Morgunblaðið - 06.06.2004, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
fiskveiðum, landbúnaði og iðnaði og
bæta almennt úr peningahögum
landsins. Hlutaféð var hækkað í
þrjár milljónir árið 1907 en fyrir slík-
an pening hefði verið hægt að kaupa
á þriðja tug togara. Bankinn lét sér-
staklega til sín taka í lánveitingum til
útgerðar og verslunar en einnig til
iðnaðar og húsbygginga. Hann átti
jafnframt drjúgan þátt í því að pen-
ingaviðskipti fluttust inn í landið og
að viðskiptahættir á Íslandi færðust í
nútímalegra horf. Íslandsbanki var
fyrst og fremst viðskipta- og seðla-
banki og hið mikla erlenda áhættu-
fjármagn sem kom inn í landið með
bankanum stuðlaði að atvinnubylt-
ingunni sem varð á Íslandi á fyrstu
áratugum 20. aldar.
Skin og skúrir
Afkoma Íslandsbanka var góð
framan af en í ársbyrjun 1914 varð
hann fyrir sínu fyrsta stóráfalli þegar
stærsti viðskiptavinur hans varð
gjaldþrota. Í fyrri heimsstyrjöldinni
var afkoma bankans hagstæð en að
henni lokinni syrti í álinn. Óðaverð-
bólga á styrjaldarárunum og fyrst
eftir stríðið leiddi til mikillar seðla-
prentunar en meiru skipti þó skyndi-
legt verðfall á íslenskum útflutnings-
afurðum haustið 1920. Jafnframt
kom gjaldeyrisskortur þjóðarinnar
hart niður á bankanum og reglur um
ókeypis yfirfærslu fjármagns milli
Danmerkur og Íslands fyrir Lands-
bankann voru honum þungar í
skauti. Bankinn safnaði skuldum og
barðist í bökkum.
Árin 1922–25 batnaði hagur hans
en seinni hluta þriðja áratugarins
harðnaði á dalnum á nýjan leik þegar
afkoma útgerðarinnar stórversnaði.
Íslandsbanki tapaði miklu fé, inni-
stæður minnkuðu og handbært fé til
að greiða sparifjáreigendum var af
skornum skammti, hlutabréf bank-
ans féllu í verði og traust lánar-
drottna þraut. Þá var ný bankalög-
gjöf óhagkvæm Íslandsbanka en
styrkti Landsbankann. Pólitísk sam-
staða náðist ekki um aðgerðir til
bjargar Íslandsbanka og raunar
höfðu ýmsir þingmenn ætíð horn í
síðu hans vegna þess að hann hafði að
mestu verið í eigu útlendinga en ekki
undir stjórn opinberra íslenskra að-
ila. Bankanum var loks lokað 3. febr-
úar 1930 en á grunni hans reis Út-
vegsbanki Íslands hf.
Viðskiptabankar og
fjárfestingarlánasjóðir
Útvegsbankinn var opnaður 12.
apríl 1930 og hann yfirtók eignir og
skuldir Íslandsbanka. Um það leyti
var kreppan að hefja innreið sína á
Íslandi og næstu ár voru bankanum
erfið. Auk almennra bankaviðskipta
átti Útvegsbankinn sérstaklega að
styðja sjávarútveg, iðnað og verslun
en megináherslan var þó á útveginn
líkt og hjá Fiskveiðasjóði Íslands
sem hafði verið stofnaður 1905. Sjóð-
urinn lánaði fé til skipakaupa og veið-
arfæra, styrkti menn til að kynna sér
veiðiaðferðir og fiskverkun erlendis
og veitti verðlaun fyrir atorku og nýj-
ungar í fiskveiðum og meðferð fisks.
Kreppan 1930–1940 kom hart nið-
ur á Íslendingum sem reyndu að
treysta atvinnulífið með margvísleg-
um hætti. Mikilvægt þótti að styrkja
innlendan iðnað og í því skyni var
Iðnlánasjóði komið á fót árið 1935.
Hann átti að lána til kaupa á vélum
og stærri áhöldum en veitti einnig
rekstrarlán. Vegur iðnaðar óx og
hann varð einn af höfuðatvinnuveg-
um Íslendinga á 20. öld. Að tilhlutan
samtaka í iðnaði var Iðnaðarbanki
Íslands hf. opnaður árið 1953 til að
styðja við verksmiðjuiðnað og hand-
iðn í landinu en jafnframt sinnti hann
almennri bankaþjónustu. Fleiri at-
vinnugreinar höfðu hug á banka-
stofnun. Þannig tók Verzlunarspari-
sjóðurinn til starfa árið 1956 og
þremur árum síðar var Verzlunar-
banki Íslands hf. opnaður og rann
sjóðurinn inn í hann. Nokkur samtök
kaupmanna stóðu að stofnun bank-
ans en verslun var þá orðinn einn
umfangsmesti atvinnuvegur Íslend-
inga og átti enn eftir að vaxa.
Þegar helstu atvinnugreinar
landsins höfðu eignast sinn eigin
banka fóru verkalýðsfélögin að
hreyfa við hugmyndum um að stofna
sérstakan alþýðubanka enda þótti
þeim nauðsynlegt að verkafólk ætti
kost á viðskiptum við banka sem ynni
í þeirra þágu. Alþýðusambandsþing
veitti miðstjórn sinni umboð til að
undirbúa stofnun sparisjóðs og var
Sparisjóður alþýðu opnaður vorið
1967. Áfram var unnið að bankamál-
inu og Alþýðubankinn hf. tók til
starfa snemma árs 1971. Um leið yf-
irtók hann starfsemi Alþýðuspari-
sjóðsins. Markmið Alþýðubankans
var að efla atvinnuþróun og treysta
atvinnuöryggi launafólks og auk þess
að styðja menningarlega og fé-
lagslega starfsemi verkalýðshreyf-
ingarinnar á Íslandi.
