Morgunblaðið - 09.05.2004, Blaðsíða 40

SKOÐUN
40 SUNNUDAGUR 9. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
TILGANGUR þessarar greinar
er að mæla gegn því að lögð verði
hraðbraut um óskert víðerni Þing-
vallasvæðisins í stað Kóngsveg-
arins frá Gjábakka að Laugarvatni
(vegur 365) og vekja athygli á þeim
afleiðingum, sem nýjar hraðbrautir
hafa fyrir Þingvallasvæðið. Vernda
ber sjálfan Kóngsveg-
inn fyrir þjóðina, því
að af honum er eitt
dýrmætasta og feg-
ursta útsýni yfir þjóð-
garðinn, sjálfan Atl-
antshafshrygginn og
þar með Þingvallasig-
dældina í heild. Forða
ber óskertu víðerni
Eldborgahraunsins
frá hraðbraut sem
skapar alvarleg sár og
sjónmengun á sjálft
hraunið og nit-
urmengun á framtíð-
arvatnsból 75% þjóðarinnar og
sjálft Þingvallavatn. Vill þjóðin
blátt og tært Þingvallavatn eða
grænt og gruggugt? Vill þjóðin
hraðbraut inn í sjálfan þjóðgarðinn
í stað rómantískrar fegurð-
arbrautar þar sem hún upplifir
bláma Þingvallabirtunnar og lit-
brigði hins stórbrotna fjallahrings?
Það sætir furðu að Vegagerðin
virðist virða að vettugi önnur ráðu-
neyti sem gæta eiga hagsmuna allr-
ar þjóðarinnar á svæðinu, þar eð
ríkisstjórnin hefur sett fram bæði
þjóðgarðs- og vatnsvernd-
arfrumvarp.
Arfur þjóðarinnar
Þegar ákveðið var að setja Alþingi
Íslendinga á Þingvöllum við Öxará,
eftir að Grímur geitskór hafði
kannað landið allt, var einu elsta
þjóðþingi Vesturlanda ekki ein-
ungis valinn fagur staður, heldur
sýna nútímarannsóknir að Þing-
vellir og umhverfi þeirra eru nátt-
úruundur.
Hálf önnur öld er nú liðin frá því
að náttúrufræðingurinn og lista-
skáldið góða Jónas Hallgrímsson sá
fyrir sér sköpun Þingvallasvæð-
isins í heild. Í kvæðinu um Fjallið
Skjaldbreið sér skáldið fyrir sér
sköpun Skjaldbreiðar:
Fanna skautar faldi háum
fjallið, allra hæða val;
hrauna veitir bárum bláum
breiðan fram um heiðardal.
Jónas Hallgrímsson
skynjar einnig hið
mikla forðabúr vatns
sem liggur undir
hraunbreiðunum og
hvernig hið mik-
ilfenglega hraunflóð
síar jökulvatnið og
blátært Þingvallavatn-
ið fyllir sigdældina.
Þingvellir eru frið-
lýstur helgistaður
allra Íslendinga. Á
Þingvöllum var stofn-
að eitt elsta löggjaf-
arþing á Vest-
urlöndum árið 930 og á
kristnitökuþinginu árið 1000 kvað
Snorri goði upp fyrsta jarð-
fræðilega úrskurð sem skráður er á
Íslandi. „Um hvað reiddust goðin,
þá er hér brann hraunið, er nú
stöndum vér á?“ Þingvellir hafa
verið samofnir sögu þjóðarinnar í
1100 ár, en jafnframt eru þeir með-
al merkustu staða landsins frá
sjónarhóli náttúrufræðinnar. Af
brún Almannagjár má sjá flestar
þær gerðir eldstöðva sem finnast
hér á landi og einnig jarð-
hitasvæðið á Nesjavöllum. En
frægastir eru Þingvellir þó vegna
sigdældarinnar og sprungnanna
sem eru hluti af Atlantshafs-
hryggnum. Hér koma saman á ein-
um stað margvísleg náttúrufyr-
irbæri, sem örfáir staðir aðrir á
jörðinni geta státað af, og bera
þögul vitni þeim frumöflum sem
skópu Ísland í upphafi en þau eru
sprungukerfið, jarðeldar, móbergs-
fjöll og hraunbreiður. Bláskógar
með ilm birkiskógarins og litahaf
botngróðursins með blágresi, beiti-
og krækiberjalyngi, víðikjarri, fjall-
drapa, skófum í öllum regnbogans
litum, ásamt víðáttumiklum slétt-
um grámosans, sem sífellt breyta
um lit, skapa litasinfóníu sem á fáa
sína líka – að ógleymdu litaskrúði
haustsins þar sem eldrautt blá-
berjalyngið og heiðgulur víðirinn
teygja sig upp hraunflákana og
gefa fjöllunum nýjan svip.
