Morgunblaðið - 06.06.2004, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
T
uttugu ár voru liðin í vetur
frá einstæðu björgunar-
afreki Guðlaugs Friðþórs-
sonar þegar hann synti í
köldum sjó um 6 km leið
og gekk síðan yfir úfið
hraun til byggða á Heima-
ey. Það var seint að kvöldi
11. mars 1984 að Hellisey VE 503 fórst aust-
ur af Stórhöfða á Heimaey. Í sjóslysinu fór-
ust fjórir ungir menn, Hjörtur R. Jónsson
skipstjóri, 25 ára, Pétur Sigurðsson, 1. vél-
stjóri, 21 árs, Engilbert Eiðsson, 2. vélstjóri,
19 ára og Valur Smári Geirsson, matsveinn,
26 ára.
Guðlaugur stýrimaður komst einn af, þá 22
ára. Fram að því hafði hann unað sér vel í
áhyggjuleysi æskunnar, líkt og aðrir frískir
Eyjapeyjar og meyjar. Á einni nóttu varð
hann fullorðinn og kastað inn í sviðsljós fjöl-
miðlanna, án þess að hafa beðið um það. Þeg-
ar þessi atburður var rifjaður upp í vetur fal-
aðist Morgunblaðið eftir viðtali við Guðlaug.
Hann vildi bíða með það. Annir við nám og
störf ollu því að viðtalinu var frestað æ ofan í
æ. Guðlaugur sagði á dögunum að hann hefði
vonað að sér hefði tekist að bíta blaðamann-
inn af sér. Það fór nú ekki svo og er vel við
hæfi að birta viðtal við Guðlaug á sjó-
mannadaginn, enda óvíst að nokkur íslenskur
sjómaður sé þekktari en hann hvort heldur
hér heima eða erlendis. Þökk sé umfjöllun
um afreksverkið í fréttamiðlum og vís-
indaritum víða um heim. Guðlaugur segir að
sér þyki nóg um athyglina sem að honum
beindist.
Þetta var harmleikur
„Ég gleymi þessu aldrei. En þótt ég bjarg-
aðist þá var þetta mikill harmleikur, sem mér
finnst stundum gleymast,“ segir Guðlaugur.
„Þrátt fyrir að ég ynni þetta afrek, sem svo
er kallað, þá dóu þarna fjórir ungir menn í
blóma lífsins. Það vegur í mínum huga miklu
þyngra en það að ég bjargaðist.“
Guðlaugur segist oft hugsa til horfinna fé-
laga sinna, einkum á tímamótum í lífinu. Þá
liggur leiðin gjarnan suður fyrir Eldfell þar
sem sér yfir slysstaðinn, ströndina þar sem
Guðlaugur braust í gegnum brimgarðinn á
land og yfir úfið hraunið. Á þessum slóðum
var afhjúpaður minnisvarði um Helliseyj-
arslysið og björgun Guðlaugs á sjómannadag-
inn 1996.
„Við vorum mjög góðir félagar. Sumir okk-
ar höfðu verið annars staðar saman til sjós.
Þetta voru strákar sem ég þekkti vel,
skemmtilegur hópur,“ segir Guðlaugur. Að-
spurður segist hann hvorki hafa dreymt
þessa horfnu félaga, né um sjóslysið.
„Fyrstu sólarhringana upplifði ég ákveðin
augnablik í atburðarásinni við það eitt að loka
augunum. Það sat í mér þegar möstrin skullu
í sjóinn og ljósin fóru á kaf. Ég upplifði það
augnablik aftur og aftur og ég sé það alveg
fyrir mér nú. Þá áttaði maður sig á því að það
var eitthvað alvarlegt að gerast. Þegar ég
hugsa um þetta man ég atburðarásina mjög
vel, þótt ég muni hana kannski ekki alveg
jafn vel nú og nokkrum dögum eftir slysið.“
Ónotin hurfu fljótt
Í viðtölum eftir Helliseyjarslysið var haft
eftir Guðlaugi að hugur hans stæði ekki til
frekari sjómennsku. Það leið þó ekki á löngu
uns hann var farinn að róa. Hvað breyttist?
„Ég sagði bæði að ég ætlaði ekki að fara til
sjós og líka að ég hefði áhuga á að prufa
það,“ segir Guðlaugur. „Maður getur aldrei
fullyrt neitt svona – eins og að maður ætli
ekki aftur á sjó. Ég er ekki einn um að hafa
rekið mig á það. Ég fór aftur til sjós 1986,
bara einn túr í dagróður á Sjöstjörnunni VE.
Það var svo sem allt í lagi. Eftir áramótin
1987 fór ég á Bergey VE og var alveg fram á
haust.“
– Fylgdu því engin ónot að fara aftur á sjó-
inn?