Ári áður en Alþýðbankinn var opn-
aður gerðust Íslendingar aðilar að
Fríverslunarsamtökum Evrópu
(EFTA). Í tengslum við inngönguna
ákváðu ríkisstjórnir Norðurlanda að
stofna iðnþróunarsjóð fyrir Ísland til
að auðvelda íslenskum iðnaði að að-
lagast nýjum markaðsaðstæðum. Ári
síðar var Útflutningaslánasjóður
settur á laggirnar til að veita iðn-
greinum samkeppnis- og útflutnings-
lán.
Þannig leit nærri tugur banka og
fjárfestingarlánasjóða dagsins ljós á
aðeins um fjörutíu árum sem liðu frá
því að gamli Íslandsbanki rann inn í
Útvegsbankann, bankar og sjóðir
sem áttu síðar eftir að sameinast
undir nafni Íslandsbanka.
Stórfelld sameining
Ríkið varð stærsti hluthafinn í Út-
vegsbankanum við stofnun hans árið
1930. Hann var hlutafélag til ársins
1957 en þá var honum breytt í rík-
isbanka. Hann varð síðan aftur hluta-
félagsbanki árið 1987 en hafði þá átt
erfitt uppdráttar þar sem einn
stærsti lántakandi hans hafði orðið
gjaldþrota. Stjórnvöld höfðu reynt að
sameina hann öðrum bönkum en án
árangurs. Í ársbyrjun 1990 urðu hins
vegar tímamót í fjármálalífi Íslend-
inga þegar Útvegsbankinn, Iðnaðar-
bankinn, Verzlunarbankinn og Al-
þýðubankinn sameinuðust í stærsta
einkabanka landsins, Íslandsbanka
hf. Önnur sameining fór fram þegar
Fjárfestingarbanki atvinnulífsins hf.
(FBA) tók til starfa í ársbyrjun 1998.
Hann tók við starfsemi Fiskveiða-
sjóðs, Iðnlánasjóðs, Iðnþróunarsjóðs
og Útflutningslánasjóðs. Árið 2000
sameinuðust síðan Íslandsbanki og
Fjárfestingarbanki atvinnulífsins og
fékk hinn nýi banki nafnið Íslands-
banki – FBA hf. Næsta ár var nafnið
Íslandsbanki tekið upp fyrir starf-
semi bankans í heild. Í dag ber Ís-
landsbanki því sama heiti og forveri
hans sem tók til starfa 7. júní 1904 og
hann hefur notið þess að hvíla á
grunni fyrirrennara sinna og byggja
á reynslu þeirra.
Samsöngur við sameiningu 1990 Í ársbyrjun 1990 sameinuðust Útvegsbanki Íslands, Iðnaðarbanki Íslands, Verzlunarbanki Ís-
lands og Alþýðubankinn í Íslandsbanka hf. Á undirbúningsfundi vegna sameiningarinnar sungu fulltrúar bankanna fjögurra „Við
eigum samleið“ en mikil áhersla var á það lögð að stilla saman strengi starfsfólksins.
Höfundur er sagnfræðingur og
hefur umsjón með sögudagskrá
Íslandsbanka í ár.
Jón forseti Jón forseti RE 108 var fyrsti togarinn sem smíðaður var sérstaklega fyrir Íslendinga. Hann kom til
heimahafnar í Reykjavík árið 1907 og var í eigu útgerðarfélagsins Alliance. Togarakaupin voru að stórum hluta
fjármögnuð með lánsfé frá Íslandsbanka. Fleiri útgerðarfélög nutu fyrirgreiðslu bankans en togararnir renndu styrk-
um stoðum undir efnahagslegt sjálfstæði Íslendinga.
Bílabanki Verzlunarbankans Bryddað var upp á nýjung í bankaþjónustu á Íslandi er fyrsta útibú Verzl-
unarbanka Íslands var opnað 1962 á jarðhæðinni á Laugavegi 172 í Reykjavík. Til viðbótar venjulegri banka-
þjónustu var þar e.k. „bílabanki“ að bandarískri fyrirmynd, en viðskiptavini sem komu akandi á bifreiðum var
hægt að afgreiða í gegnum sérstakan glugga.
Möguleg verkefni á sviði húsgagnahönnunar
í samstarfi við sænska húsgagnaframleiðendur
Hönnun er
efnahagsleg nauðsyn
Samstarfsa›ilar um marka›ssetningu íslenskrar hönnunar augl‡sa
eftir íslenskum hönnu›um sem hafa áhuga á a› vinna me›
sænskum húsgagnaframlei›endum. Komi› hefur veri› á sambandi
vi› fimm húsgagnaframlei›endur sem hafa áhuga á a› framlei›a
húsgögn eftir teikningum íslenskra hönnu›a.
Hönnu›um, sem vilja n‡ta sér flessi sambönd, er bent á uppl‡singar um
sænsku fyrirtækin og fyrirkomulag samstarfsins á vef Útflutningsrá›s,
www.utflutningsrad.is og vef Impru, www.impra.is
Ef samstarfi› ver›ur frjótt, er markmi›i› a› kynna Svíum íslenska hönnun
í ví›u samhengi me› nokkrum s‡ningum á árinu 2005.
Til a› hafa yfirs‡n yfir verkefni› mun Útflutningsrá› safna saman
uppl‡singum um árangur af flessu átaki.
fieir sem vilja taka flátt í flessu verkefni eru be›nir a› hafa samband vi›
Ernu Björnsdóttur hjá Útflutningsrá›i fyrir 30. júní 2004 me› tölvupósti
á erna@utflutningsrad.is e›a í síma 511 4000.