Þingvallavatn er forsviðið að
Þingvöllum, æðsta sögustað og
helgistað þjóðarinnar, eins og
fjallahringur Þingvallasveitar er
baksvið þeirra. Himinblátt og fisk-
iríkt Þingvallavatn er þannig óað-
skiljanlegur hluti af mynd þjóð-
arinnar af Þingvöllum. Í tæru
vatninu má sjá fæðuleit og ástarlíf
silungsins með berum augum. Það
er mikið ævintýri að standa hér, á
mörkum austur- og vesturhvels
jarðar, og láta hrífast á sjálfum
staðnum þar sem líf og land eru
enn í mótun.
Þingvellir eru íslensku þjóðinni
uppspretta ómældrar gleði, feg-
urðar og upplifunar. Þingvallavatn
er ein helsta náttúruperla landsins
og í röð merkustu stöðuvatna jarð-
arinnar vegna hins sérstaka lífríkis
í hraunakögruðu hyldýpisvatni
norður undir heimskautsbaug.
Vatnið er einstakur þáttur í menn-
ingararfi þjóðarinnar vegna fjöl-
breytts lífríkis og sérþróaðra veiði-
aðferða kynslóðanna sem með veiði
sinni lögðu grunn að lífvænni bú-
setu í fjalla- og hraunaþröng sveit-
arinnar.
Gliðnun meginlanda
Mið-Atlantshafshryggurinn liggur
um Ísland og Þingvallasigdældin er
líkust því sem menn finna á neð-
ansjávarhryggjum. Hér geta menn
gengið þurrum fótum á hátindi Atl-
antshafshryggjarins og skoðað
myndanir sem í rauninni eiga
heima á botni Atlantshafsins. Þing-
vallasvæðið er því furðuverk á
landi. Þar birtist okkur fjölskrúð-
ugur sköpunarmáttur jarðarinnar,
þar sem andstæðurnar mætast. Á
Þingvöllum sjást greinileg um-
merki um flekaskil milli Ameríku
og Evrópu því að grein þeirra ligg-
ur þar um.
Við Þingvallavatn mætast gróður
og dýralíf tveggja heimsálfa – aust-
urs og vesturs – og vatnið er vett-
vangur þróunar nýrra tegunda.
Engan hafði órað fyrir því að fjórar
bleikjugerðir hefðu þróast á 10
þúsund ára ferli vatnsins. Það er
veraldarundur. Og fyrir nokkrum
árum átti sér stað heimsviðburður
á sviði náttúrufræði. Í Þingvalla-
vatni fannst áður óþekkt marfló
sem hefur lifað þar af allar ísaldir, í
hellum í berginu undir ísnum,
hugsanlega í 10 milljónir ára. Þetta
er elsta dýr landsins og eina hella-
dýr Norður-Evrópu. Samfelld saga
lífs á svæðinu spannar því 10 millj-
ónir ára.
Þeir sem eiga leið um svæðið
ættu að staldra við um stund og
hlýða á hvellan söng himbrimans á
vatninu og horfa á straumöndina
skoppa eins og korktappa á Sogn-
inu. Hvaðan koma þessir fuglar til
okkar? Alla leið vestan af Kyrra-
hafsströnd Norður-Ameríku.
Þjóðgarðurinn og
hraðbrautir
Vegir innan þjóðgarða eru almennt
skipulagðir sem fjölskylduvænir
fegurðarvegir en ekki hraðbrautir.
Þannig er einnig um Kóngsveginn
frá Gjábakka að Laugarvatni, sem
Íslendingar hafa farið í 1100 ár á
ferðum sínum til og frá Alþingi til
uppsveita Suðurlands. Hann er
eina leiðin, þar sem Mið-Atlants-
hafshryggurinn sést berum augum.
Á útsýnisstaðnum við Tintron, í 350
m h.y.s., stöndum við á hátindi Mið-
Atlantshafshryggjarins, þetta er sá
staður þar sem hann sést til fulln-
ustu og brotalínur ytri sigdældar
Þingvallalægðarinnar sjást greini-
lega, í Lyngdalsheiði að austan og í
Súlnabergi að vestan ásamt innri
sigdældinni milli Hrafnagjár og Al-
mannagjár, sem allir þekkja. Frá
Tintron sést Eldborgahraunflóðið
að norðan úr hinum 13 eldborgum
en það rennur frá Hrafnabjörgum
að Sogi að sunnan og austan og að
Heiðarbæ að norðan og vestan og
þekur meirihlutann af botni Þing-
vallavatns. Frá Tintron er besta út-
sýni yfir hraunið og vatnið í heild
með einkennisfjöllum sigdæld-
arinnar og Íslands, móbergs-
hryggjunum Arnarfelli og Miðfelli.
Frá Tintron sést hvernig hraun-
straumur, brotalínur og Þingvalla-
vatn sameinast í eina heild, sjálfan
Atlantshafshrygginn.
