Eintak - 01.12.1993, Page 110

næturinnar. Hann kvaddi með þeim orðum að
hann ætlaði i Sundhöll Reykjavíkur að skola af sér
nóttina áður en hann færi aftur að vinna. Seinna
um daginn kom hann hvekktur til mín og sagði að
þegar honum varð gengið út úr karlaklefanum á
röndóttu skýlunni hafi hann litið af rælni til
vinstri og horft beint í augun á rekkjunautinum
sem stóð þar á rósóttum sundbol, sjálfsagt í sömu
erindagjörðum."
Kommúnulíf og flökkulíf
„Steinar hataðist út í borgaralegt líf,“ segir
Sverrir Agnarsson. „Eins og gefur að skilja
lenti hann í klónum á okkur hippunum upp
úr 1970, og fannst hann þá vera kominn heim.
Kommúnulíf og flökkulíf, þetta fannst hon-
um af hinu góða og félagsskapurinn frelsaði
hann frá einmanaleikanum. Hann tók þó
aldrei LSD eins og svo margir á þessum árum,
og einu sinni eða tvisvar lét hann til leiðast að
reykja hass, en það fór ekki vel í hann. Hann
hélt andúð sinni á borgaralegu líferni til dauða-
dags, en stundum varð hann orðlaus yfir því að
ég skyldi vera einstæður faðir. Það fannst hon-
um óvenju mikill dugnaður.“
„Stundum hefur hvarflað að mér hvort það
hefði getað farið öðruvísi fyrir Steinari og Degi
Sigurðarsyni ef þeir hefðu lifað á öðrum tím-
um en þessurn forugu slubb og slabb tímum
og hrifist síðan burt í þessum druslugangi sem
einkenndi hippatímabilið," segir Eyvindur Er-
lendsson. „Ég efa það þó. Ég held að Steinar
hafi ekki tekið þetta alvarlega, en lausungin og
ábyrgðarleysið hentaði honum ákaflega vel -
fólk gat leyft sér að detta og drattast áfram.
Þessi hugsunarháttur kom skýrt í ljós árið 1968
þegar íslendingar héldu þorrablót í Kaup-
mannahöfn. Þá grýtti ungt fólk sviðakjömm-
um og hrútspungum í Jón Helgason pró-
fessor af því það nennti ekki að hlusta á alvar-
legt ræðuraus. Það var ungur virðulegur lista-
maður sem kastaði fyrsta kjammanum. Steinar
hefði sjálfsagt hegðað sér óleyfilega, þótt þessir
borgaralegu pabbakrakkar hefðu verið með
meiri derring. Annars getur enginn lýst þess-
um tíma, því þeir sem reyndu hann á sjálfum sér
muna ekkert eftir honum.“
Bækur sem seldust
EKKI NEITT EÐA TÝNDUST
„Það var tap á öllum bókum Steinars og það eitt
gerði honum erfiðara um vik að finna útgefendur að
bókum sínum,“ segir Jón Proppé sem kom ná-
lægt útgáfu bóka Steinars hin síðari ár. „Bækurnar
hans fóru mest í 300 til 400 eintökum og svöruðu
sjaldnast kostnaði. Ragnar í Smára gaf þó út eft-
ir hann, meðal annars bókina Djiipið og studdi
hann bæði fjárhagslega og með vináttu sinni.“
Ástarsaga kom út í sjálfsútgáfu 1958, en Valdi-
mar Jóhannsson í Iðunni gaf út Hamingjuskipti
1964; þá bók vilja margir telja eitt besta verk Stein-
ars. Alls gaf Helgafell, fyrirtæki Ragnars í Smára,
út fjórar bækur eftir Steinar: Skipin sigla og Fellur
að (sem hann gaf út undir nafninu Bugði Beyglu-
son 1966), Farðu burt skuggi kom út 1971, og loks
Djúpið 1974. Á þessum árum komu handrit Stein-
ars víðar til útgáfu en hjá Helgafelli. Blandað í
svartan dauðann kom út hjá Almenna bókafélag-
inu 1967 og Brotabrot í sjálfsútgáfu 1968.
„Ragnar var hrifinn af Steinari bæði sem
manneskju og skáldi,“ segir Gylfi Gíslason. „En
árið 1974 gekk Steinar um með handritið að skáld-
sögunni Djúpið og fann engan útgefanda. Ragnar
hafði hafnað útgáfunni; hann var orðinn gamall
maður og farinn að draga saman seglin. Ég las
handritið yfir og fannst mikið til um. Ég sagði
Ragnari það og hann breytti ákvörðun sinni. Þegar
„Ég spurði hann hvað það
væri sem hefði valdið þessu
ríkidæmi og hann sagði mér
ótrúlega sögu af vellauðug-
um ameríkana sem hefði í
hyggju að senda hann til Ind-
lands og gera úr honum
Gúrú.“
JÓN ÓSKAR
„Þetta var frægasti ryðkláfur
flotans, brotajárn sem yfir-
leitt var við landfestar nema
þegar svo heppilega vildi til
að hægt var að manna hann
með rónum, ribböldum eða
berfættu útigangsfólki og ýta
honum þannig á flot í von um
að fiskaðist bein úr sjó. Þar
var skáldið Steinar orðinn
háseti, á blánkskóm."
