hámarki um 700.000 krónum
í flestum tilfellum – munar hina
bláfátæku sígauna Rúmeníu mikið
um slíkar upphæðir.
AP
Rúmenskur sígauni fylgist með aðkomumönnum á götu í þorpinu Liesti.
Rúmenskir
sígaunar bíða bóta
Munteni. AP.
KLAUS Kjøller, rithöfundur og
lektor við Kaupmannahafnarhá-
skóla, vill að Svíar afhendi Dönum á
ný glæsilegan síðkjól sem eitt sinn
var í eigu Margrétar fyrstu drottn-
ingar. Þannig sé hægt að undirstrika
hið góða samband sem nú sé milli
þjóðanna en sænski konungurinn
Karl Gústaf 10. rændi kjólnum árið
1659 og er hann nú varðveittur í
Uppsölum.
Margrét fyrsta Danadrottning
lifði fram á 15. öld, hún var einnig
þjóðhöfðingi Norðmanna og Svía frá
1397. Kjøller vill að Mary Donald-
son, unnusta Friðriks krónprins,
noti kjólinn, sem er úr efni með gull-
þráðum, við brúðkaupið 14. maí.
„Það væri stórkostlegt að fá kjól-
inn aftur,“ segir Kjøller og hvetur
Svía til að vera rausnarlegir. „Við er-
um núna komin með Eyrarsunds-
brúna og svo margt annað og kjóll-
inn getur ekki skipt svo miklu fyrir
Svía. Og við létum Íslendinga fá aft-
ur handritin.“
Kjøller segir að þótt kjólnum yrði
skilað myndi það alls ekki varpa rýrð
á hernaðarsigra Svía á sautjándu
öldinni. Á hinn bóginn myndu þeir
sanna með þessum hætti að þeir séu
sannarlega stórmannlegir í lund.
Auk þess yrði tilvonandi drottningu
Dana, sem er áströlsk og af borg-
aralegum ættum, tryggður merki-
legur sess í sögunni. Lektorinn hefur
sent Karli sextánda Gústaf Svíakon-
ungi bréf um tillöguna og vill nú að
danska stjórnin fari formlega fram á
að fá kjólinn.
Vill að
Svíar
skili kjól
SPÆNSKA innanríkisráðu-
neytið greindi frá því í gær, að
yfirvöld hefðu handtekið fimm
menn, þ. á m. þrjáNorður-Afr-
íkubúa, til viðbótar í tengslum
við hryðjuverkið í Madríd 11.
mars.
Þá eru alls átján manns í
haldi lögreglu í tengslum við
sprengjutilræði í fjórum far-
þegalestum sem kostuðu 190
manns lífið. Í frétt spænsku
fréttastofunnar EFE segir að
þrír mannanna hafi verið hand-
teknir eftir umfangsmikla leit
lögreglu í Madríd og nágrenni,
en ekki var sagt hvenær.
Þá greindu þýskir fjölmiðlar
frá því í gær, að þrír mannanna,
sem handteknir voru á Spáni,
hefðu áður verið búsettir í
Þýskalandi.
Frekari
hand-
tökur