Gjábakkaland er friðað með
þjóðgarðslögum nr. 59 frá 7. maí
1928. Laugarvatnsland er verndað
með samningi milli mennta-
málaráðuneytisins og héraðs-
nefndar Árnesinga frá 5. janúar
1996. Þar segir í bókun II:
„Menntamálaráðuneytið lýsir því
yfir að það stefnir að því að sá hluti
lands Laugarvatns, sem kemur í
hlut ríkisins með samningi þessum
og ekki verður nýttur fyrir skóla-
starf, íþróttaaðstöðu og ferða-
mannaþjónustu, verði gerður að al-
mennu útivistarsvæði í samstarfi
við Þjóðgarðinn á Þingvöllum og
Náttúruverndarráð.“
Umhverfisstofnun vinnur að frið-
un á stórum þjóðgarði utan um
þann gamla, svo kölluðum „buffer
zone“, sem innlimar Eldborga-
hraunið inn í veglegan þjóðgarð,
sem nær frá Langjökli í Sog, þ.e.
norðurhluta vatnasviðsins.
Nú er því þannig varið að á al-
þjóðlegan mælikvarða (UNESCO)
eru sett ströng skilyrði fyrir nátt-
úruverndarfriðun, t.d. má nefna að
í bandarískum þjóðgörðum eins og
Yosemite og Grand Canyon verða
gestir að leggja bílum sínum utan
þjóðgarðs en eru síðan keyrðir í
hópbíl inn í sjálfan þjóðgarðinn til
að forðast niturmengun. Hraðbraut
með 70–90 km hámarkshraða kem-
ur auðvitað ekki til greina. Þar sem
aka má inn í þjóðgarða er hraðinn
settur á um 50 km/klst., og þannig
er það líka í Þingvallaþjóðgarð-
inum.
Á að leggja hraðbrautir yfir
aðalvatnsból þjóðarinnar?
Vatnasvið Þingvallavatns býr yfir
miklu meiri þjóðarauðlind en nokk-
urn hafði órað fyrir. Skyldi nokk-
urn gruna að vatnið úr Vellankötlu
sé frá miðöldum eða jafnvel miklu
eldra? Eitt stærsta háhitasvæði Ís-
lands er Hengilsvæðið sem liggur á
barmi Þingvallavatns og fær vatn
alla leið úr Langjökli. Vatnasvið
Þingvallavatns hefur að geyma um
fjórðung af öllu grunnvatni í byggð
á Íslandi.
Það er því ekki að ástæðulausu
að ríkisstjórnin setur fram frum-
varp á Alþingi til þess að vernda
vatnasvið Þingvallavatns, því að
þar liggur framtíðarvatnsból 75%
þjóðarinnar, sem býr á suðvest-
urhorni landsins. Það gildir að
halda þessu vatni ómenguðu, þegar
Gvendarbrunna þrýtur, en sú stund
nálgast óðum með þeirri mann-
fjöldaaukningu, sem þar er. Hver
er ástæðan?
Hraðbrautir og mengun
Samkvæmt úrkomumælingum á
Írafossi er áætlað að það rigni um
15 tonnum af nitri á vatnið sjálft á
ári. Þetta er stærsti meng-
unarvaldur á vatninu ásamt bíla-
umferð sem bæði gefur frá sér nit-
ur og brennisteinssambönd. Flestir
hafa tekið eftir hinni gulbrúnu
slæðu sem stundum lagði frá
Áburðarverksmiðjunni í Gufunesi
og meðfram Esjunni. Hún er tákn-
ræn ímynd niturmengunar sem
Eftir Pétur M. Jónasson ’Vill þjóðin hraðbrautinn í sjálfan þjóðgarðinn
í stað rómantískrar feg-
urðarbrautar þar sem
hún upplifir bláma Þing-
vallabirtunnar og lit-
brigði hins stórbrotna
fjallahrings?‘
Pétur M. Jónasson
Á að búta Þingvallasvæðið
sundur með hraðbrautum?
Laugavegi 32 sími 561 0075
þegar keypt er Serum eða næturkrem í
Happylogy, Success, Substantific eða
lúxuskreminu frá Guerlain, Sérénissima.
Allt þetta handa þér:
· GUERLAIN Snyrtibudda
· Cleansing Milk 50 ml
· Moisturizing Mallow Toner 50 ml
· 15 ml dagkrem, valið sérstaklega fyrir þig
· L´Instant de Guerlain Eau de Parfum 5 ml,
Nýr rómantýskur ilmur frá Guerlain.
Verðmæti gjafanna er allt að 7.600 krónur
GUERLAIN gefur þér þessa stórglæsilegu gjöf
Guerlain útsölustaðir: Clara Kringlunni, Hygea Kringlunni, Hygea Smáralind,
Hygea Laugavegi, Snyrtivöruverslunin Glæsibæ, Snyrtistofan Garðatorgi,
Snyrtistofan Neroli, Didrix SPA, Betri Líðan Akureyri. ww
w
.d
es
ig
n.
is
@
2
00
4
Fákafeni 11 • 562 9120
Munum
mæ›radaginn
Blóm og konfekt
Dalía