„Aðeins fyrst. Við festum illa fljótlega eftir
að ég byrjaði á Bergeynni. Það fór ekki vel í
mig, en ég laug því að mér að ég myndi fara í
land eftir túrinn. Auðvitað sveik maður það.
Ég var eins og Hjörsi snýtari sem sagt var að
lygi því að sjálfum sér að hann fengi sjúss
fyrir að éta úldið kjöt. Svo þegar hann var
búinn með kjötið átti hann ekkert til að verð-
launa sig með og sagði: Alltaf læturðu plata
þig, Hjörsi minn! Ég var bátsmaður á Berg-
eynni en átti seinna eftir að verða bæði stýri-
maður og afleysingaskipstjóri og lenda oft í
því að festa og hvaðeina.“
Skyldi Guðlaugi hafa þótt vanta á tillits-
semi og nærgætni fólks í umræðunni eftir
slysið?
„Ég ætla ekki að líkja mér við skemmti-
krafta, íþróttamenn eða annað fólk í sviðsljós-
inu, en maður lendir í því að verða frægur án
þess að hafa haft nokkurn áhuga á því. Mað-
ur varð á vissan hátt almenningseign og fólki
þótti sjálfsagt að ganga að manni úti á götu
til að ræða við mann. Það er ekkert að því á
meðan það er á normal nótum og fólk talar af
einhverri skynsemi. Stundum spyr fólk
spurninga sem maður svarar ekki neinum og
á svörin aðeins fyrir sjálfan sig.“
En breytti þessi atburður, sem kastaði
Guðlaugi svo skyndilega inn í sviðsljósið, ekki
manninum sjálfum?
„Að sjálfsögðu lítur maður hlutina öðrum
augum eftir þessa reynslu en áður. Ég er
einn af fáum Íslendingum sem verða grá-
hærðir af kæruleysi fremur en áhyggjum. Ég
hef átt frekar auðvelt með að sjá spaugilegar
hliðar á hlutunum. En þetta breytti manni
mjög mikið. Það er ekki spurning. Ég var
bara 22 ára. Fram að þessu var allt á beinni
braut, en þarna kom hlykkur á. Ég fór í nýj-
an farveg. Á þessum aldri, 15–25 ára, er mað-
ur eilífur og ekkert á leiðinni að deyja. Það
var svo fjarlægt. Svo breyttist það á einu
augnabliki. Eftir svona reynslu hugsar maður
hlutina öðruvísi.“
Guðlaugur segir vissulega miklu skipta að
njóta góðrar heilsu en mestu að halda lífinu.
„Ég er þakklátur fyrir góða heilsu og mjög
þakklátur hreinlega fyrir að fá að vera hérna.
Allir sem líður þokkalega vel eru þakklátir
fyrir að vera lifandi. Ég var ofsalega nálægt
því þessa nótt að fara héðan. Það er engin
spurning. Þótt ég geti ekki endilega fullyrt
um hve nálægt ég var því að deyja, þá hefði
maður, miðað við allt sem telst eðlilegt, átt að
fara þessa nótt. Maður hugsar ýmislegt, eins
og að við sætum örugglega ekki hér ef það
hefði gerst.“
Tók sjálfan sig í gegn
– Örlaði einhvern tíma á sektarkennd yfir
að hafa komist einn af?
„Já, það má eiginlega segja það. Þarna
voru strákar sem áttu konur og börn, en ég
var einhleypur. Ég velti því fyrir mér hvers
vegna mér var hleypt í gegn en ekki þeim. Af
hverju ég?
Á tímabili leið mér illa gagnvart öllu þessu.
Athyglin sem ég fékk var meðal þess sem
angraði mig. Svo kom að því að ég hreinlega
tók sjálfan mig í gegn. Mér hafði liðið mjög
illa, en ég velti þessu öllu upp með mér og
komst að þeirri niðurstöðu að ef ég ætlaði að
halda áfram yrði ég að hugsa hlutina öðruvísi
– því lífið hélt áfram hjá mér. Ég hreinlega
ákvað að fara að hugsa öðruvísi. Ég gæti ekki
látið þennan atburð stjórna lífi mínu alla
ævi.“
Guðlaugur segist í raun aldrei hafa fundið
til ótta við dauðann meðan hann barðist fyrir
lífi sínu. Það var frekar að hann óttaðist sjálft
dauðastríðið. Hann telur öllu skipta að missa
ekki kjarkinn þegar á reynir. „Þegar fólk er
orðið hrætt þá held ég að það geti verið stutt
eftir. Þá fer hræðslan að bera mann ofurliði.“
Líður ekki illa í kulda
Dr. Jóhann Axelsson, lífeðlisfræðingur og
prófessor, rannsakaði óvenjulegt kuldaþol
Guðlaugs eftir slysið. Hann sagði í viðtali við
Morgunblaðið í vetur það vera skoðun sína og
margra annarra vísindamanna, þeirra á með-
al virtustu sérfræðinga á sviði kuldarann-
sókna, að „afrek Guðlaugs skýrist ekki ein-
ungis af líkamlegu atgervi hans, heldur ekki
síður andlegu atgervi hans.“
Guðlaugur segist ekki geta útskýrt hvernig
hann hélt sönsum þær sex klukkustundir sem
hann var á sundi og á göngu yfir úfið hraunið
aðfaranótt 12. mars 1984. „Það var eitthvað
sérstakt sem gerðist við þessar aðstæður. Ég
hafði áður lent í kringumstæðum þar sem ég
hálfpartinn „panikeraði“, en þarna hélt ég
alltaf ró minni.“
Guðlaugur segist hafa fallist á að taka þátt
í tilraunum á kuldaþoli sínu, ef ske kynni að
niðurstöður þeirra gætu gagnast sjómönnum.