GYLFI GÍSLASON
„Hann var mjög hrifinn af
konu í Flatey á þeim árum
sem hann var langdvölum
þar. Þessi hrifning var endur-
goldin, en þau voru bæði til-
litssöm um of og þar sem
hvorugt vildi troða hinu um
tær varð aldrei neitt úr
neinu.“
nokkrir mánuðir voru liðnir frá útkomu bókarinn-
ar kom hann að máli við mig og sagði að þessi bók
hefði selst minna en nokkur önnur bók í gervallri
útgáfusögu sinni - ég væri hér með leystur frá
störfum sem ráðgjafi og handritalesari.
Ragnar lét sér umhugað um Steinar þó að hann
væri hættur að gefa út bækurnar hans og spurði
jafnan um hann; en eftir sem áður var Steinar ein-
mana með handritin sín.“
1975 sendi Steinar frá sér bókina Þú í sjálfs-
útgáfu og ári seinna gaf Letur út bókina Land-
ans er það lag. Ljóðhús gaf út skáldsöguna Sigl-
ing árið 1978, en eftir það varð langt hlé. Loks
kom Singati Rt í útgáfu Menningarsjóðs 1986,
en hana skrifaði Steinar undir nafninu Sjóni
Sands. Sáðmenn kom út 1989 hjá Voss-forlag-
inu í Amsterdam, en eigandi þess, Jan Voss,
var góðvinur Steinars. Steinar er sagður hafa
látið svo um mælt af því tilefni að hann væri
líkast til eini íslenski höfúndurinn sem þyrfti
að leita á náðir erlendra forleggjara með bækur
sínar. Forlagið gaf út bækurnar Kjallarann 1991
og nú síðast Brotabrot nýskeð. Einstaka bækur
sem eignaðar eru Steinari eru ófáanlegar á
bókasöfnum og ekki í bókaskrám. Þær eru
ósýnilegar öðrum en þeim sem segjast hafa les-
ið þær. Þar má nefna Hér erutn við (1955) Börn
Lírs (1989) og Torgið (1990). Líklega er að
stærstum hluta um að ræða óútgefin leikrit eða
útvarpsverk.
Mörg óútgefin verk Steinars eru týnd og
má þar nefna leikritið sem Eyvindur Erlends-
son nefnir fýrr. „Hann var alla tíð logandi
hræddur um að týna handritum og ekki að
ófyrirsynju," segir Sverrir Agnarsson. „Á Gull-
fossi tapaði hann eitt sinn handriti í sjóinn og
nokkur eldri verka hans eru týnd og ófáan-
leg.“
Steinar munstrar
SIG Á RÓNADALL
„Árið 1979 vann ég að verkefni fyrir Reykja-
víkurborg og átti leið um Tryggvagötuna í
bílaleigubíl,“ segir Gylfi Gíslason. „Þetta var í
febrúar í frosti og norðangarra, hryssingi eins
og hann verður verstur á þeim árstíma. Þegar ég
keyri hjá Hafnarbúðum rek ég augun í Steinar þar
sem hann berst gegnum hríðarkófið, með höfuðið
grafið í jakkakragann og hendur í vösum. Ég bauð
honum upp í bílinn og spurði hvernig stæði á ferð-
um hans. Þá kom í ljós að hann var að koma af
skrifstofu LÍÚ og í jakkavasanum var vottorð þess
efnis að hann væri orðinn háseti á bát sem ætti að
leggja úr höfn þá um kvöldið. Hinn tilvonandi há-
seti var á leiðinni um borð, án þess að eiga sjóvett-
linga, sokka, stígvél eða stakk. „Þeir hljóta að eiga
eitthvað um borð sem ég get notast við,“ sagði hann
þegar ég gerði athugasemd við þetta klæðaleysi. Ég
hugsaði með sjálfum mér að það mætti nú vera
meiri andskotans drullukoppurinn sem ætlaði að
leysa landfestar og láta úr höfn með Steinar í
áhöfninni. „Eigum við ekki að ræða rnálin, Steinar
minn,“ sagði ég og þar sem hann farin að þiðna í
bílnum féllst hann á að rúnta út í örfirisey. Hon-
um varð ekki hnikað ffá sjómennskunni, en ég
áræddi að fá hann til að heilsa upp á Megas þar
sem hann var að vinna í Hafskipsskálanum
skammt frá. Yfir kaffibolla ræddum við fyrirætl-
anir Steinars og Megas lét í ljós greinilegar efa-
semdir. Hann sagði meðal annars: „Er ekki ein-
hvers staðar stríð úti í heimi? Steinar væri betur
settur sem málaliði. Það eru þó allavega peningar í
því.“
Meðan við sátum þarna hafði Megas uppi fyrir-
spurnir um bátinn. Það kom í ljós og ekki að óvör-
um að þetta var frægasti ryðkláfur flotans, brota-
járn sem yfirleitt var við landfestar nema þegar svo
110
SVERRIR AGNARSSON
EINTAK DESEMBER