Óþægindin við að sitja í 5,4°C vatni upp í háls
í tilraunastofunni og stíga þar þrekhjól öngr-
uðu hann ekki. Guðlaugur gekkst undir rann-
sóknir hér á landi og síðar við lífeðl-
isfræðideild læknadeildar Lundúnaháskóla.
Dr. Jóhann Axelsson stýrði rannsókninni og
vann að henni ásamt m.a. William R. Keat-
inge prófessor sem er í hópi virtustu sérfræð-
inga á þessu sviði í heiminum. Tilraunirnar
leiddu m.a. í ljós að líkami Guðlaugs náði
varmajafnvægi við óvenju-lágt hitastig. Guð-
laugur segist hafa fylgst með framgangi og
niðurstöðum rannsóknanna eftir bestu getu.
„Ég er þannig gerður að ef ég er að brasa
eitthvað þá verð ég að skilja hvers vegna. Ég
hef alltaf viljað vita um hlutina. Jóhann Ax-
elsson, vinur minn, var sérlega duglegur að
segja mér frá og útlista hvað var að gerast.
Ég spurði og spurði og Jóhann og hinir vís-
indamennirnir sögðu mér ýmislegt meðan á
þessu stóð. Svo náði ég mér í grein um rann-
sóknina sem þeir skrifuðu í British Medical
Journal.“
– En er kuldaþolið óskert?
„Mér líður ekki illa í kulda, en ég veit ekki
nema lungun hafi eitthvað skaðast. Ég fékk
slæma lungnabólgu fyrir tveimur árum og
var lengi að ná mér. Ég held að ég myndi
örugglega ekki leika þetta eftir nú.“
Besta áfallahjálpin
Guðlaugur segir að á þessum árum hafi
menn ekki verið búnir að finna upp áfalla-
hjálp. Að minnsta kosti var hún ekki á al-
mannavitorði líkt og nú. Eftir átökin við
hraunið var Guðlaugur stórskaddaður á fót-
um og þrekaður eftir sundið. Eins er víst að
sálartetrið hefur átt bágt. En hvernig skyldi
honum hafa gengið að vinna úr áfallinu?
„Ég á mjög góða fjölskyldu að. Pabbi minn,
Friðþór Guðlaugsson, spurði lækninn sem tók
á móti mér á sjúkrahúsinu hvað hann gæti
gert til að hjálpa mér. Pabbi átti inni sum-
arfrí og tók sér frí úr vinnunni til að vera hjá
mér. Hann var kominn upp á spítala á
morgnana þegar ég vaknaði og fór ekki fyrr
en ég var sofnaður á kvöldin. Pabbi var mjög
góður áheyrandi, við sátum og ræddum málin
fram og til baka. Þetta var mín áfallahjálp.
Ég held að besta áfallahjálp, sem fólk get-
ur fengið, sé að vera með sínum nánustu.
Fjölskyldan er manni svo mikilvæg. Það
þyrfti að hjálpa ættingjum þess sem hefur
orðið fyrir áfalli til að geta stutt hann með
nærveru sinni. Það mætti kannski byggja
áfallahjálp meira á því, án þess að ég þykist
vera einhver sérfræðingur á þessu sviði.
Miklu frekar en að þurfa að ræða við ein-
hverja manneskju sem maður hefur aldrei
séð áður og að deila með henni tilfinningum
Ég var nálægt því
Guðlaugur Friðþórsson frá Vestmannaeyjum bjargaðist með
undraverðum hætti eftir að Hellisey VE 503 sökk austur af
Heimaey aðfaranótt 12. mars 1984. Guðni Einarsson ræddi
við Guðlaug um hvað á dagana hefði drifið síðan, sviðsljós
athyglinnar, sjómennskuna og sitthvað fleira.
Morgunblaðið/Sigurgeir
Guðlaugur Friðþórsson segist hafa þurft að taka sig taki til að lifa ekki um aldur
og ævi í skugga harmleiksins þegar Hellisey fórst.